Ilm-fan taraqqiyotida zamonaviy metodlarning qo‘llanilishi

ILM-FAN TARAQQIYOTIDA ZAMONAVIY METODLARNING QO‘LLANILISHI 
27.9.2021 
www.academics.uz 
96 
Бу сўз орийда 
аćṵа
-, индоевропада 
ekṵo-s 
шаклида қўлланган ва от, 
айғир маъноларини ифодалаган. Литвада 
ašvíenis
сўзи
тойчоқ
,
қулун
маъносини ифодаласа, 
ašvà 
сўзи
 бия
маъносини билдиради. Юнон тилида бу 
сўз ίπποϛ, шаклида тохар тилида эса 
yuk, 
тохар тилининг кейинги даврида бу 
сўз 
yakwe
[13. 301-302.]
 
тарзида қўлланган ва от маъносини ифодалаган [10. 
139-140]. Қадимги форс тилидаги от маъносини ифодаловчи 
âs 
ёки 
asa 
asa-bära 
бирикмасида ҳам қўлланган ва 
суворий
маъносини ифодалаган. Аккад тилида 
ҳам 
asam 
сўзи айни маънони ифолаш учун истифода этилган. Ушбу 
таҳлиллардан маълум бўладики, умумэроний қатлам (орий)га оид 
śṵ 
асоси 
кейинчалик
 
индоевропа қатламида 
ḱṵ 
тарзида фонетик ўзгаришга учраган 
ҳолда қўлланган. Кейинги даврларда, яъни “Авесто” ва қадимги форс тилига 
келиб бу асос 
sp 
шаклини олган, бу асос 
юрмоқ, чопмоқ, тепмоқ, топтамоқ 
маъноларини ифодалаган. Шу сабабдан юқоридаги паҳлавийдаги
âs,
лотин 
тилидаги
 equus
индоевропадаги
 ekṵo-s
айни
 śṵ
асосини кўрсак, санскритдаги
 
açva, 
авестовий 
aspa, aspa-, aspi, 
литвадаги 
ašvíeni 
ва
ašvà
сўзларида 
sp
асосининг фонетик вариантларини учратамиз. Тохар тилида эса 
yuk 
ва 
yakwe
сўзларида эса индоевропадаги 
ḱṵ
асоси сақланиб қолгани кўриниб турибди. 
Ана шу асосларни таҳлил қилган ҳолда орийдаги
 s
юмшоқ ундоши бир неча 
унли ва ундошлар билан бирикиш хусусиятига эга бўлиб, 
юрмоқ, 
ҳаракатланмоқ
маъноларини ифодалаганлигини таъкидлаш мумкин. Хусусан, 
s
юмшоқ ундоши 
а 
унлиси билан бирлашиб, 
тез юрмоқ
мазмунини 
ифодалайди. Индоевропа қатламида у 
аk
шаклини олган. 
Śṵ
асоси ҳозирги 
ўзбек тилидаги 
суворий
, инглиз тилидаги 
horse
(от) сўзларида ҳамон яшаб 
келмоқда. Сўғдий тилида ҳам 
sp, spy – от
маъносини англатган. Бу сўз 
кўпликда 
spyy
[7. 126.]
 
тарзида қўлланган ва от, айғир [5. 12, 47.] маъноларини 
англатган. Осетин тилида эса бу сўз 
jæfs(æ) /æfsæ 
[14. 563.] тарзида қўлланиб, 
бия
маъносини ифодалаган. “Авесто”да учровчи Гуштосп, Жомосп, Аржосп 
каби антропонимларнинг таркибида компонент сифатида 
sp 
(асп тарзида) 

---