Ikkinchi taktda

Radiator blokda qizigan suyuqlikning issiqligini tashqi muhitga 
tarqatish uchun xizmat qiladi 
(25-rasm). U yuqorigi 6 va pastki 3 
SUV
HAVO
HAVO 
HAVO 
SUV

---

 38
bakchalar, radiator o‘zagi 10 va radiator qopqoqidan 7 iborat. Suyuqlik 
radiatorga yuqorigi bakchaning bo‘g‘izidan 8 quyiladi. Bo‘g‘iz qopqoq 7 
bilan zich berkitilgan. Radiator o‘zaklarining turlari naycha-plastinkali 
yoki naycha-lentali bo‘lishi mumkin. Naycha-plastinkali bo‘lganda, 
naychalari gorizontal joylashtirilgan qator yupqa plastinkalar orasidan 
o‘tkazilib, uchlari yuqoriga 6 va pastki 3 bakchalarga kavsharlanadi. 
Naycha-lentali bo‘lganda naychalari oralig‘iga, sovitish yuzasini oshirish 
maqsadida to‘lqinsimon shaklda ishlangan lentalar joylashtiriladi. 
Radiator o‘zagining ikkala turida ham qo‘llaniladigan naychalar asosan 
yassi oval kesimli bo‘ladi. Naychalar, radiator o‘zagida vertikal yoki 
gorizontal o‘rnatilgan bo‘lishi mumkin. Ko‘pchilik avtomobillarda 
vertikal o‘rnatilgan bo‘lsa ayrim yengil avtomobillarda (Matiz va 
Neksiya avtomobillari) naychalari gorizontal joylashtirilgan (25-rasm).
 Suyuqlik 
nasosi
. Sovitish tizimida suyuqlikning majburiy harakat-
lanishi nasos yordamida amalga oshiriladi. Odatda past bosimli (40…100 
kPa) markazdan qochma suyuqlik nasosi ishlatiladi. Suyuqlik nososining 
vali korpusga ikkita sharsimon podshipnik va yordamida o‘rnatilib, ular 
oralig‘ida vtulka joylashtiriladi. Podshipniklarga moy, moydon orali 
yuboriladi. Valning oldingi uchiga shponka yordamida gubchak 
o‘rnatiladi va unga ariqchali shkiv biriktiriladi. Valning keyingi uchiga 
gubchagi metaldan ishlangan plastmassali parrak o‘tkazilib bolt 
yordamida qotiriladi. Parrakning valga o‘tkazilgan joyida siquvchi solnik 
o‘rnatilgan bo‘lib, uning aylanadigan tekstolit shaybasi prujina 
yordamida korpusning silliqlangan ishchi yuzasiga tiralib turadi. 
Siquvchi solnik, parrak joylashgan bo‘shliqdan podshipnik o‘rnatilgan 
korpus bo‘shlig‘iga suyuqlikni sizib o‘tishiga yo‘l qo‘ymaydi. Suv 
nasosi silindrlar blokining oldingi devoriga makamlangan bo‘lib, 
ponasimon tasma orqali tirsakli val shkividan harakatga keltiriladi. Nasos 
vali aylanganda suyuqlik, siyraklanish ta’sirida, parrak markaziga 
suriladi. Shunda, parrak kurakchalari suyuqlikni markazdan qochma 
kuchlar ta’sirida korpusning chetki aylana bo‘shlig‘iga yo‘naltiradi. U 
yerda yig‘ilib qisilgan suyuqlik past bosim bilan xaydash patrubogi 
orqali silindrlar blokida (yoki kallagida) joylashgan suv taqsimlagichga 
yo‘naltiriladi. Dvigatel tirsakli valining aylanishlar chastotasi 3000 min
-
1ga 
yetganda nasosning suyuqlikni haydashi 240l
/
min.ni tashkil etadi. 
Dvigatelning effektli sovitilishi uchun nasos yuritmasi tasmasining 

---

 39
tarangligi me’yorida rostlangan bo‘lishi kerak. Buning uchun tasmaning 
tarangligini rostlovchi tuzilma nazarda tutiladi. Yengil avtomobil 
dvigatellarida parraklar ko‘pincha plastmassadan tayyorlanadi.
Zamonaviy yengil avtomobillar dvigatellarida ko‘pincha elektr 
ventilatorlar qo‘llanilmokda. Bunday ventilatorlar, gidromuftali 
ventilatorlar kabi dvigatelning sovitish tizimida eng maqbul harorat 
rejimini avtomatik saqlaydi. Ventilatorning avtomatik ravishda harakatga 
kelishi yoki harakatdan to‘xtatishi, sovituvchi suyuqlikning haroratiga 
bog‘liq bo‘lib, radiator bakchasiga o‘rnatilgan datchikning signali bilan 
boshqariladi. Neksiya avtomobili dvigatelida elektr ventilator sovituvchi 
suyuqlikning haroratiga qarab ikki rejimda ishlashi nazarda tutilgan. 
Sovituvchi suyuqlikning harorati 900S dan ortganda radiator bakchasiga 
o‘rnatilgan yelektr datchigining signali bo‘yicha kichik aylanishlar 
chastotasida avtomatik ishga tushadi. Ventilatorning katta aylanishlar 
chastotasiga o‘tishi sovituvchi suyuqlikning harorati 1050S dan 
ortganda, dvigatelning elektron bloki boshqaruvida (YEBB) o‘rnatilgan 
rele yordamida avtomatik ravishda bo‘ladi.