Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

KO`P QAVATLI EPITELIY 
Ko`p qavatli epiteliy asosan himoya funktsiyasini bajaradi, shuning uchun ham u 
tananing ko`proq tashqi ta’sirotlarga uchraydigan joylarini qoplaydi. U terining yuzasini, og`iz 
bo`shlig`ini, qizilo`ngach, ko`zning muguz pardasini, buyrakning kosachasi, siydik pufagi, 
siydik chiqaruv yo`li va qinni qoplaydi. Ko`p qavatli yassi epiteliy qavatma-qavat joylashgan 
hujayralardan tuzilgan, uning faqat bazal qavatidagi hujayralari bazal membranada yotadi. Ko`p 
qavatln epiteliy 3 turga bo`linadi: 1) ko`p qavatli yassi muguzlanmaydigan epiteliy; 2) ko`p 
qavatli yassi muguzlanadigan epiteliy; 3) o`zgaruvchan epiteliy. 
Ko`p qavatli yassi muguzlanmaydigan epiteliy.
Bu epiteliy og`iz bo`shlig`ining ichki 

---

84 
yuzasini, qizilo`ngachning shilliq qavatini va ko`zning muguz pardasini qoplaydi (53-rasm). 
53- rasm. Ko`p qavatli yassi muguzlanmaydigyan epiteliy. Ko`z muguz pardasi. 
Gematoksilin-eozin bilan bo`yalgan. 0b. 40. ok.10.
1- bazal hujayralar qavati; 2 - tikanaksimon hujayralar qavati; 3 – yassi hujayralar qavati; 
4-bazal membrana; 5-biriktiruvchi to`qi.ma. 
54- rasm. Kup qavatli yassi muguzlanuvchi epiteliy (sxema). 1-muguz qavat; 2-yaltiroq 
qavat; 3 
- 
donador hujayralar qavati; 4 - tikanaksimon hujayralar qavati; 5-bazal qavat; 6 -bazal 
membrana; 7 -biriktiruvchi to`qima; 8-melanotsit (Yu. I. Afanasyevdan, 1989). 
U quyidagicha tuzilishga ega;. bazal membrana ustida silindrsimon shakldagi bazal qavat 
hujayralari yotadi. Uning ustida bir necha qavat bo’lib joylashgan ko`p qirrali hujayralarni 
ko`ramiz. Bu qavat tikanaksimon hujayralar qavati deb yuritiladi. Tikanaksimon hujayralar 
orasida hujayralararo ko`prikchalar mavjud. Elektron mikroskop orqali tekshirilganda bu 
ko`prikchalar sitoplazmatik o`simtalardan tashkil topganligi aniqlangan. Bu o`simtalar bir-biriga 
zich tegib turadi va bu yerda desmosomalar uchraydi. Desmosomalar hujayralarni o`simtalar 
orqali o`zaro bog`lab turadi. Bazal va tikanaksimon hujayralarning sitoplazmasida maxsus 
organellalar - tonofibrillalar joylashgan. Tonofibrillalar ingichka (5-6 nm) tonofilamentlardan 
tashkil topgan bo`lib, oqsil tabiatiga ega. U bazal hujayralarda epiteliy yuzasiga perpendikulyar, 
yuqori qavat hujayralarida hujayra yuzasiga parallel yotadi va ularda tayanch funktsiyasini 
bajaradi. Epiteliyning eng yuza qavatida yassilashgan hujayralar joylashgan. Bu hujayralar 
o`zining hayot siklini tugatib muguzlanmay tushib ketadi, shuning uchun ham bu muguzlan-
maydigan epiteliy deyiladi.