Ikromova mohira nizomovna

PEDAGOGIK TEXNOLOGIYANING ILMIY -NAZARIY ASOSLARI

Ta’lim samardorligini yukori kutarish muammosiga texnologik yondashuv , dastlab AKSh da bundan 30 yillar oldin paydo buldi . U xolda uz uzidan juda kuplab savollar kelib chikadi . Nima uchun , pedagogika fanining ushbu yunalishi buyicha jaxon mikiyosida erishilgan muvoffakiyatlar tugrisida juda oz bilamiz ? Nima uchun pedagogik texnologiya tugrisida oliy ukuv yurtlarida zarur bilimlar berilmaydi ? Nima uchun bu boradagi kerakli pedagogik adabiyotlar yuk, bor bulsada juda oz mikdorda ? Sababi , pedagoik texnologiya bixeviorizm goyasi asosida yaratildi . Psixologiyada bu yunalishning asosiy muxim koidasi bulib, organizmga ta’sir etuvchi timulyatsiya va bu stimulyatsiyaga uning javobi urtasidagi bogliklikning bir tomonlamaligini tan olish xisoblanadi. Ushbu koida ta’lim jarayonini eksperimental tarzda urganishga va bu jarayonni boshkarishga xam alokasi bor. Yukoridagi omildan keli b chikib, biz xozircha organizm ichki jarayonida sodir bulayotgan uzgarishlarni bila olmaymiz , boshkacha aytganda tashki jarayonlarni urganish orkali bixoviorilar fakat tashki jaryonlarni urganish orkali stimul va unga javob urtasidagi bogliklikni urganish bilan chegaralanadilar. Bunday chegaralanganlik bixoviorizm axamiyatini pasaytirdi , chunki xar kanday nazariya bevosita tashki kuzatuvdan yashirin bulgan u yoki bu konuniyatlarni bilishni takazo etadi . Sobiq ittifoq davrida davrida turli goyalar tufayli bixoviorizm burjuaziyachi fan katoriga kiritilib bu urganish uchun man etilgan . Maslan: M.Razental taxriri ostida chikkan " Kiskacha falsafiy lugat " (1954 )yilda " bixoviorizm ingliz chadan - xulk degan ma’noni bildirib, u AKSh da xozirgi zamon burjuaziya psixologiyasida xukumronlik kiluvchi , reaksion okimlardan biri xisoblanadi". Albatta vaktlar utishi bilan bixeviorizm tugrisidagi fikrlar tubdan uzgarib bordi . Masalan : A.V. Petrovskiy va M.G. Yarashevskiylar taxriri ostida nashr etilgan (1990 y ). " Psixologiya " lugatida : " bixeviorizm goyasi ligvistika, antropologiya, satsiologiyalarga ta’sirini utkazadi va Kibernetikaga zamin yaratadi . Bixeviaristlar xulkini emperik va matematik metod bilan urganishda uz xissalarini kushdilar, ayniksa kator psixologik muammolarni ilgari surish , xamda organizmni yangi xulk shakllarini egallash bilan boglik masalalarni xal etishda katta rol uynaydi Bixeviorizm psixologiya soxasini kengaytirish bilan birga tashki , tankid tanani reaksiya berish masalasini kiritdi . Shuni aloxida takidlash kerakki , " bixeviarist". AKShda juda obro‘li kasb bulib, yukori xak oladigan mutaxassis xisoblanadi. Bixevarizm asoschilari J. Uotson, E.Torondayk, S.Pressi , B.Skinnerlar xisoblanadi . B,Skinnerni programmalashtirilgan ta’limining " otasi " deb bilishadi va pedagogik texnalogiyani davochisidir. Shu narsa dikkatga sazovorki , 1970 yillarda xali bixeviarizm " burjuaziya" fani sifatida tankid kilinayotgan bir paytda N.D.Nikondarov uzining " Programmalashtirilgan ta’lim va kibernetika goyasi " nomli ishida E.Radkorfning tadkikot natijalarini keltirib, sh unday deydi : " bixeviarizm atrofda kizikarli va foydali ishlar paydo bulishi mumkin, bixeviarizmning nazariy yunalishiga tankidiy munosabat, bu soxa tarafdorlarining nazariy fikrlarin urganishdan bosh tortish bulib kolmasligi kerak". Bixeviarizmni rad etish ta’lim nazariyasiga munosabatda Amerika va sovet pedagogikasi urtasida turlicha karashlarni yuzaga kelishiga sabab buldi . 1933 yilda nashr etilgan Rossiya Pdagogik Etsiklopediyasda " Xozirgi zamon ang lo - amerika pedagogikasida " didaktika" termini kullanilmaydi , ta’lim nazariyasi asosan pedagogik psixolgiya soxasidagi ishlarda yoritilib kelinadi xolos". Didaktikaning kullab intuativ - akliy kurash xolatlaridan farkli ularok amerikaning pedagogik psixologiyasi ekspiremental psixologiyaning anik metodlariga asoslangan , va u shuning uchun amaliyotga chikishi boy imkoniyatlarni beradi . Shuni ta’kidlab utish zarurki , oxirgi un yillikda mavjud usha ikki nazariy fikrlarni uzaro boyishi , xamfikrlilik sezilarli tarzda kuzga tashlanadi . Bixeviaristlarning ishlari testologiyani hakillanishiga yordam beradi , lekin u xam pedagogik texnologiya kabi " burjuaziya" fani katoriga kiritili b, uni umuman inkor kilindi . Mustakil O‘zbekiston MDX mamlaktlari ichida brinchi bulib dunyo pedagogika faniga yul ochdi va olimlar oldiga chet elning shu soxadagi eng ilgor, kullasa buladigan va yukori natija beradigan goyalarni amaliyotga tadbik etish va bu yulda uzimizning an’ana va tajribalarimizda keng foydalanishga imkon yaratib beradi . Pedagogik ta’lim jarayonida talabalarning aktiv faoliyatini Bu an’anaviy ukuv jarayonida ta’lim maksadi kandaydir noanik bulib, fakat uzlashtirish tushunchasida xulosalanadi . Ta’limiy jarayon kupincha tajribali ukituvchilar faoliyati asosida yulga kuyiladi. Umuman olganda, xususiy metodikalarni , ilgor tajribali ukituvchilar faoliyatin i targib kilish vakti utib ketdi va ular xech kachon ukitishni samarali kafolatlangan xolda sistemali va maksadga muvofik tashkil etishni ta’minlay olmaydi . Buning ustiga xozirgi ukitish metodlari va rakobatbardosh kadrlar tayyorlashda jamiyat extiyoji urtasidagi ziddiyatlar shaxs rivojlanishi va uning ma’lumiy extiyojlarini kondirishga yetarli bulmay koldi . Dastlabida, ta’limni reproduktiv darajasida ukitishga texnologik yondoshuvning umumiy tavsifini kurib utamiz . Malumki , reproduktiv ukitish , o’quvchilarga xarakatni oldindan koidaga tayanib, namunaviy xolat kurinishida uzlashtiradi. Xolatda reproduktiv daraja uchun ukitish , anik kayd etilgan va olinajak natijani oldindan belgilab kuyilgan ishlab chikaruvchi konvoer jarayoni sifatida tashkil etiladi . Ukuv materiali oldindan anik ishlab chikilgan ukuv maksadlar asosida, ayrim bulak -frogmentlarga modul taksimlanadi va xar bir fragment test va korreksion kushimchalar bilan davom ettiriladi. Ukuv ishlari etalon natijaga erishuviga muljallangan. Bu muljal kizikuvchanlik, munozara va uzaro inkor etmaydi . Bir vaktni uzida u ta’limni butun yunalishiga reproduktiv xarakter kasb etadi . Texnologik yondashuvdan foydaoanish kuyilgan ukuv maksadiga erishishni kafolatlaydi. Pedagogik texnologiya pedagog olimlar dikkatini jalb kilgan " ukuv jarayoni texnologiyasi " sifatida karaldi . Tizimli yondashish ta’siri ostida asta sekinlik bilan pedagog texnologiya moxiyatiga aniklik kiritila borildi va rus olimasi N.F. Talizina uning moxiyatini " elgilangan ukuv maksadiga erishishning usullarini aniklashdan iborat " deb tushuntirdi . Yukoridagi keltiril gan ta’riflardan kurinib turibdiki utgan yillarda pedagogic texnologiya ukuv jarayonini belgilangan ta’lim maksadi va mazmunidan kelib chikib loyixalash deya ifodalandi . Bu bir jixatdan tugri lekin teranrok fikr yuritilsa , uni ng bir yoklamaliligi yakkol kuzga tashlanadi yoki bunday yondoshishda o’quvchi shaxsi inkor etilyapti . Bu kamchilikni brinchi bulib, V.P. Bespal’ko paykadi va uzining yirik asarida" pedagogik texnologiya bu ukituvchi moxiyatiga bogl ik bulgan xolda pedagogic muvofakkiyatni kafolatlay oladigan o’quvchi shaxsni shakillantirish , jarayonining loyixasida " deya ta’riflaydi . Shu urinda takidlash joizki , 80 - yillardayok V.P. Bespalko tomonidan " pedagogic texnologiya" nin g ilmiy maktabi yaratildi va makola muallifi xam shu dargoxda taxsil olganligini aloxida fikr bilan tilga oladi . Kator yillar davomida pedagogik texnologiya nazariyasi va amliyot bir biriga boglik

bulmagan xolda urganib kelindi va u turli faoliyat doirasida edi . Bugungi kunda mutaxassilarning ilmiy saloxiyatini birlashtirilsa mamlakatimizda xam imkoniyatlar mavjud. Nazariya va amaliyot birligining ta’minlanishi zamonaviy pedagogik texnalogiyaning asl moxiyatini aniklashga yul ochadi . Bizning fikrimizcha , yangi pedagogik texnalogiyani pedagogika fanining aloxida tarmogi sifatida yoki fakat ta’lim amaliyotini mukobullashtirishga yunaltirilgan tizim deb karash mumkin xolos. Pedagogik texnalogiya bu soxadagi nazariy va amaliy izlanishlarni birlashtirish doirasidagi faoliyat yunalishllarini aniklaydi . Bu yerda izlanishning moxiyati -pedagogik tizimni tashkil etuvchi elementlarni urganish asosida yangilashdan iborat . Sababi , xar kanday ukuv - tarbiyaviy jarayonni tashkil etish u yoki bu pedagogik tizimni aks ettiradi . Demak, pedagogik texnologiya amaliyot ga joriy etish mumkin bulgan ma’lum pedagogik tizimning loyixasidir. Unda pedagogik tizim tarkibi nimalardan iborat ? Pedagogik tizim uzaro boglik bulgan vositalar, usullar va jarayonlar yigindisi bulib, shaxsdan muayyan sifatlarni shakillantirishga pedagogik ta’sir etishni maksadga muvofik tarzda amlga oshi radi . Binobarin xar bir jamiyatda shaxsni shakillantirish maksadi belgilab olinadi va unga mos ravishda pedagogik tizim mavjud bulishi kerak. Agar maksad uzgarsa, tizim xam uzgarishi mukarrardir. " Kadarlar tayyorlash Milliy dasturi " jamiyatda davlat va olia oldida uz javobgarligini xis etadigan , xar tamonlam rivojlangan shaxsni tarbiyalashni asosiy maksad kilib kuydi . Demak, milliy dastur bizda ta’lim va tarbiya soxasidagi davlat buyurtmasi sifatida kabul kilinayapti . Fkat ijtimoiy buyurtmasigina ta’lim va tarbiyaning umumiy maksadi va vazifalarni anik belgilab beradi yoki oliy ta’lim uchun pedagogik tizimning mavjudlik shartlarini kafolatlaydi . Kuyda barcha ta’lim turlari uchun umumiy bulgan pedagogik tizim loyixasi . Olib borilgan ilmiy - tadkikot ishlarining natjalari xar kanday pedagogik tizim uzaro boglik bulgan kuydagi invintativ elementlardan tashil topishini kursatib beradi .

1. talabalar

2. ta’lim maksadlari

3. ta’lim mazmuni

4. didaktik jarayon

5. tashkiliy shakillari

6. pedagog yoki UTV

7. Ijtimoiy buyurtma

Shunday ekan , pedagogik texnologiyani kanday yangilash mumkin?

E’tiborni yukorida keltirilgan pedagogik tizim tuzilishiga karataylik . Bu tizimga uzluksiz ravishda ijtimoiy buyurtma uz ta’sirini kursatadi va ta’lim - tarbiya maksadini umumiy xolda belgilab beradi .

" Maksad" esa pedagogik tizimning bosh bugini xisoblanib, u kolgan elementlarni uz navbatida yangilash zaruriyatini keltirib chikaradi . " Kadrlar tayyorlash milliy dasturi " ta’lim - tarbiyaning yangi yunalishga burdi , ya’ni " Utmishdan kolgan mafkuraviy karashlar va sarkitlardan tula xalos etish , rivojlangan demokratik davlatlar darajasida yuksak ma’naviy va axlokiy talablarga javob beradigan yukori malakali kadrlar tayyorlash " deb belgiladi . Demak, ta’lim - tarbiyaning maksadi yangilandi , unga mos xolda mazmunning yangilanishi tabiatidir. Ta’lim mazmuni ukuv dasturlari , kullanma va darsliklarda uz ifodasini topadi . Shu munosabat bilan olimlarimizga fan soxalari buyicha ta’lim mazmunini ishlab chikish kabi sharafli ma’suliyati yuklatildi . Shunday kilib, pedagogik tizimda didaktik masalalarning uz yechimlarini topishi Milliy dastur goyalarini ruyobga chikarishning muxim boskichidir. Agar pedagog kulida bilimga chankok iktidorli talabalar- o’quvchilar fan maksadiga mos mazmun- dastur, ukuv kullanma, darsli klar mavjud bulsa, u didaktik jarayonni uvoffakiyatli amalga oshirish uchun bilish faoliyatining tashkiliy shakillaridan samarali foydalanib yangi pedagogik texnologiyani amaliyotga izchil va ketma - ket joriy etish mumkin. Shun day kilib, ta’lim tarakkiyotining xakkoniy xarakatlantiruvchi kuchi sifatida mavjud didaktik masalalar va unga mos keladigan pedagogik texnologiya asosida okilona kurilgan pedagogik tizim xizmat kiladi .