Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

BACHADON (UTERUS) 
Bachadon qin bilan birgalikda Myuller naylarining pastki bo’limidan hosil bo’ladi. Embrional 
taraqqiyotning 3-oyida bu bo’limlar o’zaro qo’shiladi va bachadon-qin kanalini hosil qiladi. Bu 
kanalning distal bo’limi qinning hosil bo’lish qismi hisob-lansa, kranial bo’limidan 
bachadonning bo’yin qismi rivojlana-Di. Bo’yin qismidan tomonlarga Myuller nayining 
qo’shilmagan Qismi ketadi. Bachadonning bo’yniga yaqin qismlari yaqinlashish-Da davom etib 
qo’shiladi va shu erda bachadon tubini hosil qiladi. Boshlanishda bachadon mezenxima bilan 

---

403 
o’ralgan epitelial naydan iborat bo’ladi. 12-haftada bachadon murtagida mezenxima tomon 
io’nalgan bo’lg’usi bachadon qismining bezlari eiitelial o’simta eifatida o’sadi. Keyinchgalik 
ham, embrional taraq-qiyotning oxirida ham, hat-go tug’ilgandan so’ng ham bachadon tubining 
epiteliy-si o’simtalar chiqarib, ba-chadon tubining bezlariga aylanadi. Mezenximadan shilliq 
pardaning birikti-ruvchi to’qimasi va mushak parda differentciallasha-di. Tashqaridan bachadon 
qorin pardaning vistceral varag’i bilan qoplangan. Bachadon - ichida homila taraqqiyoti 
o’tadigan ichi bo’sh mushak organ. Bachadon-da ikki qism: bachadon ta-nasi va bo’yni 
farqlanadi. Bachadon devori uch qavat-daniborat: shilliq parda yoki e n d om e t r^i y (endomet-
rium), kuchli rivojlan-gan baquvvat mushak parda yoki miometriy (tuo-metrium) va s e r o z p a 
p d a yoki perimetriy (perimet-rium) (251-rasm). 
25!-ra.m. Bachadon (tinchlik davri) Gema-toksilin-eozin bilan bo’yalgan. 06. 10 ok. 10. 
1 - shillnq parda; a - bachadon bezlari; b - shilliq pardaning xususiy 
pla
g
s
™"*
as
* ? T mushak 
parda: v - ichki va tashqi gurUx mushak-lar; g - o’rta guruh mushaklar va ulardagi to-mirlar 
(tsmirli qatlam). 
Bachadon 
shilliq pardasi 
menstruatciya va ovulyatciya bilan bog’liq bo’lgan tcik-lik 
o’zgarishlarga uchraydi. Ayollarning jinsiy aktiv-lik davri o’rtacha 13-14 «yoshdan boshlab to 
45-50 yoshgacha (klimakterik davr- 
gacha) davom etadi, so’ng hayz ko’rish va ovulyatciya ham so’nadi. Bachadonning shilliq 
pardasi menstrual davr bilan bog’liq bo’l-gan destruktiv va regenerator tciklik o’zgarishlarni 
kechiradi va faqatgina, ikkita menstrual davrlar oralig’ida u tinch holatda bo’ladi, bu davr 
interval yoki tinchlik davri deyiladi. 
Bachadon shilliq pardasi tinchlik davrida burmalar hosil qilmasdan, ostidagi mushak pardaga 
yopishib yotadi. Bu davrda en-dometriyning qalinligi 1-2 mm gacha bo’ladi va u bir qavatli 
hilpillovchi, tcilindrsimon epiteliy bilan qoplangan (252-rasm) 
bo’ladi. 
Bachadon tanasining yuzasi tekis bo’lib, bo’yin qismida burma-lar mavjud. Bo’yin qismida 
epiteliy hujayralari baland (30-60 mkm), tana qismida esa nisbatan nasgdir (25-30 mkm). 

---

404 
252- rasm. Endometriy (sxema). 
I - bachado kriptasi;;2 - kiprikchali tcnllndrsimon epiteley; 3,4 - birikti-ruvchito’qima 
hujayralari; 5 - qon kapillyari. 
Qiprikli hujayralar orasida shilliq xarakteriga ega bo’lgan bez hujayralari joylashadi. Bunday 
hujayralar bachadonning bo’yin qismida ko’p bo’ladi. Ajralayotgan sekret bachadonning bo’y-in 
qismida to’planib, kuchsiz to’sqinlik qiluvchi to’siq hosil qi-ladi. Bu bilan bir vaqtda 
bachadonning tana va tub qismidagi bezlarning sekreti kuchsiz ishqoriy sharoitga ega bo’lib, bu 
erga tushgan spermatozoidlarning aktiv harakati uchun qulaylik yara-tib beradi. 
Epiteliy ostida hujayra elementlariga mo’l bo’lgan siyrak tolali shakllanmagan biriktiruvchi 
to’qimadan iborat qalin xususiy qavat joylashadi. Hujayra elementlaridan makrofaglar va 
retikulyar hujayralar ko’p qismini tashkil qiladi Bulardan tashqari, tcitoplazmasida glikogen 
parchalari va lipoproteid kiritmalarini tutuvchi alohida yirik hujayralar - detcidual hujayralar 
uchraydi. Detcidual hujayralar yo’ldoshning ona qis-mida ham joylashib, detcidual qavatni hosil 
qiladi. Bu hujay- 
ralar ymaLoq va yirik bo’lib, ularning diametri 100 mkm ga 
* 
etadi. Hujayraning yadrosi 
ovalsimon bo’lib, karioplazmasida * bir xilda tarqalgan xromatin tutadi. Hujayraning rivojlangan 
organellasi donador endoplazmatik to’r bo’lib, uning ko’pgina, *CH bir-biriga qo’shilib ketgan 
tuzilmalari yadro atrofida joyla-shadi. Gol’ji kompleksi ozgina tcisterna va ko’p miqdordagi 
vezikula va vakuolalardan iborat. Bu organella odatdagiday hujayraning yadro atrofi zonasida 
joylashadi. Detcidual hujay-ralarning ko’p sonli mitoxondriyalari mayda bo’lib, ular zich 
matriksga ega. Bu organellar hujayra bo’ylab bir tekis joylash-gan. Detcidual hujayralarda 
mayda lizosomalar, yog’ tomchilari va glikogen donachalari doimo uchrab turadi. Detcidual 
hujayra-ning faoliyati shu kungacha aniq bo’lmasa ham ularning trofik roli va fagotcitoz 
funktciyalarini qayd etmoq zarur. 
Bachadonning shilliq qavatida yaxshi rivojlangan bachadon bezlari (glandula uterina) yoki 
kriptalar joylashadi. Bachadon bezlari oddiy *• naysimon bezlar bo’lib, endometriyda egri-bugri 
yo’nalgan. Bu bezlar epiteliy hujayralari bilan qoplangan.
~
a
Bachadon shilliq pardasining yuza va chuqur qatlamlari bir xil emas. Bezlarning tub sohasi 
ancha zich bo’lib,