202
elipssimon xal-tacha yoki bachadoncha (utericulus), uchta yarim aylana kanal
EE
chig’anoqning
parda
qismi
parda
qismi
farq
qilinadi.
Sacullus
va
utericulus
o’zaro ductus
1Yepsi1ozasi1ap5yordamidatutashadi.
Bu
naychaning
o’rta
qismidan
ductus
endoIymphaticus6oimiaHaflH. Bu yo’l oxiri berk endolimfa qopchasi tarzida tugaydi.
Bachadoncha yarim aylana kanallarning parda qismi hosil qilgan
kengaymalar yoki ampulalar
bilan tutashib turadi. Am-pulalar devorining ichki yuzasida eshituv qirralari (cristae am-pularis),
qopcha va bachadonchalarda esa eshituv dog’lari (maculae acusticae) joylashadi. Eshituv
dog’lari va eshituv qirralari muvoza-nat organlari hisoblanadi. YUmaloq qopcha tor kanalcha
yordamida chi-g’anoqning parda kanaliga tutashadi.
Eshituv va muvozanat organining taraqqiyoti. Embrional hayot-ning uchinchi haftasida miyaning
orqa pufagi atrofidagi birynchi jabra yirig’i sohasida ektoderma bir oz qalinlashadi. Tezda bu
qalinlashgan joy eshituv chuqurchasiga aylanib, bu chuqurcha ychka-
riga botadi va uning chekkalari keyinchalik qo’shilib ketadi. Na-tijada eshituv chuqurchasi berk
eshituv pufakchasiga aylanadi. Eshituv pufakchalari ektodermadan ajralib, kalta tasma yorda-
mida cho’zinchoq miya bilan tutashadi. Bu tasma eshituv nervi va eshituv gangliysining kurtagi
bo’lib xizmat qiladi. Eshituv gangliylarining neyroblastlari o’simtalar hosil qiladi.
Mar-kaziy
o’simtalar miyaga qarab o’sib eshituv nervini hosil qila- . di, periferik o’simtalar esa eshituv
pufakchalari devorida ri-vojlanayotgan sezuvchi hujayralarga yaqinlashib, ularning tanasidagi
tugmasimon kengaymalar shaklida tugaydi.
Embrional taraqqiyotning to’rtinchi haftasidan boshlab, eshi-tuv pufagi asta-sekin murakkab
labirint shakliga kira boshlay-di. Dastavval eshituv pufagining devori yuqoriga yo’nalgan bo’rt-
mani hosil qiladi. Eshituv pufagining o’zi esa, bir oz pastdan yuqoriga cho’ziladi
va ductus
endolumphaticus sohasidagi burma yordamida pastki va yuqorigi qismlarga bo’linadi. YUqorigi
qism ellipssimon xaltacha yoki bachadonchani va yarim aylana kanal-larni hosil qiladi. Eshituv
pufakchasining pastki qismidan yumaloq qopcha va u bilan bog’liq bo’lgan chig’anoq kanali
hosil bo’ladi. YUqorigi qismdan dastavval yarim aylana kanallar pay-do bo’ladi. Umumiy
kurtakdan taraqqiy etgani sababli vertikal kanallar o’zaro tutashish joyida umumiy kanal hosil
qiladi va kanal ellipssimon bachadonchaga ochiladi. Ampulalar yarim ay-lana kanallar
oyoqchalarining kengayish yo’li bilan hosil bo’ladi.
Eshituv pufagi yuqorigi bo’limining yarim aylana kanallarga sarf bo’lmagan qismidan
ellipsimon xalgacha hosil bo’ladi. YArim aylana kanalchalarga ega bo’lgan bu bachadoncha
eshituv pufagining pastki qis-midan asta chuqurlashib boruvchi burma
yordamida ajrala boradi
m nihoyat u bilan faqat ductus uterico - sacculus vositasida tutashadi.
Eshituv pufagining pastki bo’limida ikkinchi egat hosil bo’-lib, u asta-sekin chuqurlashadi va
rivojlanib kelayotgan chig’anoq kanalini pufakcha pastki bo’liminini qolgan qismidan ajrata-di.
Qolgan qismidan yumaloq qopcha hosil bo’lib, u cho’zilib ke-layotgan chig’anoq kanali bilan
tutashadi. Bu kanal spiral singa-ri 2,5 marta buraladi.
Pufakchaning shakli o’zgarishi bilan birga uning hujayralari tayanch va sezuvchi (yoki retceptor)
hujayralarga differentciallashadi. Ayni vaqtda, eshituv nervining gangliysi eshituv pufagining
ikki bo’li-miga differentciallashuvi sababli ikki chig’anoq va dahliz gangliy-lariga (g. cochlearis
et g. vestibularis) bo’linadi.
Suyak labirint esa ichki quloq kurtagini o’rab turuvchi mezen-ximadan hosil bo’ladi. Ushbu
kurtakka bevosita tutashuvchi me-zenxima qatlamlari parda labirint
devorining biriktiruvchi
to’qima qismini hosil qiladi. Parda labirintdan uzoqroq joy-lashgan mezenxima qavatlari avval
tog’ay, keyin esa suyak labi-rintini hosil qiladi. Suyak labirintida, nog’ora bo’shliqqa qa-ragan
yuzada parda bilan yopilgan ikkita teshik - oval va yumaloq darchalar hosil bo’ladi.
CHig’anoqning markaziy qismida uning o’zagi - modulus hosil bo’-lib, bundan suyak chig’anoq
ichiga dastlab fibr z plastinka o’sib kira-di. Plastinkaning ichki qismi spiral suyak plastinkaga
aylanadi. Buning natijasida parda kanal tashqi tomonga suriladi va uning tashqi devori bu erdagi
spnral bog’lamni hosil qiluvchi suyak ust pardasi bilan birlashib ketadi. Vujudga kelgan
perilimfatik bo’sh-liqlar dahliz narvonini (scala vestibuli) va nog’ora narvonini (scala tympani)
hosil qiladi.
203
Urta quloq (nog’ora bo’shliq) va undan boshlanuvchi Evstaxiy naychasi birinchi jabra yirig’idan
hosil bo’ladi. Nog’ora parda birinchi jabra yirig’ini berkituvchi pardasidan va shu erdagi jabra
yoylaridan taraqqiy etadi.
Quloq suprasi tashqi eshituv yo’li teshigini keng, noto’g’ri d.alqa tarzida o’rab turuvchi oltita
do’mboqchaning qo’shilishi na-tijasida yuzaga keladi. Bu do’mboqchalar
esa birinchi va
ikkinchi jabra yoylaridan taraqqiy etadi.
Eshituv suyakchalari nog’ora bo’shlig’ini o’rab turuvchi mezenxi-madan rivojlanadi.
SHunday qilib, ichki quloq takomilida asosan ikki embrion varag’ining (mezoderma va
ektoderma) hosilalari ishtirok etadi. Ektoderma hisobiga uning qoplovchi, tayanch, sezuvchi
hujayralari va nerv gangliylari hosil bo’lsa, mezodermadan, jumladan, me-zenximadan,
uning
suyak, tog’ay va biriktiruvchi to’qimali qismla-ri takomillashadi.
Eshituv va muvozanat organining sezuvchi yoki retceptor hujay-ralari ikkilamchi sezuvchi
Do'stlaringiz bilan baham: 
