Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

MIKROTSIRKULYATSIYA SISTEMASI
 
 
Bu sistemaga arteriolalar, kapillyarlar, venulalar va a r t e r i o l o–v e n u l ya r 
anastomozlarni o’z ichiga olgan mayda tomirlar sistemasi kiradi. Qon tomirlarning ushbu 
funksional kompleksi limfa kapillyarlari va limfa tomirlari bilan o’ralgan bo’lib, uni o’rab turgan 
biriktiruvchi to’qima bilan birgalikda a’zolarning qon bilan ta’minlanishini boshqaradi, qon va 
kapillyarlar orqali modda almashinishini ta’minlaydi. Shu bilan birga drenaj va qon deposi 
vazifalarini bajaradi. Ko’pincha, mikrotsirkulyatsiya sistemasi prekapillyar, kapillyar va 
postkapillyar tomirlarning qalin to’ridan iborat. Har bir a’zoning vazifalariga mos ravishda 
mikrotsirkulyatsiya sistemasi tomirlarining shakli, diametri va zichligi o’ziga xos xususiyatlarga 
ega. 
Mikrotsirkulyatsiya sistemasi tomirlari qon oqimiga qarab o’zgarib turadi. Ular kengayib, 
o’zlarida qon shaklli elementlarini to’plashi yoki torayib, faqat qon plazmasini o’tkazishi hamda 

---

216 
to’qima suyuqligi o’tishini o’zgartirishi mumkin. 
ARTERIOLALAR (ARTERIOLAE) 
 
Arteriyalar arteriolalarga tarmoqlanadi. Arteriolalar eng mayda mushak tipidagi arterial 
tomirlar bo’lib, diametri 50- 100 mkm dan oshmaydi. Ular bir tomondan arteriyalar bilan 
bog’langan bo`lsa, ikkinchi tomondan asta-sekin kapillyarlarga o’tadi. Arteriolalar devori ham 3 
qavatdan iborat, lekin barcha qavatlar juda sust rivojlangan. Ichki parda bazal membranada 
yotgan endoteliydan va endoteliy osti qavatidan iborat. Endoteliy osti qavati hujayralari yakka-
yakka holda uchraydi. Ichki elastik membrana arteriolalarda uncha taraqqiy qilmagan. O’rta 
parda 1–2 qavat joylashgan silliq mushak hujayralaridan tashkil topgan bo’lib, ular spiralsimon 
yo’nalishga ega. Mushak hujayralari orasida elastik tolalar ham uchrab turadi. Prekapillyar 
arteriolalarda silliq mushak hujayralari yakka-yakka yotadi. Kapillyarlarga yaqinlashgan sari ular 
siyraklashib boradi. Ammo arteriolaning prekapillyarlarga va prekapillyarning kapillyarlarga 
tarmoqlangan joylarida albatta bo’ladi. Tashqi elastik membrana arteriolalar devorida bo’lmaydi. 
Tashqi parda adventitsial hujayralardan va retikulin tolalar yig’indisidan iborat. 
Arteriolalar devoridagi spiral yo’nalgan mushak hujayralarining qisqarishi a’zolarga qon 
kelishini boshqarishda muhim ahamiyatga ega. Prekapillyar arteriolaning kapillyarlarga 
tarmoqlanish joyida aylana joylashgan mushak hujayralari hisobiga tomir devori birmuncha 
torayib, prekapillyar sfinkter vazifasini bajaradi. I. M. Sechenov arteriolalarning funksional 
ahamiyatiga katta baho berib ularni «qon tomirlar sistemasining jo’mragi» deb atagan.