Ikkinchi bob

Ushbu faslda ilmiy kuzatishlar natijalari quyidagicha umumlashtirildi:
1. Alisher Navoiy, eng avvalo, turkiy tilning fidoyi targ‘ibotchisi va bilimdoni sifatida boshqa asarlarida bo‘lgani kabi “Hayrat ul-abror” dostonida ham o‘z fikr-g‘oyalarini bayon qilishda birinchi navbatda turkiy til lug‘at boyligidan foydalanishga, uning go‘zalligi, ifoda boyliklarini namoyon qilishga intilgan.
2. Buyuk shoir “Hayrat ul-abror” dostonida so‘z ta’siri, nutq go‘zalligini oshirish uchun turkiy til lug‘at boyligi bilan tilga xalq o‘rtasida qo‘llanadigan ibora va so‘z birikmalarini ham faol qo‘llagan. Bu bilan Navoiy xalq dahosini yozma adabiyotda olib kirish barobarida, ularning kelgusi avlodlarga yetib kelishiga ham ahamiyat qaratgan.


XULOSA

Alisher Navoiyning “Hayrat ul-abror” dostoni “Xamsa”ning boshqa dostonlaridan farqli tarzda ko‘proq axloqiy-ta’limiy, inson kamoloti, shaxs tarbiyasi, uning jamiyatda o‘rnini topishi uchun o‘zida qanday sifatlarni shakllantirishi lozim degan muhim masalalarga alohida e’tibor qaratilganligi bilan farqli jihatlarga ega. Asarda insonning komillik darajasi, bilim doirasi, dunyoqarashining kengligi uning nutqidan namoyon bo‘ladi degan tezis o‘q chiziq singari namoyon bo‘ladi. Muallif, notiqning o‘z fikrini aniq, tushunarli va tez tushuntira olishida ko‘p so‘zni bilishi muhimligiga ko‘p bor urg‘u beradi. U notiq qanchalik ko‘p til bilsa, o‘z fikrini shunchalik tushunarli ifodalash imkoniyati keng bo‘ladi deb hisoblaydi. Navoiy ana shunday o‘rinlarda, eng avvalo, turkiy til boyligini qo‘llash masalasini dolzarb masala sifatida ilgari suradi. Buyuk mutafakkir, yana, turkiy til lug‘at boyligi, ifoda imkoniyatlarini namoyon qilish uchun xalq dahosining mahsuli bo‘lgan og‘zaki nutq imkoniyatlari, xalq orasida mashhur ibora va so‘z birikmalaridan unumli foydalanish muhimligini ham ko‘p bor qayd qiladi. Shu bois, “Hayrat ul-abror” asari shoirning turkiy tilda yaratgan boshqa asarlari kabi o‘zbek tilining og‘zaki va yozma nutqi tarkibini boyitishda muhim omillardan biri hisoblanadi. Ayniqsa, Navoiyning nutq va notiqlik masalalariga bo‘lgan munosabati “Hayrat ul-abror”da ham “Mahbub ul-qulub” asaridagi singari o‘ziga xos nutq va notiqlik san’atining ilmiy mulohazalari boshqa asarlari kabi “Hayrat ul-abror”da ham juda chiroyli, o‘ziga xos, ilmiy tarzda bayon etilgan.