Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

homiladorlikning ko’chib tushuvchi parda-si 
deb 
nomlanadi. Har ikkala holatda bachadondagi funktcional qismning tushib ketishidagi 
o’zgarishlari bir xildir. 
Bachadonning hayz tciklidagi o’zgarishi. Bacha-donning shilliq iardasida menstruatciya bilan 
bog’liq ravishda yuz beradigan davriy o’zgarishlar 3 ga bo’linadi: 1 - menst-ruatciya (h a y z) 
oldi davri, 2-menstruatciya davri, 3-m e n str u a tc i ya d a n so’nggi davr. Bu davrlar bir-biri-
dan keskin chegaralanmagan holda ro’y beradi. 
Menstruatciya oldi davri (yoki sekretor) funktcional davr deb ham tcomlanadi. Bunda bachadon 
homila qabul qilishga tayyorla-nadi. Bu vaqtda tuxumdonda etilgan follikul ovulyatciyaga 
uchray-di va qoldiqlaridan progesteron ishlab chiqaruvchi sariq tana hosil bo’ladi. Progesteron 
gormoni ta’sirida bachadon bezlari kattalashadi, cho’ziladi, egri-bugri ko’rinishga ega bo’ladi va 
hat-to tarmoqlanib ketadi. Bez hujayralari shishadi, sekret chiqara boshlaydi. Xususiy plastinka 
o’sadi va shilliq parda qalinligi 5-6 mm ga etadi (tinch holatda 1-2 mm qalinlikka ega). Qon 
tomirlar kengayib, qon bilan to’lib ketadi. SHilliq pardani glikogen miqdori oshadi, chiqayotgan 
shilliq quyuqlashadi. SHil-liq parda stromasining hujayralarida glikogen parchalari, yog’ 
tomchilari paydo bo’ladi, ularning orasida tuxumdon va urug’-donning interstitcial hujayralariga 
o’xshash-detcidual hujay-ralar differentciallashadi. 
Agar urug’lanish bo’lsa, unda funktcional, ya’ni menstruatciya oldi davri 6-8 hafta davom etadi, 
bu bilan yo’ldoshning taraq-qiyotiga imkon beradi. Agar urug’lanish sodir bo’lmasa, menstrua-
tciya oldi o’zgarishlari o’zining eng yuqori taraqqiyotiga- rivoj-lanishita 25-28 kunda erishadi. 
Navbatdagi menstruatciya davrida endometriyning funktcional qavati tushib ketadi 
(bachadondagi tciklik o’zgarishlar quyidagi sxemada berilgan). 
Menstruatciya davri endometriyning qon bilan ta’min-la.nishidagi muhim o’zgarishlari bilan 
birga ro’y beradi. Menst-rchuatciya oldi davrining oxiriga kelib, ya’ni ovulyatciyadan 13-14 
kundan so’ng sariqlik tana atrofiyaga uchraydi (aks taraqqiyot davriga o’tadi) va qonga 
progesteron gormonini ajratish to’xtay-di. Bu esa spiralsimon arteriyalarning siqilishiga 
(spazmiga) olib keladi. Natijada, endometriyning yuza qavatiga qon keli-shi birdan keskin 
kamayadi. SHu vaqtning o’zida endometriyning bazal qavati qon bilan mo’l ta’minlanib 
qolaveradi. Endometriy 
funktcional qavatining qon bilan ta’minlanishining buzilishi, uni nekrotik o’zgarishlarga olib 
keladi va pirovardida funktcya-onal qavat parchalanadi. Uzoq spazmdan keyin spiralsimon arte-
riyalar yana kengayadi va endometriyning funktcional qavatiga qon kelishi ko’payadi. Bunda 
qisman qon tomirlar yoriladi, qon oqadi, bunga esa parchalangan epiteliy va biriktiruvchi 
to’qima hujayralari aralashib ketadi. Menstrual qon ivimaydi, normaa menstruatciyada o’rtacha 
40-50 ml qon yo’qoladi. Menstruatciya uch, kundan besh kungacha davom ztadi.. 
Menstruatciyaga tug’ruqning ana-logi yoki urug’lanmagan tuxum hujayrani «tug’ish» deb ham 
qarash mumkin. 
Menstruatciya davri bachadon endometriysining funktcional qa-vati tushib ketishi natijasida 
endometriyda bachadon bezla-rining tublari va yalang’ochlangan biriktiruvchi to’qima qr-ladi. 
Menstruatciyadan so’nggi davr (o’sish davri)
5
endomet-riy
-funktcional qavat va bachadon 
bezlarining tiklanishi va proliferatciyasi bilan xarakterlanadi. Bu davr menstruatciya tu-gashi 

---

407 
bilan boshlanib, menstruatciyaning birinchi kunidan hisob-laganda 5 kundan 14-16 kungacha 
davom etadi. Bachadon bezlari-ning saqlanib qolgan tub qnsmining epiteliy hujayralari zo’r 
berib ko’paya boshlaydi, asta-sekin yuqoriga suriladi va bachadoya shilliq qavatining 
yalang’ochlanib qolgan biriktiruvchi