Ilm sahroda do’st, hayot yo’llarida tayanch, yolg’izlik

8.2. Sug’urta statistikasining ko’rsatkichlar tizimi 
 
Sug’urta  statistikasi  ko’rsatkichlari  mazmuni  va  hisoblash  usullari  bo’yicha 
quyidagi  guruhlarga  bo’linadi.  Mazmun  belgisi  bo’yicha  ular  sug’urta  ob’ektiga  qarab 
yuqorida ko’rsatilgan tamoyillarga mos ravishda guruhlarga bo’linadi. Hisoblash usullari 
bo’yicha: miqdoriy, nisbiy va o’rtacha ko’rsatkichlarga bo’linadi. Ko’rsatkichlar tizimi, 
shuningdek natural va qiymat ko’rsatkichlariga, qiymat ko’rsatkichlarining o’zi esa joriy 
va doimiy (taqqoslanma) baholarga bo’linadi. 

---

 
187 
Sug’urta  operatsiyalarining  mutloq  o’lchovlarini  xarakterlovchi  miqdoriy 
ko’rsatkichlar o’z ichiga sug’urta kompaniyalari soni, sug’urta operatsiyalari o’lchovlari, 
sug’urtalovchilar va sug’urta agentlarining soni, talofot ko’rgan ob’ektlar soni, tuzilgan 
shartnomalar miqdori, ustav kapitali, sug’urta badallari va to’lovlari summalari va boshqa 
ko’rsatkichlarni oladi. 
Nisbiy  va  o’rtacha  ko’rsatkichlar  yordamida  sug’urta  bozorining  intensivligi  va 
samaradorligi  xarakterlanadi,  shuningdek  daromadlar  va  xarajatlarning  tarkibi,  talofot 
ko’rgan ob’ektlarning xissasi, sug’urta qoplami to’lovlarining sug’urta turlari va shakllari 
bo’yicha  ulushi  va  boshqalar  xarakterlab  beriladi.  Sug’urtaning  tipik  jarayonlarini 
o’rganishda  xususan  sug’urta  badallari,  sug’urta  yuklamalari  va  to’lovlari,  tarif 
stavkalari,  sug’urta  summalarining  zarari  ko’rsatkichlari,  moliyaviy  turg’unlik 
koeffitsientlari  va  boshqa  umumiy  ko’rsatkichlarda  o’rtacha  miqdorlarni  hisob-kitob 
qilishga murojaat qilinadi. 
Alohida guruhni sug’urtaning umumlashtiruvchi ko’rsatkichlari tashkil qiladi, ular 
sug’urta  tashkilotlari  ishining  umumiy  ko’rsatkichlarini  o’zaro  bog’liqligini  va  ularga 
aloxida omillarning ta’sirini xarakterlab beradi. 
Sug’urtaning ko’rsatkichlar tizimi butun mamlakat bo’yicha, shuningdek iqtisodiy 
xududlar, viloyatlar, shaharlar va tumanlar bo’yicha hisoblab chiqiladi. 
Sug’urta statistikasida umumlashtiruvchi ko’rsatkichlar bilan bir qatorda guruhlash 
usuli  keng  qo’llaniladi.  Sug’urta  tashkilotlari  mulkchilik  shakllari  bo’yicha,  sug’urta 
tarmoqlari  va  turlari  bo’yicha,  ustav  kapitalining  hajmi    bo’yicha,  ishlovchilarning  soni 
bo’yicha va boshqa ko’rsatkichlar bo’yicha guruhlarga ajratiladi. Bu erda O’zbekistonda 
mulkchilik  shakllari  bo’yicha  sug’urta  tashkilotlarining  ulushi  bo’yicha  ma’lumotlar 
tahlil qilinishi kerak. 
Ustav  kapitali,  sug’urta  vznoslari  va  to’lovlari,  sug’urta  agentlarining  soni, 
tuzilgan  shartnomalarning  soni  va  boshqa  ko’rsatkichlar  bo’yicha  yirik,  o’rta  va  kichik 
sug’urta kompaniyalariga bo’linadi. 
Sug’urta  statistikasida  shuningdek  kombinatsiyalashgan  guruhlash qo’llaniladi 
(ikki va undan ortiq belgilarni qo’shish orqali). Masalan, sug’urta vznoslari, to’lovlari va 
boshqa ko’rsatkichlar sug’urta turlari bo’yicha mulkchilik shakllari, tarmoqlar, regionlar, 
iqtisodiy tumanlar va boshqalar bo’yicha o’rganiladi.