―ilm-fan va ta‘limda innovatsion yondashuvlar, muammolar, taklif va yechimlar‖ mavzusidagi

АСКИЯ ТАРИХИГА БИР НАЗАР 
 
Ўғилой Турдалиева
Ўзбекистон давлат санъат ва маданият институтининг Фарғона минтақавий 
филиали ―Фольклор ва этнография‖ йўналиши 2-босқич талабаси. 
Аския санъати жуда қадим-қадимда пайдо бўлган бўлиб, асосан эркаклар 
томонидан ижро этилган. Илгарилари эркаклар йиғинларда, ўтириш 
гурунгларда бир-бирларини нуқсонларини хазил орқали айтиб аския қилишган. 
Бунда ўша аския қилган томон рақибини нозик томонини билиб бирон-бир 
нарсага ўхшатиш асносида унга оғир ботмайдиган сўзлар орқали гап отишган. 
Айтилаѐтган сўз бировнинг шахсиятига тегиб кетмаслиги учун ҳар бир сўз ѐки 
иборани ишлатишда ижрочи ниҳоятда эҳтиѐткор бўлиши лозим. Бундан 
ташқари аскиячи ҳаѐтни билиши, тил, нутқ маданияти, юз, кўз, қўл, тана 
ҳаракатларидан усталик билан фойдаланиши аскиянинг ҳам мазмунли, ҳам 
кулгили чиқишида муҳим аҳамиятга эга. Бунинг учун аския мусобақасида 
қатнашаѐтган кишининг ҳаѐт тажрибаси бой, зеҳни ўткир, инсон фаолиятининг 
турли томомларини, табиат ва ижтимоий ҳаѐт сирларини, айни пайитда ўзбек 
тили бойлигини пухта эгаллаган бўлиши лозим.
―Аския‖ – аслида арабча сўз бълиб, ―закий‖ зеҳни ўткир, хозир жавоб, 
ақилли одам маъносида келади. Бу санъат хозирги кунда жуда ҳам оммалашган.
―Аския‖ атамаси ўзбеклар орасида тахминан ХVII асрдан бошлаб 
истеъмолга кирган. Ундан олдин ―айтиш‖ ва ―зарофат‖ иборалари қўлланилган. 
ХVIII- ХIХ асирларда аския айниқса Фарғона водийси ва Тошкентда 
ривожланган.
37-йилларда сув танқис бўлган, шу сабабли захоб сувлар ичишган. Буни 
натижасида турли касалликлар буқоқ, кўр, кал, кар, чўтир бўлганлар. Шу 
камчиликларини хазил тариқасида аския қилиб айтганлар. Аския ҳамиша ҳаѐт 
билан бирга бўлиб, ўзгариб, турланиб, бойиб, ривожланиб боради. Ҳозирда 
анъанавий аскиялар билан бир қаторда янги аскиялар ҳам яратилган. 
―Машина‖, ―Трактор‖, ―Поезд‖,‖Фудбол‖ сингари пайровлар шулар 
жумласидандир. 
Аскиячиликни қизиқчидан фарқлаш лозим. Қизиқчиликда якка ижрочи 
ҳам ўзмаҳоратини кўрсатиши ѐки муайян ссенарий асосида гуруҳ бўлиб, 
театрлаштирилган саҳна кўринишини намоѐн қилади. Аския эса икки ва ундан 
ортиқ киши ѐки гурухнинг маълум мавзу бўйича бадиий сўз тортишувидир. 
Ҳозирги кунда аскиячилик санъатининг ўттиздан ортиқ тури аниқланган. Булар 
қаторига пайров, қофия, радиф, бахри байт, тутал, ўхшатдим, афсона, раббия, 

---