Ikkinchi taktda

Termostat 
- avtomatik klapan bo‘lib, sovuq dvigatelning yurgazil-
ganda uning tez qizishiga imkon yaratish bilan radiatordan o‘tayotgan 
suyuqlik miqdorini rostlab sovitish tizimida optimal haroratni saqlashda 
xizmat qiladi. Avtomobil dvigatellarida 
suyuqlikli
va 
qattiq 
to‘ldirgichli 
termostatlar qo‘llaniladi. Sovitish tizimidagi suyuqlikning harorati 
ma’lum darajaga (70…80
0
S) ko‘tarilganda ballondagi aralashmaning 
bug‘lanishi natijasida undagi bosim ortib qobirg‘ali silindr bo‘yiga 
uzayadi va termostat klapani qisman ko‘tarilib, suyuqlikning ma’lum 
miqdori radiatorga, ma’lum miqdori esa suyuqlik nasosiga o‘ta 
boshlaydi. Keyinchalik suyuqlikning harorati 90…950S ga yetishi bilan 
klapan to‘la ochiladi, suyuqlik asosan radiatorga yuboriladi. Bunday 
termostatlardan sovitish suyuqligining orticha bosimi katta bo‘lgan yopiq 
tizimli dvigatellarda foydalanilmaydi. Bunday termostatlarning balloni 
yupqa devorli bo‘lgani uchun sovitish tizimidagi ortiqcha bosimga 
sezgirligi yuqori bo‘ladi. Bunday xol termostatning aniqlik bilan 
ishlashiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. 
Qattiq to‘ldirgichli termostatlar 
suyuqlikli termostatlarga nisbatan 
yetarli mexanik mustakamlikka ega bo‘lgani uchun ular tizimdagi 
suyuqlik bosimining o‘zgarishidan qat’i nazar ishlashi barqaror bo‘ladi. 

---

 40
Shu sababli hozirgi vaqtda dvigatellarda ko‘pincha qattiq elementli 
termostatlar qo‘llanilmoda. Bunday termostat qalin devorli ballonga ega 
bo‘lib ichiga, kengayish hajmi katta bo‘lgan serezin (neftyannoy vosk) 
aralashtirilgan mis kukuni to‘ldiriladi. Sovituvchi suyuqlik harorati 
(70
±
20S) dan oshgach, ballondagi qattiq aralashma eriy boshlaydi va 
uning hajmi kengayib, diafragma shtokni ko‘tarib, klapanni ochadi, 
natijada suyuqlikning ma’lum qismi radiator tomon yo‘naladi. Harorat 
(83
±
20S) ga yetganda klapan to‘la ochiladi va radiator orqali o‘tadigan 
suyuqlikning miqdori yanada ko‘payadi. Suyuqlik harorati pasayib 
ballon ichidagi element xajmi qisqarsa klapan qaytargich prujina 
ta’sirida yopiladi. Natijada sovituvchi suyuqlik yana suv nasosiga o‘tib, 
kichik doira bo‘yicha aylana boshlaydi. Ba’zida (Tiko, Damas 
avtomobillari dvigatellari) termostat ballonida qattiq to‘ldirgich sifatida 
qirrali parafin donalaridan (granula) foydalanilgan.