Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

Bazal tcavat 
epidermisning eng quyi qatlami hisoblanib, der-madan bazal membrana orqali 
ajralib turadi (149-rasm). Bu qatlam bir qavat joylashgan 2 xil - bazal (epidermotcitlar) va 
pigment hujayralari - melanotcitlardan iborat. Bazal hujayralar bir qator bo’ychan, tcilindrsimon 
hujayralar-dan tashkil topgan. Bu hujayralarning oval yadrosi xromatinga boy bo’lib, hujayra 
tcitoplazmasi bazofil xususiyatga ega. Bazal hujayralar o’zaro desmosomalar orqali birikadi. 
Hujayralar oralig’ida yoriqlar bo’lib, shu tuzilmalar bo’ylab to’qima suyuq-ligi harakat qiladi. 
Hujayralarning nozik tuzilishida barcha organellalar qatori yadro atrofida va desmosoma 
sohasida joy-lashgan tonofibrillalar yaqqol ko’zga tashlanadi. Bazal qavatda ko’plab mitoz yo’l 
bilan bo’linayotgan hujayralar uchraydi. 
Pigment hujayralar - melanotcitlar teri pigmenti - melanin sintez qiladigan hujayralardir. 
Gemotoksilin-eozin bilan bo’yalgan preparatlarda melanotcitlar och bazofil tcito-plazmali bo’lib, 
yadrosi to’q, kumush tuzi bilan bo’yalganda (im-pregnatciya qilinganda) pigment 
hujayralarining uzun, tarmoq- 

---

257 
149-rasm. Epidermis hujayralarining elektron mikrofotografiyasi. x4.000. 
1 _ bazal qavat hujayralari; 2 tikansimon hujayralar qavati; 3 - muguz qavat; 4 - 
qon tomirlar. 
langan o’simtalari ko’rinadi. SHu o’simtalarda va hujayra tanl-sida ko’pgina melanin 
donachalari joylashadi (54-rasmga q.). Gistoximiyaviy usulda melanotcitlarda teriga rang 
beruvchi pig-
M
ent-melanin sintez qilishda ishtirok etuvchi ferment DOFA - oksidaza) 
dioksifenilalanin oksidaza borligi aniq-landi. Bazal epidermotcitlarda ham pigment donachalari 
bo’lishn mumkin, bu donachalar hujayralarga melanotcitlarning o’simta-lari orqali o’tib 
qolishidan yuzaga keladi. Uzi pigment chiqar-maydigan, lekin melanin tutuvchi bunday 
hujayralar 
melano-forlar 
deb ataladi. 
Epidermisning ikkinchi - 
tikanaksimon hujayra.gar qavati 
bazal qavat ustida joylashgan 5-10 
qavat hujayralardan ibo-rat. Tikanaksimon hujayralar juda ko’p tcitoplazmatik o’simta-larga ega 
bo’lib, shu o’simtalar orqali hujayralar bir-biri bilan desmosomalar hosil qilib bog’langan. Bu 
hujayralar tci-toplazmasida tonofibrillalar yaxshi rivojlanib, ular desmo-somalarga tutashib 
ketadi. Hujayralarning pufaksimon yumaloq yadrosida xromatin kam bo’lib, och bo’yaladi. 
Tikanaksimon hujayra-lar qavatining quyi - bazal qavatga yaqin joylashgan qatlamla-rida mitoz 
yo’li bilan bo’linayotgan hujayralar uchraydi. SHu-ning uchun ham bazal va tikanaksimon 
hujayralar qavatlari epidermisning o’suvchi- Mal’pigi qavati (rete Malphygi) ni tashkil etadi. 
O’suvchi qavat hisobiga epidermis hujayralari-ning 19-20 kun ichida almashinib turishi 

---

258 
(fiziologik regene-ratciyasi) kuzatiladi. 
Epiteliotcitlardan tashqari bazal va tikanaksimon hujay-ralar qavatida o’z shakli bilan 
melanotcitlarga o’xshash o’sim-tali hujayralar - dendrotcitlar (Langergans hujayralari) uch-raydi. 
Pigment hujayralaridan farqli o’laroq dendrotcitlar kumush tuzlari bilan yaxshi bo’yalmaydi, 
ularda DOFA - oksida-za aniqlanmaydi. Bu hujayralar atrofidagi hujayralar bilan desmosomalar 
hosil qilmaydi, tcitoplazmasida ko’p miqdorda tennis raketkasi shaklidagi argentofin donalar 
tutadi. Ular-ga, lizosomalarning bir ko’rinishn bo’lgan keratinosomalar raladi. Ko’pincha bu 
hujayralar yonida dermadan o’tgan T-limfo-tcitlar ham uchraydi. Dendrotcitlar va T-limfotcitlar 
epidermis-da mahalliy immunologik nazoratni tashkil qiladilar. 
Donador hujayralar qavati 
2-3 qavat, bir-biriga zich joylashgan duksimon hujayralardan iborat. 
Ularning tcitoplaz-masida ribosomalar, mitoxondriyalar, lizosomalar bilan bir-ga, 
lizosamalarning bir ko’rinishi bo’lgan keratinosomalar (qavat-qavat tanachalar) hamda 
parchalangan tonofibrillalar bo’laklari va ular bilan yonma-yon yirik keratogialin donachalari 
bo’ladi. Bu donachalar polisaxaridlar, lipid va tarkibida ko’p miqdorda gistidin, prolin, arginin 
hamda oltingugurtli tcistin amnnokislotalari tutgan oqsillardan tashkil topgan bo’lib, ishqoriy 
anilin bo’yog’i bilan yaxshi bo’yaladi. Donador hujayra-lar tcitoplazmasida keratogialin bilan 
tonofibrillalar kom-pleksiiing bo’lishi ushbu hujayralarda muguzlanish jarayoni- 
iing boshlanganligidan dalolat beradi. Ba’zan bu o’zgarish terining kuchli ishqalanishga 
uchraydigan juda kichik sohasida ro’y berishi mumkin. (Mn: qadoqlar).