|
S
q
S
S
q
S
J
q
Uning dinamikasiga ikkita omil ta’sir qiladi: to’lov koeffitsienti va mol-mulk
turlari bo’yicha sug’urta summasining miqdori. Ularning har birining rolini aniqlash
uchun doimiy tarkibli zararlik indeksi va tarkibiy siljishlar indeksi hisoblab chiqiladi.
Doimiy tarkibli zararlilik indeksi kuyidagiga teng bo’ladi:
I q
S q
S
S q
S
1 1
1
1 0
1
:
193
Bu indeks o’rtacha zararlilik dinamikasining fakat bir xil hajmdagi sug’urta
summalarining zararlilik koeffitsienti hisobiga bo’ladigan dinamikasini xarakterlab
beradi. O’rtacha zararlilik dinamikasiga sug’urta summalari tarkibi o’zgarishining ta’siri
quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi:
Ó
S q
S
S q
S
Ò Ñ
. .
:
1 0
1
0 0
0
O’rtacha miqdorlarning vaznlari koeffitsient va foizlarda ifodalangan sug’urta
summalarining nisbiy ko’rsatkichlari bo’lishi mumkin. Mol-mulk turlari bo’yicha
sug’urta summalari miqdorini (8.2-jadvalga qarang), ularning umumiy sug’urta
summasidagi ulushlari bilan almashtirsak (ds = Si :
S), bunda yuqoridagi formulalar
quyidagi ko’rinishni oladi:
0
0
1
1
s
s
d
q
d
q
q
I
- o’zgaruvchan tarkibli indeks,
1
0
1
1
s
s
d
q
d
q
Iq
- o’zgarmas tarkibli indeks,
0
0
1
0
.
s
s
C
T
d
q
d
q
I
- tarkibiy siljishlar indeksi
8.2-jadval
Uy-joy mol-mulkini ixtiyoriy sug’urtalash indekslarini
hisoblash
Mol
Bazis davri
Xisobot davri
mulk turi
sug’urta
summasi,
sug’urta
to’lovlari,
zararli-lik
koef
sug’urta
summasi,
sug’urta
summasi,
sug’urta
to’lovla-
zararli-lik
tsi
sug’urta
summasi
mln. sum
mln. sum
fitsient
ulushi
mln. sum
ri, mln.
sum
koeffi-
tsienti
ulushi
№1
24000
6000
0,25
0,25
30000
9000
0,30
0,30
№2
72000
19440
0,27
0,75
70000
18200
0,26
0,70
Jami
96000
25440
0,265
1,00
100000 27200 0,272
1,00
Zararlilikning o’rtacha darajalarini mol-mulkni turlari bo’yicha olingan umumiy
ko’rsatkichlardan foydalanib hisoblash mumkin (8.2-jadval ma’lumotlari asosida):
265
,
0
96000
25440
0
q
;
272
,
0
100000
27200
1
q
O’rtacha zararlilik indeksi quyidagiga teng bo’ladi:
1q=0,272:0,265=1,026 yoki 102,6 %
Xuddi shu miqdorni o’zini o’zgaruvchi tarkibli indeks formulasini qo’llab ham
olishimiz mumkin:
026
,
1
265
,
0
272
,
0
75
,
0
27
,
0
25
,
0
25
,
0
70
,
0
26
,
0
3
,
0
3
,
0
0
0
1
1
s
s
q
d
q
d
q
J
yoki 102,6 %
Bu indeks sug’urta summasi o’rtacha zararliligini sug’urta summasining har 100
194
so’miga 0,7 tiyinga (0,272 - 0,265) yoki 2,6% ga o’sganligini ko’rsatadi. Uning o’sishi
yuqorida ko’rsatilgan ikki omil ta’sirida sodir bo’ldi. Doimiy tarkibli zararlilik indeksini
aniqlaymiz:
%
103
030
,
1
264
,
0
272
,
0
7
,
0
27
,
0
3
,
0
25
,
0
70
,
0
26
,
0
3
,
0
3
,
0
1
0
1
1
ёки
d
q
d
q
Iq
s
s
O’rtacha zararlilik sug’urta to’lovlari hisobiga 0,008 so’mga (0,272 - 0,264) yoki
3% ga ortdi.
Sug’urta summalari tarkibini o’rtacha zararlilikni o’sishiga ta’sirini tarkibiy
siljishlar indeksi bo’yicha aniqlaymiz:
%
62
,
99
9962
,
0
265
,
0
264
,
0
27
,
0
75
,
0
25
,
0
25
,
0
27
,
0
70
,
0
25
,
0
30
,
0
0
0
1
0
.
ёки
d
q
d
q
У
s
s
С
Т
Har 100 so’mlik sug’urta summasiga to’g’ri keladigan o’rtacha zararlilik 0,001
(0,264 - 0,265) so’mga yoki 0,3% ga pasaydi. Bu omil o’rtacha zararlilik darajasi va
dinamikasiga ijobiy ta’sir qildi.
Zararlilik koeffitsientini sintetik ko’rsatkich sifatida o’zaro bog’liq ko’rsatkichlar
yordamida aniqlash mumkin: sug’urta xodisalarini chastotasi (Kch = n
s
: N), sug’urta
xodisalarining xalokatliligi koeffitsienti (Kop = n
p
: n
s
) va sug’urta voqealarining og’irligi
koeffitsienti (K
og
= W : S)
1
.
q = K
ch
∙ K
op
∙ K
og
Bu bog’liqlikni indekslar yordamida zamonda ham ifodalash mumkin:
I
q
=
I
Kch
∙ I
Kop
∙ I
Kog
Faraz qilamiz, sug’urta xodisalarining tebranish koeffitsienti 1% o’ssa, xalokatlilik
koeffitsienti 0,5% ga pasaysa va sug’urta xodisalarining og’irlik koeffitsienti 0,5% ga
pasaysa, zararlilik indeksi quyidagiga teng bo’ladi: 1,01 x 0,995 x 1,05 = 1,05519 yoki
105,519%. Ya’ni, o’tgan davr ichida zararlik 5,519% ga o’sdi va bu uchta omilning
o’zaro ta’siridan kelib chiqdi.
Sug’urta summasining zararliligini, shuningdek talofot ko’rgan ob’ektlar ulushini
sug’urta xodisalarining og’irlik koeffitsientiga ko’paytirish orqali ifodalash mumkin:
q
n
N
W
S
d W
S
Ï
,
bu erda: d = n
p
/ N - talofot ko’rgan ob’ektlar ulushi. Xuddi shunday bog’liqlik bu
ko’rsatkichlarning indekslari o’rtasida ham bo’ladi:
I
Ó
Ó
I
q
d
W
S
Talofot ko’rgan ob’ektlar hisobot yilida 5% o’sdi, o’rtacha sug’urta summasi 10%
1
Бу коэффициентни, шунингдек битта объектнинг талофот кўрганлиги даражаси кўрсаткич деб ҳам аташади.
195
kupaydi va o’rtacha sug’urta koplamasi 2% ga pasaydi deb faraz qilaylik. Bunda
zararlilik indeksi quyidagiga teng bo’ladi:
I
q
105
102
110
,
,
,
= 0,9736 yoki 97,36 %
Demak, zararlilik 2,64% ga pasayibdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
