Ijtimoiyish

3-bosqich

  -   80-yillar  oxiriga  kelib,  mamlakatda  ijtimoiy  ish 

muammolarini  davlat  darajasida  hal  qilishga  o'tish,  ijtimoiy 

xizmatlaming  keng  infratuzilmaga  ega  boMgan  yagona  tizimini 

yaratish,  uni  retrospektiv  ilmiy  tahlil  qilish,  ijtimoiy  ish  sohasidagi 

jahon nazariyasi v a amaliyoti rivojining yetakchi tamoyillarini anglash 

asosida kadrlar bilan ta’minlashga o‘tish uchun barcha shart-sharoitlar 

yetildi.  Ijtimoiy  ishning  o ‘z  ichiga  ko‘plab  mintaqalarga  yo‘nalti- 

rilgan,  muayyan  milliy-mintaqaviy  va  mahalliy  sharoitlarda umumiy 

yondashuvlami  amalga  oshirish  usullari  va  vositalariga  ko‘ra 

farqlanadigan  variantlami  qamrab  oladigan  konsepsiyasi  shakllandi. 

Ijtimoiy  ishga  turli  xayriya  tashkilotlari,  ko'ngillilar  jamiyatlari, 

uyushmalar, jarag‘armalar, Cherkov xizmatchilari faol qo‘shildi.

Hozirgi  kunda  ijtimoiy  ishning  s o f  davlat  tizimidan  jam oat 

homiyligini  ham  qamrab  oladigan  tizim ga  o 'tish   yuz  bermoqda. 

qaysidir  darajada  biz  homiylikning  inqilobgacha  boMgan  murvat- 

lariga qaytm aqdam iz, ayni  paytda sho‘rolar davrida vujudga kelgan 

ba’zi elementlami saqlab qolmoqdamiz.

Rossiya homiyligi  tizimini  qayta yaratish yoMida ziddiyatlar va 

qiyinchiliklar  boMishi  muqarrar.  Xatolam i  chetlab  o ‘tishda  faqat 

hozirgi  xorij  tajribasinigina  emas,  balki  o ‘z   vatanim iz  tarixiy 

tajribasini 

0

‘rganish 

ham 

yordam 

beradi. 

Uni 

o ‘rganish 

quyidagilardan guvohlik beradi: muhtojlarga beriladigan ko‘mak uni

321

---

keng  jam oatchilikni  ja lb   etib  nom arkazlashtirilganda  samaraliroq 

bo‘ladi;  uning  individual  xususiyatini  saqlab  qolish 

lozim; 

jarayonda  ishtirok  etayotgan  barcha  tom onlar  —  xayriya,  xususiy, 

jam o at  tashkilotlari,  C herkov  va  davlatning  yordam ga  muhtoj 

bo 'lganlar to 'g 'risid a   axborot olishda  ham,  ularga  yordam  berishda 

ham  o ‘zaro ta ’sirini saqlab qolish zarur.

D avlat  o ‘z  zim m asiga  xayriya  m uassasalari  faoliyati,  ulardan 

b a ’zilari  ishining qism an  m oliyalashtirish,  eng  muhimi  muhtojlarga 

imtiyozlar,  rag‘batlar  tizim i  orqali  yordam  ko‘rsatish  bo'yicha 

qonunlarning  yagona  tizim ini,  m e’yoriy  asosini  yaratish  bo'yicha 

funksiyalarni olishi zarur.

H om iylik  ishlariga  om m aviy  axborot  vositalari  tom onidan  doi- 

m iy e ’tibor qaratish v a jam oatchilik tom onidan nazorat qilish zarur.

Hozirgi  paytda  R ossiya  Federatsiyasida  oila  va  bolalarga 

ijtim oiy  xizm at  ko'rsatishning  bir  necha  m oddellari  tashkii  etilib 

ishlayapti.  Ulam i  davlat yordam ida m oliyalashtirishni  nazarda tutib, 

quyidagicha tasniflashtiram iz.

-  davlat ijtimoiy xizm atlari;

-  aralash xizm atlari;

-  mustaqil  yoki  xayriya fondlari,  diniy v a  ijtimoiy  tashkilotlari 

qoshida ish yurituvchi tijorat xizmatlari.

D avlat  xizm atining  ustun  modeli  -   oila  v a  bolalarga  xizmat 

ko'rsatishning  hududiy  m arkazlaridir.  Ijtimoiy  xizm at  k o 'rsa ­

tishning boshqa m uassasalaridan  farq  qilgan holda ularning faoliyati 

va  xizm atlari  turli-tum an  b o 'lib ,  o 'z   kuchlari  bilan  oila  m uam ­

m olarini  yechishga,  hayotning  turli  sohalarida  yuzaga  kelgan 

m ushkul  vaziyatlam i  bartaraf  etishga  harakat  qiladilar.  H ar  yili 

davlat  xizm atlari  ro'yxatini  R ossiya  Federatsiyasi  hukumati 

tasdiqlaydi, bular quyidagilar:

A) Ijtim o iy -m a ish iy  x iz m a tla r, m o d d iy  v a n a tu r a l y o rd a m :

-  shoshilinch xizm at va shoshilinch m oddiy yordam;

- o g ' i r  kasal, nogiron bolalari  bo'lgan oilalarga yordam ; harakat 

qilishga  qiynaladigan,  birovning  qaroviga,  oziq-ovqatlar,  dori- 

darm onlarni  olishda  boshqalar  yordam iga  muhtoj  oilalarga  va 

alohida fuqarolarga yordam ;

-   beg'arazlik  asosida  yoki  m uayyan  to 'lo v   hisobiga  aholidan 

buyum lar (kiyim -kechak, poyafzal v a boshqalar)ni qabul qilish;

322

---

-   xayriya  va  insonparvarlik  yordamini  taqsim lash  (tovarlar  va 

oziq-ovqatlar va boshqalar);

-   yetim  bolalarga,  ota-ona  qo‘arovisiz  qolganlarga,  vasiy 

oilalarga ijtimoiy yordam;

-   manzilli  ijtimoiy  yordam  ko‘rsatish  uchun  mablagMar 

topishda tadbirlar tashkii etish;

-   m uassasalar  qoshida  buyum lar  fondi,  yolgMz  onalam ing 

voyaga  yetmagan  bolalariga  va  boshqa  kategoriyada  muhtojlarga 

bolalar buyumlari  fondini tashkii etish;

-   ishga joylashtirish  (shu jum ladan,  vaqtincha)  va  kasbga  ega 

boMish (m utaxasislik olishda) yordam berish;

-   bolalarning  teatrlar,  ko‘rgazmalar  va  boshqa  madaniy 

tadbirlarga borishini tashkii etishga yordam berish;

-  bolalar uchun xayriya ziyofatlari, yozgi dam olish, sanatoriya- 

kurort davolanishlarni tashkii etish;

-  juda  muhtojlarga  oziq-ovqat  va  maishiy  xizm atlam i  tashkii 

etishda yordam berish;

-   pul  mablagMari,  oziq-ovqat  mahsulotlari,  sanitariya-gigiyena 

vositalari,  bolalarga qarash  uchun  vositalar,  birinchi  navbatda zarur 

boMgan  kiyim-kechaklar,  poyafzallar  va  boshqalar,  pul  yordamlari, 

imtiyozlar,  qo‘shimcha  toMovlar,  tovonlam i  ajratishda  yordam 

berish;

-   xat,  arizalar  yozishda,  hujjatlam i,  shu  jum ladan  vasiylik 

hujjatlarini tayyorlash va rasmiylashtirishda yordam berish;

-   m ehnatga  noqobil  kam  ta’minlangan  oilalarga  uyda  ijtimoiy 

m aishiy xizm at ko‘rsatish;

-   nogiron  bolalarga  uy  mehnatini  tashkii  etish  v a  ularning 

keyinchalik ishga joylashtirishni tashkii etish;

-   markaz  qoshida  o ‘sm irlar  va  ishsizlar  uchun  ustaxonalar  va 

sexlar tashkii etish;

-   nogiron  bolalam i  davolash;  dam  olish  joylariga  yetazish, 

hujjatlam i rasm iylashtirishda ko‘m ak berish.

B) Ijtim oiy huquqiy xizm atlar:

-   mijozlar,  shu  jum ladan  bolalar  huquqiari  v a  manfaatlarini 

him oya qilish  bilan  bogMiq  hujjatlam i  yozish  va  rasmiylashtirishda 

yordam  berish;

323

---

-  ijtim oiy toMovlami yetkazishda ko‘m ak berish;

-   aholining  huquqiy  savodini  (m ahalliy  axborot  vositalarida, 

m a’ruzalar bilan chiqish v a boshqalar), huquqiy xabardorligini oshi­

rish (qoMlanmalar, axbarot varaqalari va boshqalarni) tayyorlash;

-   bolalar  shaxsiy  m anfaatini  huquqiy jihatdan  him oya  qilishda 

ishtirok etish.

D) Ijtim oiy reabilitatsion xizm atlar:

-   «ijtim oiy  (psixologik-tibbiy-pedagogik  k o ‘rik)  konsiliumi»ni 

tashkil etish;

-  ijtim oiy va jam iyatga qarshi  xatti-harakatli  voyaga yetm agan- 

larning ijtimoiy patronaji;

-  individual korreksion dasturlarni tuzish.

E )

 Psixologik xizm atlar:

-  psixoprofilaktika v a psixogigiyena;

-  psixodiagnostika va m ijoz shaxsini ko‘rikdan o ‘tkazish;

-  psixoterapevtik (individual, guruhiy, oilaviy) yordam;

-  oilaviy psixologik (individual, guruhiy) m aslahat;

-  ijtimoiy psixologik konsilium;

-   kishiiar  bilan  ularning  og‘ir  emotsional  holatlarida  ish  olib 

borish;

-   sogMiqni  saqlashning  statsionar  m uassasalariga  m a’naviy 

psixologik madad berish niyatida tashriflar uyushtirish;

-   psixosotsial maslahatlar;

-  psixologik patronaj;

-  keskin, tushkun vaziyatlarda psixologik aralashuv;

-  m unosabatlar va xulq-atvorlarni korreksiyalash;

-  komm unikativ m uloqotlar bo'yicha trening oMkazish;

-h issiy o tn i o‘zi to ‘g ‘ri yoMga solish ko‘nikmasini rivojlantirish;

-  vositachilik xizm adarini tashkil etish;

-  testlashtirish asosida kasbga y o ‘naltirish;

-  o ‘zaro yordam guruhlari  faoliyatlarini tashkil etish;

-  psixologik m a’rifat;

-   nogiron  bolalar  ota-onalarini  psixokorreksion  v a  psixotera­

pevtik m etodlar bilan tanishtirish.

324

---

F) Pedagogik xizm atlar:

-   bolalar  qiziqishlarini  him oya  qilishda  pedagogik  yordam 

berish;

-   bolalarda  m uloqot  va  emotsional  doirasidagi  ko‘nikmalarni 

o‘stirish bo'yicha guruhiy ish yuritish;

-   nutqni  rivojlanmagan,  autizm ,  nevrozga  uchragan  bolalarga 

korreksion yordam berish;

-  bolalarning madaniy dam olish faoliyatiga ko‘maklashish;

-   nogiron  bolalam i  uyda  o ‘qitishni  tashkii  etishda  amaliy 

yordam  berish;

-   nogiron  bolalarning  o ‘yin  va  o ‘quv  faoliyatini  tashkii 

etishning usullarini ota-onalarga o'rgatish.

H ) Ijtim oiy tibbiy xizm atlar:

-   muhtoj  shaxslarni,  shu  jum ladan  bolalam i  statsionar  tibbiy 

narkologik muassasalariga yo'nallashda ko‘m ak berish;

-   oilada,  jin siy   m unosabatlami  va  psixojinsiy  buzilishlarni 

bartaraf etishni  astalashtirish,  sogMom  turmush tarzini  tarbiyalashda 

m aslahatlar berishni tashkii etish;

-   nogiron  bolalami  zaruriy  yordam  beruvchi  vositalar  bilan 

ta’m inlashda ko‘mak berish;

-  jism oniy yoki  aqliy  imkoniyatlar cheklangan  bolalari  boMgan 

oilalarda patronaj yordam;

-o ta -o n a la rg a  nogiron bolasiga qarashni o ‘rgatish;

-   hom ilador  va  emizikli  bolalari  boMgan  ayolam i  uylariga 

borib, doim iy ravishda tibbiy-profilaktik yordam ko'rsatish1.

Ijtim oiy  xizm at  hodim larining  asosiy  vazifasi  ijtimoiy  ishning 

ijtim oiy psixologik, ijtimoiy pedagogik,  ijtimoiy iqtisodiy va boshqa 

m etodlar  yordamida  m e’yoriy  hayot  faoliyatiga  xalaqit  beruvchi 

m uam m olarni  anglashda  oila  a’zosiga  yordam  berish  (yoshi  va 

ijtim oiy  mavqeyidan  qatM  nazar).  Bu  yerda  oila  a’zosining 

reabilitatsiya  darajasi,  y a’ni  uning  mehnat  faoliyatiga  a w a lg i 

qobiliyatini tiklash, uni jam iyatga qaytarish sam ara oMchovi boMadi.

B iz  qarab  chiqayotgan  konkret  ijtimoiy  psixologik  xizmat 

aholining  turli  kotegoriyalari  bilan  o'zaro  harakatda  bo'iadi. 

O ldindan  yordam ga  muhtoj  bolalar  va  o ‘sm irlar  doirasini  belgilab 

olinadi; 

shuningdek  ota-onalarga,  yolgMz  onalarga,  maktab

325

---

o ‘qituvchilariga — bola muhitidagi barcha yordam  ko'rsatiladi; hayot 

qiyinehiligini  bartaraf  etilishida  m anfaatdor  kishiiarni  q o ‘shgan 

holda  guruhlar tuziladi:  xulq-atvorida  psixologik qiyinchiliklari  bor 

bolalarning  ota-onasiga  ko‘mak  berish  guruhi-zo‘ravonlik  qurboni 

boMgan  ayollar  va  bolalarga;  nogiron  bolali  ota-onalarga;  ko‘p 

bolali  ota-onalarga,  tarbiyasi  og‘ir  o ‘sm irlar  bilan  ishlovchi 

o ‘qituvchilarga.  M adad (o‘zaro yordam ) guruhlari  xizm at xodim lari 

tom onidan  m aqsadga  m uvofiq tuziladi. A vval  shaxslar,  m uam m olar 

doirasi aniqlab olinadi va katta tayyorgarlik ishlaridan so‘ng kishiiar

2-4  kunlik  sem inarga  tak lif  etiladi  (guruhiy  maslahat  metodi). 

Ishtirokchilam ing 

tashabbusi 

bilan 

sem inar 

v a 

individual 

konsultatsiya  berishdan  so ‘ng  madad  guruhini  tashkil  etish  uchun 

asos yuzaga keladi.

Boshqalarga 

yordam  

bergan 

holda, 

xizm at 

xodim lari 

o ‘zlariining  ko‘ngilli  yordam chilari  (valonter)ning  keng  bazasini 

yaratadilar, bular o ‘z  navbatida boshqalarga yordam  beradilar.

Rossiyaning  ko‘pgina  hududlarida  teritorial-hududiy  xizm atlar 

(TlX -teritorial  ijtim oiy  xizm at  tashkilot  TS)  shakllana  boshlandi, 

ular  barcha  m uhtojlar  (kattalar  va  bolalar)ga  kom pleks  ijtimoiy 

xizm at ko‘rsatadi, u o 'z ig a ijtimoiy struktura muassasalarni,  ijtimoiy 

xizm atlar  ishini  boshqarish  organlari,  o ‘quv  v a  ilmiy-tadqiqot 

muassasalarini  kiritadi.  Bu  hududiy  xizm atlar  konkret  shahar  yoki 

qishloq  tumani  hududida  faoliyat  yuritgan  uchun  aholiga  maksimal 

yaqinlashish v a ham m aga daxldor boMadi.

TIX  strukturasi  quyidagi  ixtisoslashgan  hududiy  m arkazlardan 

tashkil topgan:

-   ijtim oiy  reabilitatsiya  va  profilaktik  ishlar,  konsultativ 

yordam ,  oilaviy  tadbirkorlikni  rivojlantirish  v a  hokazo,  boMimlari, 

shuningdek am aliy yordam  ko‘rsatuvchi quyidagi boMimchalari bor: 

ko‘chm a  kom pleks  brigadalar;  shoshilinch  psixologik  yordam 

xizm ati;  yuridik  va  psixologik-pedagogik  konsultatsiya;  tanishish 

xizm atlari;  ijtim oiy  boshpana;  bolalar  v a  onalarga  kunduzgi 

boshpana berish boMimi;

— oiladagi  ziddiyatni  bartaraf etishda yordam   beruvchi,  oilaviy, 

er-xotin,  ota-onalar  m uloqoti  doirasida  aholining  psixologik 

madaniyatini  oshirishga;  bolalam i  tarbiyalashda,  em otsional  va 

psixik  tanazzulni  bartaraf etishda  qiynalayotgan  oilalarga  yordam

326

---

beruvchi;  turli  xavfli  vaziyatlarda  shaxslarga  malakali  psixologik- 

pedagogik  yordamni  ta ’m inlashga  yordam  beruvchi  oila  va 

bolalarga psixologik-pedagogik yordam markazi;

-  telefon orqali shoshilinch psixologik yordam xizm ati (ishonch 

telefoni),  uning  vazifasi,  psixologik  diskomfortni,  oila  a ’zolarining 

tajovuzkorlik darajasini pasaytirish;

-  voyaga  yetm aganlar uchun  ijtimoiy  reabilitatsion  markaz,  bu 

hayotda  tanazzulli  vaziyatga  tushib  qolganlarga  ijtimoiy  va  tibbiy 

psixologik  yordam,  madad  beradi.  Voyaga  yetmagan  o ‘zlarining 

reabilitatsiyasi  uchun  zarur  boMgan  vaqt  mobaynida  markazga 

qatnaydilar  va  u  yerda  vaqtincha  boMadilar.  M arkaz  o ‘ziga 

shoshilinch  ijtimoiy  yordam,  tibbiy-psixologik  diagnostika  va 

orreksiya,  bolalar  va  o'sm irlarni  ijtimoiy  moslashuvi  va  ijtimoiy 

reabilitatsiya  qilish  xizmatlarini,  ba’zida  statsion  sharoitdagi 

boshpana xizmatini kiritadi;

-  qarovsiz  qolgan  bolalar v a o ‘smirlarni  qutqarib  qolish  uchun 

vaqtincha  boshpanalar,  ularga  tibbiy-psixologik  yordam,  ularni 

hayotini  yoMga  qo‘yish  masalalarini  hal  etish  maqsadida  tuzilgan 

bolalar v a o‘sm irlam ing ijtimoiy boshpanasi.

Ijtim oiy  xizm at  ko‘rsatish  boshqaruvi  organlari  tomonidan 

qonunchilik  bo‘yicha  boshqarish  funksiyalarini  davlat  v a  ijtimoiy 

m uassasalar  am alga  oshiradi.  Hududiy  daraja  (shahar,  qishloq 

tuman,  shahar  tum anlari)da  davlat-ijtimoiy  (jamoatchilik)  organ- 

larini-vasiylik  kengashlari  (ijtim oiy  kengashlar)  tuziladi  (m a’mu- 

riyat  qoshida, ijroya  organlari  tarkibida).  Ular o ‘zlariga manfaatdor 

tashkilot vakillarini kiritadilar: moliya fondlari, kasaba uyushmalari, 

jam oatchilik assotsiatsiyalari, xayriya fondlarini kiritadilar.

R ossiya  Federatsiyasi  Prezidenti  Vladim ir  Putinning  2000-yil 

27-oktyabrdagi  farmoniga  ko‘ra  ijtimoiy  ishchilar kuni  8-iyun  kuni 

nishonlanadi.  Bu  kunning  tanlanishi  bejizga  emas.  1701-yili 

8-iyunda  Pyotr  I  ning  «Avliyo  Patriarx  uylarida  g ‘ariblar,  kasallar 

va qariyalam i aniqlash to‘grisida»gi farmoni qabul qilingan.

327

---

I.Ijtim oiy ishchining ko‘rinishi v a xulq-atvori

1.1 U slub

Ijtim oiy 

ish 

xodim i 

xulq-atvorining 

yuqori 

axloqiy 

standartlariga am al qilishi  lozim. Ijtimoiy ishchi turli xil hiylalardan, 

birovni  yanglishtirishdan,  vijdonsizlik  bilan  qilingan  harakatlardan 

m ustasno  boMib,  kasb  vakili  sifatida  bayonot  va  harakatlam i  aniq 

farqlay olishi kerak.

1.2  K om petentlik  (ch u q u r  bilim ga  egalik)  va  professional 

takom illashish

Ijtimoiy  ishchi  o ‘z   kasbiy  am aliyotida  va  kasbiy  vazifalarini 

bajarishida  m utaxassis-ekspert  bo* la  olishi  uchun  bor  kuchini 

qo‘shishi  kerak. U  o ‘z  ishini faqatgina o ‘zining  bilimi doirasida olib 

borish  huquqiga  ega.  Ijtimoiy  xizm at  xodimi  individual  tarzda olib 

borayotgan  yoki  bajarayotgan  ishining  sifati  uchun  personal 

javobgarlikni o ‘z bo‘yniga olishi kerak.

1.3 H aq iq atg o ‘yIik

Ijtimoiy  ishchi  o ‘zining  harakatlarini  professional  haqiqat- 

go‘ylikning yuqori standartlari bilan oMchashi kerak:

a)  ijtim oiy  ishchi  o ‘z   professional  faoliyati  yoMida  paydo 

boMadigan  ta ’sirlar  va  bosim larga  berilm asdan,  professional 

vazifalarini odilona (xolis) bajarishi kerak; 

.

b)  ijtim oiy  ishchi  professional  m unosabatlarini  shaxsiy 

m aqsadi (m anfaati) yoMida qoMlashga haqqi yo‘q;

1.4 T a ’lim  v a  tad q iq o t ishi

Ijtim oiy  ish  sohasida  mutaxassis  doim o  kasbiy  bilimlari  va 

mahoratini  m utassil  oshirib  borishga  harakat  qilib,  taMim  va 

tadqiqot ishi tizim iga qo‘shiIishi kerak:

-   tadqiqot  ishida  qatnashayotgan  ijtim oiy  ishchi  bu  ishning 

inson  v a   m uayyan  shaxs  uchun  oqibati  qanday  boMishini  aniq 

anglay olishi kerak;

-   tadqiqot  ishida  qatnashayotgan  ijtim oiy  ishchi  tadqiqot 

ishtirokchilarining  shaxsiy  erkinligi  va  qadr-qim m atiga  toMiq  amal 

qilgan  holda,  ularni  ixtiyoriylik  va  xabardorlik  asosida  birlash- 

ganligiga ishonch hosil qilishi kerak;

R o s s iy a  ijtim o iy  is h   x o d im la r i A x lo q   K o d e k si

328

---

-  

tadqiqot 

davom ida 

qatnashchilar 

to 'g 'risid a 

oiingan 

m a’lumotlami mahfiy tarzda ko‘rilishi kerak;

-   eksperimentga  ja lb   qilingan  ijtimoiy  ishchi  ishtirokchilarni 

noqonuniy  jism oniy  va  ruhiy  tartibsizlikdan,  xavfdan  va  kamsi- 

tilishdan himoya qilishi kerak;

-  u  yoki  bu  xizmat jarayonni  baholash  uchun  taklif qilingan  ijti­

moiy ishchi, buni professional maqsad uchun va faqatgina bu jarayon- 

ga bevosita kasbiy aloqasi bor shaxslar bilan muhokama qilishi kerak.

IL Ijtim oiy ishchining m ijo zlarg a n isb a ta n   belgilangan axloqiy

b u rc h la ri

Ijtimoiy  ishchi  m ijozining  mustaqilligini  tan  olishi  va 

rivojlantirishi  uchun  maksimal  kuch  qo‘shishi  kerak.  Ijtimoiy 

ishchining burchlari -  m ijoziga qaratilgan burchlari hisoblanadi:

-   ijtimoiy  ishchi  m ijoz  bilan  shaxsiy  qiziqishi  asosida 

munosabatda boMmasligi kerak;

-   ijtim oiy  ishchi  insonlarning  tahqirlanishlari  bilan  kurashib, 

millati, yoshi, e ’tiqodi,  oilaviy  mavqeyi,  aqliy  va jism oniy nuqsoni- 

ga  asoslangan  tahqirlashning  turli  xil  shakllarida  ishtirok  etmasligi 

va am alda sinamasligi kerak;

-   ijtim oiy  ishchi  m ijoziga  ziyon  keltiradigan  aloqa  va 

m unosabatlardan chekinishi kerak;

-  ijtimoiy  ishchi  mijozini  ijtimoiy  xizmat bilan  bogMiq  boMgan 

tavakkalchilik  huquqi,  imkoniyatlari  va  majburiyatlari  haqida 

xabardor qilishi kerak;

-  ijtimoiy  ishchi  hamkasblari  va  ustozlari  bergan  maslahatlarga 

amal  qilishi  kerak,  agar bu uning qiziqishlari va  ishi  bilan aloqador 

boMsa;

-   ijtimoiy  ishchining  mijozi  bilan  olib  borilayotgan  ishi  mijozi 

va  oilasi  uchun  zarur  boMmay,  qiziqishlari  va* m uhtojligiga  xizmat 

qilmasa, ijtim oiy ish xodimi  bu ishni va professional munosabatlami 

yakunlashi kerak.

K onfidensiallik(m axfiylik) v a s ir saqlashi 

Ijtimoiy xizm at xodimi  mijozlarning sirlarini  hurm at qilishi  va 

kasbiy  ijtimoiy  yordam  davom ida  ko‘rsatilgan  maMumotlami 

tarqatm aslikka majburdir:

329

---

-   ijtim oiy  ishchi  faqatgina  professional  sharoit  taqozo  etsagina 

m ijozning ruxsatisiz m ahfiy m a’lum otlar bilan boMishishi mumkin;

-   ijtim oiy  ishchi  m ijozlarini  m axsus  vaziyatda  konfidentsial 

m a’lum otlar  chegaralari  va  bu  m a’lum otlar  qay  maqsadda 

ishlatilishi haqida toMiq xabardor qilishi kerak;

-   ijtim oiy  ishchi  zarurat  tug‘ilganda  mijozlarini  har  qanday 

rasmiy hujjatlar bilan ta ’m inlab berishi kerak;

-   mijozlarni  zaruriy  hujjatlar  bilan  ta ’minlab,  ijtimoiy  xizm at 

xodim i hujjatlarda saqlanayotgan qolgan m a’lumotlarning konfiden- 

sialligiga rioya qilishi kerak;

-   ijtim oiy  ishchi  magnitafon  yozuvlarini  va  m a’lumotlami 

bosm adan chiqarishdan oldin m ijozlarining roziligini  olishi kerak.

G o n o ra rla r

Ijtim oiy 

xizm at 

xodimi 

ijtim oiy  yordam ning  turli 

xil 

ko‘rinishlari uchun belgilangan gonorarlar adolatli, idrokli, andishali 

va  ko‘rsatilgan  ijtimoiy  yordam ning  turlari  mijozning  toMash 

qodirligi bilan kelishiga ishonch hosil qilishi kerak.

П1. Ijtim oiy  ishchining h am k asb larig a nisbatan belgilangan 

axloqiy m e’y o rla ri (m e’yorlari).

3.1. H u rm at, rostgo‘ylik, xushm uom alalik

Ijtim oiy 

ishchi 

odob  v a  adolatga  rioya  qilgan 

holda 

ham kasblariga  hurmat,  adolat,  xushm uom alalik  va  ishonch  bilan 

m uom ala qilishi kerak:

-   ijtimoiy  ishchi  ham kasblari  bilan  kasbiy  qiziqishlari  asosida 

muom ala qilishi kerak;

-  ijtimoiy ishchi kasbi bilan bogMiq o ‘zaro m unosabatlar yoMida 

xodim larning ishonchini hurm at qilishi kerak;

-   ijtim oiy  ishchi  ham kasblarining  axloqiy,  kasbga  asoslangan 

harakatlarini  yengillashtiruvchi  vaziyatlarni  yarata  olishi  va  ushlab 

tura olishi kerak;

-   ham kasbining  vazifasini  vaqtinchalik  bajarayotgan  ijtimoiy 

ishchi ham kasbining obro‘-e’tibori foydasiga harakat qilishi kerak;

-   ijtim oiy  ishchi  o ‘z   m anfaatlari  yoMida  hamkasbi  va  boshliq 

o'rtasidagi nizodan foydalanmasligi kerak;

-  ijtim oiy ishchi arbitrajni (hakam lar sudini) talab qilishi kerak:

1)  munozarali  masalalami arbitrlar tomonidan  hal qilinishini. 2)  bun-

330

---

day  ziddiyatlam i  hal  qilinishi  bilan  shug‘ullanadigan  tashkilotlarga 

murojaat qilish.

—  ijtimoiy  ishchi  o ‘z   ishi  sohasiga  taalluqli  boMmagan 

ham kasblarini ham hurm at qilishi kerak;

-  boshqa xodimlarining bahosi uchun javobgar boMgan  ijtimoiy 

ishchi ulam i bahosi bilan xabardor qilishi kerak.

3.2. H am kasblarining m ijozlari bilan  boMgan m unosabat

Ijtim oiy xizm at xodimi  ham kasbining m ijoziga e ’tiborli boMib, 

ishlarini qoMdan kelgancha professional darajada bajarilishi kerak:

—  ijtimoiy  ishchi  hamkasblarining  vaqtinchalik  yo‘qligida 

m ijozlariga xizmat  ko'rsatganda,  o ‘zining  m ijoziga  xizmat  ko‘rsat- 

gandek ularga ham e ’tiborli boMishi kerak.

IV . Ijtim oiy ishchining boshliqlari va boshqarm aga nisbatan 

belgilangan axloqiy b u rch lari

4.1.B oshqarm aga nisbatan  belgilangan burchlari

Ijtim oiy 

ishchi 

boshqarayotgan 

tashkilot 

belgilangan 

burchlarga qattiq rioya qilishi kerak:

—  ijtimoiy  ishchi  tashkilot  siyosatining  kamol  topishi  ustida 

ishlashi kerak;

—  ijtimoiy  ishchi  tashkilotida  ishga  qabul  qilishda  siyosat  va 

am aliyotdagi  kam chiliklam i,  xatolarni,  ogohlantirish  v a  bartaraf 

etish uchun harakat qilishi kerak.

V. Ijtim oiy ishchining kasbi oldidagi axloqiy burchlari

5.1.Kasbning halloligini va daxlsizligini himoyalash

Ijtimoiy  ishchi  kasbining  ahamiyatini,  axloqini,  bilimini  va

m aqsadini oshirishi va qoMlab-quvvatlashi kerak:

—  ijtimoiy  ishchi  kasbining  halolligi  va  qadr-qimmatini 

oshirishi va himoya qilishi kerak.

Kasbining 

takomillashishish 

borasidagi 

munozaralarda 

jav o b g ar v a faol boMishi kerak.

5.2. Sotsium da ish olib borish

Ijtimoiy  ishchi  sotsium  aholisiga  ijtimoiy  xizmat  ko‘rsatib  va 

xabardor qilib, insonlarga yordam  berish uchun bor imkoniyatlardan 

foydalanishi kerak.

331

---

Ijtim oiy  ishchi  kasbining  foydali,  halol  va  kompetentli 

boMishiga yordam   beradigan o ‘z  vaqtini, kasbiy tajribasini, bilimi va 

faoliyatini qo‘shishi kerak.

5.3.Bilim ning rivojlanishi

Ijtim oiy  ishchi  kasbiy  bilim larining  toMiq  ishlatishi  va 

rivojlanishi  uchun javobgarlikni o ‘z  bo‘yniga olishi kerak:

-   ijtimoiy  ishchi  kasbiy  bilim larini  am aliy  faoliyatida 

asoslam og‘i kerak;

-   ijtimoiy  ishchi  kasbiga  doir  boMgan  yangi  ko‘nikm alardan, 

bilimlardan xabardor boMishi, baholay olishi va ularni tanqidiy tahlil 

qila olishi kerak;

-   ijtimoiy  ishchi  aholiga  ijtim oiy  yordam  ko‘rsatish  sohasini 

rivojlantirishga  o ‘z   hissasini  va  bilim  ko‘nikmalarini  qo‘shishi 

kerak.

Hamkasblari  va  am aliy  tajribalari  va  bilimini  baham  k o ‘rishi 

kerak.

VI. Ijtim oiy ishchining ja m iy a t oldidagi axloqiy b u rch lari

6.1.Um um iy faravonlikni qoM lab-quvvatlash

Ijtimoiy  xizm at  xodim i jam iyat  farovonligining  rivojlanishiga 

ko‘makIashishi (o‘z  hissasini q o ‘shishi) kerak.

-   ijtim oiy  ishchi  aholining  nochor  qatlam iga  e ’tibor  bergan 

holda  turli  xil  oilalarning  va  barcha  insonlarning  shaxsiy 

imkoniyatlarini kengaytirishga harakat qilishi  kerak.

-   ijtimoiy  ishchi  turli  m adaniyatlar  hurm atini  qoMlab- 

quvvatlash uchun sharoit yaratishi kerak.

\