|
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Углова Н.В. Употребление жаргонных слов в рекламном тексте. II.
Лингвистика реклама. Альманах теоретических и прикладных исследований
рекламы. 2016. №1.
2. Материал из Википедии — свободной энциклопедии. ru.wikipedia.org.
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
27 July 2020
www.openscience.uz
135
3. Бондалетов В.Д. Социальная лингвистика: Учеб. пособие. М.:
Просвещение, 1987.
4. Мечковская Н.Б. Социальная лингвистика: Пособие для студентов
гуманит. вузов и учащихся лицеев. М.: АО Аспект Пресс, 1994.
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
27 July 2020
www.openscience.uz
136
“NIDO” DOSTONINING FALSAFIY-PSIXOLOGIK TAHLILI
Dusanova Shaxnoza Tuychibayevna
Angren shahar, 7-maktab
Ergasheva Dilfuza Abdimominovna
Angren shahar, 42-maktab
Аnnotatsiya
: Maktab darsligida berilgan she`riy asarlarni mazmuni, mohiyatini
o`quvchiga yetkazish hamma vaqt ham oson kechmaydi. She`r tahlilining ma`lum bir
qolip asosida tahlili yo`q. O`qituvchi she`riy asarlarni falsafiy-psixologik tahlil orqali
o`quvchiga tushuntirsa natija maqsadga muvofiq bo`ladi. She`rdagi his-tuyg`uni
so`zlar nimani so`zlayotganini anglaydi.
Kalit so`zlar:
falsafiy-psixologik, kechinma, tahlil, qoraxat.
She`riyat go`zalligi hislarni junbishga keltirishi bilan azal-azaldan insonni
hayajonlatirib keladi. She`riy asarni anglash, mohiyatini tushunish, his qilish har
doim ham ko`zlangan maqsad darajasida kechmaydi. Maktab darsligida berilgan
she`riy asarlar o`quvchi yoshi va o`sib kelayotgan dunyoqarashiga mos holda
tanlanadi. Dunyoqarashning o`sishi, olamni his qilish tug`ilgandan boshlab atrof-
muhitni o`rganishdan boshlanadi. She`riy asarlar insonni ham mushohada yuritishga
undaydi, ham zavqlantiradi.
Muallif dilidan kechgan kechimalarni so`zlar orqali qog`ozga qoralasa, o`quvchi
uni o`qib ko`tarilgan g`oyani o`z dunyoqarashicha anglaydi, tahlil qiladi.
Dunyoqarash keng va tor ko`rinishda mavjud. Keng fikrlash, mohiyatni anglash
uchun insonda falsafiy fikr bo`lishi lozim. Har qanday asarni tahlil qilishda falsafiy
yondashilmasa asar anglanmaydi.
Professor Q.Yo`ldoshev o`zining ilmiy maqolasida shunday deydi: “Odam
tomonidan dunyoni bilishda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadigan falsafiy asos badiiy
tahlilni amalga oshirishda ham muhim o‘rin tutadi. Dunyo hodisalariga yondashish va
izohlash tarzida tayaniladigan nazariy asos to‘g‘ri belgilab olinmay turib ochunni
to‘g‘ri tushunish ham, estetik idrok etish ham va badiiy tasvirlash ham mumkin emas.
Falsafiy asos to‘g‘ri bo‘lmasa, badiiy asarga yondashuv utunlay g‘ayriilmiy xarakter
kasb etishi mumkin”.
1
Zero, olim ilg`ari surgan g`oya o`rinli.
She`riy asarni falsafiy-psixologik tahlil qilish o`quvchi uchun birmuncha
qulaylik tug`diradi. Asar falsafasi anglangach, psixologik holatini tushunish
tasvirlangan voqeylikdan kelib chiqadi. Misol tariqasida 5-sinf darsligida berilgan
E.Vohidovning “Nido”
2
dostoni falsafiy-psixologik tahlili uchun, avvalo, asarning
1
Yo`ldoshev.Q. Sharq yulduzi. “Mohiyatni anglash yo`li”.-T:.2010-y. 1-son.
2
Axmedov S va b.5-sinf adabiyot darsligi. –T:.2011-y. 146-bet
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
27 July 2020
www.openscience.uz
137
falsafiy asosi mushohada etiladi. Asarning asosiy falsafiy g`oyasi “urush va uning
oqibati”. O`quvchilarga urush va uning oqibati haqida tushuncha beriladi. Necha-
necha zamonlar osha urush har doim ham insoniyat uchun yaxshilik olib
kelmaganligi, uning oqibatida vayronalikning vujudga kelishi o`qituvchi tomonidan
aytiladi. O`quvchi ko`z oldida namoyon bo`lgan holat bilan birvarakay asarni
mutolaa qilsa, o`z-o`zidan yozuvchi tasvirlagan psixologik holati o`quvchi ruhiyatiga
ko`chadi.
Hayqiraman,
Tog`lar bag`ridan
Gumbirlagan sado keladi,
Ona-Yerning otash qa`ridan
“O`g`lim”,degan nido keladi
.
Bu misralardagi falsafiy asos “sog`inch”. Dunyodan o`tgan odam jismi yerga
qo`yiladi. Shuning uchun ham asar qahramonining sog`inchi xayol dunyosi tasvirida
tog`lar bag`ridan, yer qa’ridan aks-sado bergandek go`yo. Tahlilga yuklanayotgan
psixologik holat Ona-Yer qa`ridan nidoning kelishi. Shu orqali tasvir jonlanishi
o`quvchini asar mutolasiga boshlaydi.
Shu o`rinda, uslubshunos olim Q.Yo`ldoshev: “Olam yaratilishining maqsadi
bo‘lmish odam va unga xos xususiyatlarni ilg‘ash, sezgi a’zolariga bo‘y bermaydigan
tushunchalarni ham izohlash, inson ruhiy olamining beqiyos rang-barangligidan kelib
chiqqan holda san’at asarlariga yondashish sog‘lom ilmiy falsafaning asosiy
tamoyillaridandir”
3
, degan fikrni ilgari surgan.
“Nido” dostonining falsafiy-psixologik tahlili o`quvchiga asarni anglatish
yo`lida eng samarali yo`lni ko`rsatadi. Asarda kuchli ruhiy holat tasviri jonlangan. 6
yoshli bolaning otasini qidirishi orqali ikkinchi jahon urushi qoldirgan ayanchli
oqibatlarning yozuvchi tomonidan izohlangan holatlarini falsafiy-psixologik tahlil
qilish asar mohiyatini o`quvchiga yetkazishda yorqin yo`lni ochib beradi.
Misol uchun:
Bu kun menga bermoqda azob
Sizning ko`ksingizni teshgan qora o`q.
Shu ikki misra asosida ham o`quvchilarga tahlilga tortuvchi savollar berish
mumkin:
Nima uchun ota ko`ksini teshgan qora o`q bolaga azob bermoqda? Qora
o`q nima?
Olima Q.Husanboyeva shu dostonni o`rgatish haqidagi maqolasida: “Ona
Otaning jangga kirishiga undagan sabablar: hayot, erk, kelajak, “
Butun Yer – undagi
Bor avlod
” ekanini yaxshi tushunadi va bolasiga ham buni uqtiradi. Shu o`rinda ona
bolasiga otasining asl sifatlarini kashf qilishda ko`mak berayotganligi, diqqat Ota joni
evaziga erishilgan ne`matlar qadrining qanchalar qimmatliligi bolasi ruhiga singdira
3
Yo`ldoshev.Q. Sharq yulduzi. “Mohiyatni anglash yo`li”.-T:.2010-y. 1-son.
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
27 July 2020
www.openscience.uz
138
olganligiga qaratiladi”
4
, degan fikr ilgari surilgan. Shu o`rinda olima ta`kidlagan “Ota
joni evazi…” falsafasining o`quvchiga psixologik yuklanishi otaga nisbatan hurmat,
qadr-qimmat tuygularini uyg`otadi. Natija o`z-o`zidan samarasini ko`rsatadi.
Asar tahlilida psixologik yuklash – yozuvchi mahorati natijasida tasvirlangan
voqeylikning emotsiyalar va turli savollar orqali psixologik yondashuv asosida
o`quvchiga yetkazib berish tushuniladi.
Doston o`quvchilarni urushning fojiali oqibatlariga fikrlarini qaratish orqali
tahlil qilinsa, darsda ruhiy ta`sir kuchayadi:
Rustamning akasi urushdan qaytdi,
Qo`ltiq tayog`i bor,
Bir oyog`i yo`q…
Yoki boshqa bir holat dahshati:
Xol aka qaytganda uyga to`satdan,
O`g`li, dadajon, deb chopib kelibdi.
Ota quchay desa qo`li yo`q ekan,
Tik turgan joyida yig`layveribdi…
Yana bir tasvir Tal`atning darsga kelmay qolgani, o`qituvchining uni urishgani:
Dadasidan kelgan ekan qoraxat,
Hammamiz yig`ladik,
Hatto muallim…
Urush qoldirgan bu jarohatlar o`quvchilar ongiga singdiriladi. Falsafiy-
psixologik tahlil orqali asar jozibasi ochiladi. Anglanishi kerak bo`lgan hislar
anglanadi.
Qo`ltiqtayoq, qo`li yoq, qoraxat
falsafiy asos bo`lsa, o`sha tasvirni
jonlantiruvchi holatlar psixologik voqeylikdir. O`qituvchi o`quvchilarga turli savollar
orqali asar mohiyatini ochib berishi mumkin.
Xulosa qilganda, har qanday asarda falsafiy asos va insonni ta`sirlantira
oladigan psixik holat mavjud. Falsafiy-psixologik tahlil orqali o`quvchilarga asarni
tushuntirish maqsadli.
Do'stlaringiz bilan baham: |
