Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

 
8.3. Mol-mulkni sug’urtalash statistikasining ko’rsatkichlari 
 
Mol-mulkni  sug’urtalashning  asosiy  mutloq  ko’rsatkichlariga  quyidagilar  kiradi: 
sug’urta maydoni (N max), sug’urtalangan ob’ektlar soni (tuzilgan shartnomalar soni) - 
N, sug’urta xodisalari soni (Ps), talofot ko’rgan ob’ektlar soni (Pp), sug’urtalangan mol-
mulkning sug’urtalash summasi (S), talofot ko’rgan ob’ektlarning sug’urtalash summasi 
(Sn), sug’urtaviy qoplashning to’lov summasi (W), sug’urta to’lovlarining kelib tushgan 
summasi (V). 
Mol-mulkni 
sug’urtalashning 
umumlashgan 
ko’rsatkichlari 
quyidagicha 
hisoblanadi: 
 
Sug’urta xodisalarining 
chastotasi
 
             n             Sug’urta xodisalari soni  
Kch = ––––––– = ––––––––––––––––––––––––– x 100% 
             N            Sug’urtalangan ob’ektlar soni 
 

---

 
188 
 
Bu ko’rsatkich 100 (1000) ta tuzilgan shartnomaga qancha sug’urtalash xodisalari 
to’g’ri kelishini ko’rsatadi. 
 
Talofot ko’rgan 
ob’ektlarning ulushi 
         Pp         Talofot ko’rgan ob’ektlar soni  
d = ––––– = ––––––––––––––––––––––––––– x 100% 
          N          Sug’urtalangan ob’ektlar soni 
 
Bu  ko’rsatkich  umumiy  sug’urtalangan  ob’ektlar  sonida  talofot  ko’rgan 
ob’ektlarning      ulushini      xarakterlab      beradi.      U      foizlarda      yoki  koeffitsientlarda 
ifodalanadi. 
 
Sug’urta xodisalarining 
halokatliligi 
            Pn       Talofot ko’rgan ob’ektlar soni  
Kop = –––– = –––––––––––––––––––––––––– 
             Ps            Sug’urta xodisalari soni 
 
Bu  ko’rsatkich  bitta  sug’urta  xodisasidan  talofot  ko’rgan  ob’ektlar  ulushini 
ko’rsatadi (suv toshqinidan, zilziladan, yong’indan va boshqalardan), talofotlar miqyosini 
xarakterlab beradi. 
 
Yo’qotilishning 
to’laligi 
          W     Sug’urta qoplami to’lovining summasi  
Ku = -— = ————————————————————  
         Sn    Talofot ko’rgan ob’ektlarning sug’urta
 
summasi 
 
Bu ko’rsatkich talofot ko’rgan ob’ektlarning sug’urta summasidagi qoplash to’lovining 
ulushini ko’rsatadi. 
 
Sug’urta koplamini to’lov 
koeffitsienti 
            W              To’lov summasi  
Kv = -—— = —————————————— 
            Sn       Sug’urta to’lovlari summasi 
 
Bu ko’rsatkich sug’urta tashkilotlarining moliyaviy holatini ko’rsatadi. Sug’urta 
to’lovlarining umumiy summasida to’lovlarning xissasi qancha kam bo’lsa, sug’urta 
fondi va uning moliyaviy turg’unligi shuncha yuqori bo’ladi. 
 
Sug’urta to’lovi badallarining 
darajasi 
          V         Sug’urta to’lovlari summasi  
dv = —— = ——————————————— 
           S       Sug’urtalangan mol-mulk summasi 
 
Bu ko’rsatkich sug’urta summasining 100 so’mi yoki 1 so’miga to’g’ri keladigan badal 
miqdorini ifodalaydi. 
 
Sug’urta summasining 
zararligi 
         W       Sug’urta qoplamining to’lov summasi  
q =  —— = —————————————————— 
         S           Sug’urtalangan mol-mulk summasi 
 
Bu  har  100  so’mlik  mol-mulkning  sug’urta  summasiga  to’g’ri  keladigan  sug’urta 
zarari  miqdori  ko’rsatkichidir.  Bu  sug’urta  tashkilotlari  faoliyatini  umumlashtiruvchi 
muhim  ko’rsatkich  ko’p  omillarga  bog’liq  bo’ladi:  sug’urtalangan  va  talofot  ko’rgan 
ob’ektlar  soniga,  sug’urtalash  holatlariga,  sug’urta  summasiga,  sug’urta  qoploviga  va 
boshqalarga.  Zararlilik  ko’rsatkichi  tarif  stavkasini  hisoblash  uchun  asos  bo’lib  xizmat 
qiladi. 

---

 
189 
Sug’urtaning  tipik  jarayonlarini  xarakterlovchi  umumiy  ko’rsatkichlar  kabi 
o’rtacha ko’rsatkichlar quyidagi usullarda hisoblanadi: 
 
Talofot kurgan 
ob’ektlarning 
o’rtacha sug’urta 
summasi 
_        Sn       Talofot ko’rgan ob’ektlarning sug’urta summasi 
S = ——— = —————————————————————— 
         Pp                Talofot ko’rgan ob’ektlar soni  
 
 
Bu  ko’rsatkich  sug’urtani  baholash  miqyosida  bitta  talofot  ko’rgan  ob’ektdan 
kelgan o’rtacha zarar miqdorini ko’rsatib beradi. 
Sug’urta to’lovining 
(badalining) o’rtacha 
summasi 
_      V                   Sug’urta to’lovlar summasi  
V = —— = ———————————------------------————— 
        N                Sug’urtalangan ob’ektlar soni  
 
Bu  bitta  sug’urtalangan  ob’ektga  (sug’urtalangan  mol-mulk  birligiga)  to’g’ri 
keladigan sug’urta badallari summasini ko’rsatadi. 
Sug’urtalangan  
ob’ektlarning o’rtacha 
sug’urtalangan summasi 
_      S         Sug’urtalash summasi  
S = —— = ——————————————— 
        N    Sug’urtalangan ob’ektlar soni  
 
Bu bitta sug’urtalash ob’ektiga to’g’ri keladigan o’rtacha sug’urtalash summasi 
miqdorini ifodalaydi. 
Sug’urta qoplovining 
o’rtacha summasi 
 _      W      Sug’urta qoplovining to’lovlari summasi 
W = —— = --------------—————————————— 
         Pn        Talofot ko’rgan ob’ektlar soni 
 
Bu ko’rsatkich orqali bitta talofot ko’rgan ob’ektga yoki talofot ko’rgan mol-mulk 
birligiga to’g’ri keladigan to’lovlar o’rtacha miqdori o’lchanadi. 
O’rtacha  ko’rsatkichlar  asosida  o’rtacha  koeffitsientlar  hisoblanadi,  jumladan, 
sug’urta qoplovi to’lovining o’rtacha koeffitsienti: sug’urta qoplovi to’lovining o’rtacha 
koeffitsientini  sug’urta  to’lovlari  o’rtacha  summasiga  nisbati  bilan  (Kv  =  W/V); 
sug’urtalangan  ob’ektlarning  o’rtacha  summasidagi  zararning  o’rtacha  xissasi:  talofot 
ko’rgan ob’ektlarning o’rtacha sug’urta summasini sug’urtalangan ob’ektlarning o’rtacha 
summasiga  nisbati  bilan  (dy 
=
  Sn  /  S);  yo’qotilish  to’laligining  o’rtacha  ko’rsatkichi: 
o’rtacha  sug’urta  qoplovini  talofot  ko’rgan  ob’ektlarning  o’rtacha  sug’urtalangan 
summasiga nisbati bilan aniqlanadi (Ku =  W / Sn);  sug’urtalash xodisalari og’irligining 
o’rtacha  koeffitsienti  (Kt  =  W  /  S):  sug’urta  qoplovining  o’rtacha  summasini 
sug’urtalangan ob’ektlarning o’rtacha summasiga nisbati bilan aniqlanadi.