Ilm-fan taraqqiyotida zamonaviy metodlarning qo‘llanilishi

ILM-FAN TARAQQIYOTIDA ZAMONAVIY METODLARNING QO‘LLANILISHI 
27.9.2021 
www.academics.uz 
95 
сабаб бўлади. Биз ушбу кичик тадқиқотда ўзбек тили субстрат қатламига оид 
айрим зоонимларнинг генетик таҳлилини амалга оширдик. 
Оҳу. 
Тез чопадиган ёввойи ўтхўр ҳайвон. Қадимдан гўшти ёки шохи 
учун овланган. Хўтан оҳулари эса киндигидаги қора суюқлик – мушк учун 
овланган. Кўзи чиройли бўлгани ва ҳуркаклиги учун кўчма маънода бадиий 
адабиётда ёр, ҳуркак маҳбуба маъносини ифодалаш учун ҳам қўлланади. Оҳу 
зоонимига синоним сўзлар сифатида 
жайрон 
ва
ғизол
ҳам қўлланади. Бу 
сўзнинг тарихий илдизлари “Авесто”да қўлланган 
gau-âsu
сўзига бориб 
тақалади. Ушбу сўз икки қисмдан ташкил топган бўлиб, аввалги қисм 
gau – 
чорва, мол
маъносини англатган бўлса, иккинчи қисм 
âsu – тез чопар
маъносини англатади. Иккала қисм бирлашиб 
тез чопар чорва
маъносини 
ифодалайди. “Авесто”да қўлланган 
âsu
сифати кейинчалик ушбу ҳайвонга 
бутунлай ном бўлиб қолган. Бу сўз санскритда 
âsáv 
шаклида
, 
паҳлавийда 
âhûk, 
сўғдийда
âsuk,
гийлакийда
âhû, 
ёроний ва натанзийда
âhû, 
самнонийда 
ahu, 
сангсарий, сўрхий, лосгардий ва шаҳмирзодийда
âhû
шаклида қўлланади ва 
чопағон 
маъносини англатади. Демак, ўзбек тилида кенг қўлланувчи 
асов
сўзининг этимологияси ҳам аслида 
оҳу 
сўзи билан боғланади ва 
тутқич 
бермас
маъносини ифодаловчи бу сифат ҳозирги ўзбек тилида бироз маъно 
тараққиёти билан
 қўлга ўргатилмаган, ром бўлмаган, ювош тортмаган, инсон 
иродасига бўйсундирилмаган, жиловланмаган
[20. 107.]
 
маъноларини 
англатади. 
Асп. 
От. Ўзбек тилида ва эронийлашган айрим ўзбек шеваларида 
қўлланади [20. 109.]. Бу зооним ҳам авестизмлардан бири бўлиб “Авесто”да у 
aspa, aspa-, aspi
[1. 216.] тарзида қўлланган. Кейинчалик қадимга форс тилида
 
âs,
паҳлавийда 
asp,
санскритда
açva,
лотин тилида
equus,
гийлакийда
āsb,
фаризандийда
asm,
ёроний ва натанзийда
asb,
самнонийда
āsp, 
сангсарий, 
лосгардий ва шаҳмирзодийда 
asb,
сўрхийда
 asm 
ёки
 asb,
уромонийда
 āsp 
[23. 
117.]
 
шаклида ифтеъфода этилади ва 
от, бия
маъноларини англатади. 
 

---