Иктисодиёт назарияси фани



Download 1,77 Mb.
Pdf ko'rish
bet34/72
Sana22.02.2022
Hajmi1,77 Mb.
#111955
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   72
Bog'liq
iqtisodiyot nazariyasi maruzalar matni okuv qollanma

Биринчи соха- Кишлок хужалигига ишлаб чиқариш воситалари етказиб берадиган саноат тармоклари, техника 
хизмати курсатадиган тармоклар;
Иккинчи соха – Кишлок хужалигида таркибига кирадиган фирмалар, корхоналар ва турли шаклдаги ишлаб 
чикарувчилар; 
Учинчи соха – Кишлок хужалигида ишлаб чикарилган махсулот ларини истеъмолчиларга етказиб, беришни 
таъминлайдиган тармоклар (тайёрлаш, саклаш, ташиб бериш, кайта ишлаш ва сотиш) 
Туртинчи соха - Инфраструктура тармоклари, бунга ишлаб чиқаришнинг ва кишилар фаолиятининг шарт-
шароитларини таъминлаб борадиган хужалик тармоклари (йул-транспорт хужалиги, алока, моддий булмаган ишлаб 
чиқариш тармоклари): Инфраструктурани узи 2 кисмга булинади:
1. Ишлаб чиқариш инфрастуктураси; 
2. Ижтимоий (социал) тнфраструктура-турар жой, маданий-маиший хизмат тармоклари, савдо, умумий овкатланиш 
сохалари ва бошкалар. Бозор иқтисодиёти шароитида аграр муносабатларнинг таркиби ва тузилиши узгаради ва 
харакати узига хос хусусиятларга эга булади: 
Ер товарга айланади, ерга хилма-хил мулкчилик карор топади, ер ишбилармон ва тадбиркорлик объектига
айланади, ер гаровга куйилади, агробизнеснинг махсус фаолият турига айланади, ер учун пул шаклида режа 
ундирилади, буларни ҳаммаси бозор иқтисодиётини талабидан келиб чикади. Аграр муносабатларда ер махсус 
ресурс булгани учун ҳам иқтисодий алокаларда унинг бетакрор урни бор ва узига хос хусусиятларга эгадир.
Масалан, кишлок хужалиги юртилади, саноат, курилиш корхоналари жойлашади, ер устидан ва остидан йуллар
утади, урмон хужаликлари юритилади, турар-жой ва маданий-маиший бинолар курилади.
Маълумки, кишлок хужалигидаги ишлаб чиқариш икки ёклама характерга эга, бериладиган, иқтисодий
жараён булса, инсон меҳнати жараёнида юз берса, уларга эгалик килиш муносабти (монополия) жихатидан икки 
хил булади: 
1. Мулк монополияси
2. Хужалик юритиш объекти сифатида эгаллаб олинади. Ерлар эгалик булади, унда турли хужаликлар
ташкил топади, эгасининг розилиги билан бошка бировга вактинчалик ёки доимий ишлатиш максадида –
тадбиркорга ёки ижарачига берилиши мумкин.
Ердан хак тулаш шарти билан маълум муддатда, фойдаланиш юзасидан ташкил топадиган узаро иқтисодий
алокаларга ижара муносабатлари дейилади.
Бунда ер эгаси ижарага берувчи, ерни ишлатувчи эса ижарага олувчи булиб, улар уртасидаги иқтисодий
алока ижара битими билан расмийлаштирилади. Бу жараёнда ижарачи хужалик юритишда мустақил хисобланади, 
аммо у мулк эгаси булаолмайди, ер эгасига ижара хакини тулаб туради. Ижара хаки рента куринишида юзага
чикади. Ердан фойдаланганлиги учун унинг эгасига бериладиган кисмидир. Агарда ерни уз эгаси ишлатса, у 
кушимча махсулот ярата олса, бу кушимча махсулот реализация килингандан кейин фойда куринишида вужудга


65 
келади, лёкин у рентага кирмайди. Бу фойда ер эгаси булиши тадбиркорники булади. Агар ер ижарага берилса
кушимча махсулот хисобидан ер эгасига рента-даромадини тулайди. Рента кушимча махсулотнинг уртача 
фойдадан ортик кисмидир. Яъни, P

=
k
p
x 100 % билан аникланади. Бундан P

–уртача фойда нормаси, P-
олинган фойда, K-ишлаб чиқаришга солинган капитални умумий суммаси вёки ишлаб чиқариш харажатлари деб 
аталади.
Хар бир ижарачи субъект уз ихтиёрига олинган ердан нормал фойда олиши ва рента тулаши лозим.
Олинадиган фойданинг микдори ва массаси ер участикасининг табий хосилдорлигига ва иқтисодий 
хосилдорлигига, сарфланадиган харажатларга бевостиа боғлиқ булади.
Ерга талаб ошиб, бориши билан уни таклифи купаймайди, аммо рента туловлари ошиб бориши мумкин, 
чунки ернинг микдори чекланган. Масалан, 1 гектарга туланадиган рента тулови 200 минг сумдан 500 минг сумгача 
ошгани билан ерни микдори узгармайди. Рентани шакилланиши билан боғлиқ булган жараёнларни, рента турлари 
оркали ифодалаш мумкин.
Ер мулк сифатида кимгадир тегишли булади. Ер эгаси уз манфаати учун ерни турли хил шаклларида ишлатиш 
мумкин. Масалан, дехкончилик килади, корхона ёки турар жой биноларини куради, сотади, гаровга куяди, ижара 
хаки олади. Демак, ерни ишлатиб пул топиш усуллари турли-тумандир. Бозор иқтисодиёти тизмида ерни 
ишлатишдаги кенг таркалган усул уни ижарага бериш ва ундан рента тулови олиш максадга мувофик.
Ҳозирги кунда рентанинг куйдаги турлари мавжуд.
1. Дифферинцаил рента.
2. Монопол рента.
3. Абсолют (мутлак) рента 
4. Курилиш участкаларидан ва ундирма саноатида олинадиган рента.

Download 1,77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   72




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish