«Ijtimoiy is/i muammolari bo‘yicha Umumjahon
konferentsiyasi» mashqi
(2-majlis)
Bundan avvalgi m ashg‘ulotda boshlangan xizm at o ‘yini davom
ettiriladi.
xar bir «delegatsiyaga»
«ijtim oiy
ish
tam oyillari
D eklaratsiyasi»ni ishlab chiqish topshiriladi. 1 0 -1 5 -2 0 daqiqadan
so ‘ng «delegatsiyalar» bu hujjat bo‘y ich a o‘zlari tayyorlagan
variantlam i taqdim qiladilar. O pponentlam ing savollariga jav o b
berar ekan, ular aynan o ‘zlarining «D eklaratsiyasi» afzalliklarini
ishonarli qilib isbotlab berishlari kerak. M ajlisning so‘nggi
bosqichida barcha «delegatsiyalar» vakillaridan iborat ekspertlar
kom issiyasi
tuziladi
va
unga
«D eklaratsiyalar»ning
barcha
variantlaridagi eng yaxshi tam oyillar va g ‘oyalam i q o ‘shib hujjatni
«oxiriga yetkazish» topshiriladi. K om issiya ishining natijalari
keyingi m ajlisda m uhokam a qilinadi.
Mavzularni mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar
1. Ijtimoiy ish xodimining та ’naviy fazilatlari?
2. Ma'naviy fazilatlar tushunchasi va uning ijtimoiy ishda
tutgan о 'mi?
3. Ijtimoiy ish xodimi faoliyatining asosiy yo ‘nalishlarini ochib
bering?
4. Ijtimoiy ish etikasi fanining oldida turgan vazifalar
nimalardan iborat?
5. Ma ’naviy fazilatlar nimalar bilan bog ‘liq?
I.V .V a c h k o v n in g p six o lo g ik o ‘y in ! a r i v a m a s h q la r i
1
Teterskiy S. V. «Ijtimoiy ishga kirishtt., A Begtnalov «ujiniasi. Toshkent. 2006y.29 b.
131
T e s t s a v o lla r i
1. Y u n o n tilid a n ta r jim a q ilin g a n d a « in so n iy a tg a n is b a ta n
m u h a b b a tn i ifo d a la sh » m a ’n o sin i b ild ira d ig a n k a te g o riy a ...
A ) Filantropiya
B) Etika
D ) Falsafa
E ) Filologiya
2. Ijtim o iy ish x o d im la rin in g m u h im k a sb iy sifa tla rin i
o 'r g a n g a n o lim n i k o ‘rs a tin g .
A ) A .K alyujniy
B) M eri R ichm ond
D) G rem T eylor
E) Jeyn A dam s
3. M a ’n a v iy f a z ila tla r n im a la r b ila n bogM iq?
A ) B archa ja v o b la r to ‘g ‘ri
B) Insonning m a ’naviy qiyofasi
D) Ijtim oiy hayot
E) O n g va m unosabatlar
132
F oydalanilgan a d a b iy o tla r
1. Karimov I. 0 ‘zbekiston XXI a s r busagasida: xavfsizlikka
Inxilid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. - Toshkent,
1997.
.
CJ
2. Karimov I. 0 ‘zbekiston R espublikasi K onstitutsiyasining 11-
yllligiga batishlangan tantanali yigilishdagi m a’ruza // Pravda
V oitoka. 2003-yil 6-dekabr.
3. Karimov I. K onstitutsiya - m am lakatim izda yangi xayot,
yiiligi jam iyat barpo etishning huquqiy asosi // X alk so‘zi. 2003-yil
(i-dckabr.
4. Karimov I. M am lakatning taraqqiyoti va xalqim izning
turmush darajasini oshirish - barcha dem okratik yangilanishlar va
Iqlisodiy islohotlarning pirovard m aqsadi. - Toshkent: 0 ‘zbekiston,
2007.
5. Karim ov I. A sosiy m aqsadim iz - yurtim izda erkin va obod,
liirovon xayot barpo etish y o ‘ lini q at’iyat bilan davom ettirishdir. -
I oehkent: 0 ‘zbekiston, 2008.
6.
Karim ov I. V atanim izning bosqichm a-bosqich va barqaror
rlvojlanishini ta ’m inlash - bizning oliy m aqsadim iz. - Toshkent:
O '/.bekiston, 2009.
7. А гапов Э.П . С оциальная раб ота как ф еномен культуры.
■
1’остов-на-Д ону, 1999.
8. А мериканская
соци ология.
П ерспективы ,
проблемы ,
теории. - М., 1972.
9. Ганиева М .Х. XXI век - век социального работника. // Ж.
Пола ва Зам он. 2005, № 1,-С . 24-25.
10. Ганиева М.Х П арадигм а «И зучение, диагноз, лечение».
История развития социальной работы как вида деятельности. //
Ж. Бола ва Замон. 2007. - № 1 (6).-С . 34-36.
11. Т ендерны й калейдоскоп. - М ., 2002.
12. Григорев С.И . С оциология и социальная работа. -
Барнаул, 1991.
13. И стория социальной работы . - М ., 2002.
14. Ким JI. На пути к реш ен и ю кадровы х вопросов в
систем е социальной
защ и ты детей :
организация
курсов
переподготовки по социальной работе в У збекистане /М ате
133
риалы М еж дународного ф орум а «И нклю зивное образован ие и
соврем ен н ы е тенденции в развитии ф орм социальной под
держ ки детей ». 28-29 октября 2008 г. - Т аш кент: Республи
канский Ц ен тр соци альной адап тац ии д етей , 2008.
15. К равченко. С оц иология - сп равочн ое пособие. - М .,
1996.
16. К озлов А .А . С оц иальная работа за рубеж ом : состояние,
тенд ен ц и и , перспективы . - М ., 1998.
17. К раткий словар терм и н ов соц и альн ой работы . - С аратов.
И зд-во П овольж ского ф и ли ала Р оссийского учебного центра,
1996.
18. К узм ин К .В ., С уты рин Б.А . И стория соци альной работы
за рубеж ом и в России (с древн ости д о начала X X века). - М .:
А кадем и чески й проект, 2002.
19. П авлен ок П.Д. В ведение в проф ессию «С оциальная
работа»: Курс лекци й. -М ., 1998.
20. П авлен ок П .Д . С оц иологические м етоды и техника
изучения соц и альн ы х проблем. -М ., 1995.
21. О сн овы соци альной работы . - М ., 1997.
22. С п равочное пособие по соци альной работе. - М ., 1997.
23. С оциология д л я соци альной работы . -М .: М агистр-
П ресс, 2002.
24. С оциальная работа /П о д ред. В. И. К урбатова. - 2-изд., -
Ростов н\Д , 2003.
25. С оциальная работа: теори я и практика. - М .: И нфра.
2002
.
26. С оциальная работа: С ловар сп равочн и к /П о д ред. В.И.
Ф илоненко. С ост.: Э .Г. А гапов, В.И . А копов, В .Д . А льперович,
А .О . Б ухановский и д р . - М : К онтур, 1998.
27. С оциальная работа: м етодология, теория, техн ологи я. -
С аратов, 1998.
28. Т еория социальной работы : У чебн и к /П о д ред. П роф.
Э.И . Х олостовой. - М .: Ю рист, 1998.
29. Т еори я и м етодика соци альной работы : К ратки й ку р с /
П од ред. С .И . Г ригорева. - М ., 1994
30. Т етерский С .В . В ведение в соц и альн ую работу. -М .,
2003.
134
3 1. М ёрф и Т. Развитие социальной работы в У збекистане в
международном
контексте / М атериалы М еж дународного
форума «И нклю зивное образование и соврем енны е тенденции
и развитии форм социальной поддерж ки детей». 28-29 октября
2008 г.Таш кент: Республиканский Ц ентр социальной адаптации
детей, 2008.
32. Т ощ ен ко Ж .Т. С оциология. О бщ ий курс. - М ., 1999.
33. Х рестом атия к тренингу «В ведение в социальную
работу». П роект «Развитие социальной работы на академ ии-
ческом уровн е в У збекистане». - Таш кент, 2006.
34. Х рестом атия по учебном у курсу «О сновы социальной
работы ». Распространение
программы
переподготовки по
социальной работе и продвиж ение проф ессии «социальная ра
бота» в У збекистане». / С оставители: М .Х . Г аниева, М .Х . Кара-
мян. - Т аш кент: М инВ У З-РС С А Д - Т аш Г И К -Ю Н И С Е Ф , 2008.
35. Ч упрунов В.И. М олодёж в общ ественном воспроиз
водстве // С оциологические исследования. 1998. № 3.
36. Э риксон ЭЭ. Д етство и общ ество. - М ., 1992.
37. Я рская-С м ирнова Э. П роф ессиональная этика социаль
ного работника. - М .: Клю ч, 1998.
V bob.
IJ T IM O IY ISH X O D IM IN IN G K A SB IY
V A A X L O Q IY S IF A T L A R I
R eja:
5.1 Ijtim o iy ish xodim ining axloqi.
5.2 Ijtim o iy ish xodim ining k asbiy axloqiy sifa tla ri.
5.3 Ijtim o iy ish xodim ining m a ’naviy-axloqiy qiyofasi.
Ijtim oiy ishda axloq tushunchasi insonlarning va jam o an in g
fikrlar y ig ‘indisidan
iborat b o ‘lib,
ijtim oiy
ish
xodim ining
faoliyatini asosini tashkil etadi. Ijtim oiy ish xodim i o ‘zin in g ish
faoliyatida axloqiy m e ’yorlar, axloqiy m e’y o rlar orqali ish yuritish-
lar va axloqiy tushunchalarga am al qilgan holda yondashadilar. Bu
faoliyat u larning axloqiy burchini belgilaydi.
A xloq - ijtim oiy o n g shakli sifatida m uayyan xalq, elat yoki
uyushm aning asrlar davom ida shakllangan xulq-atvor, xatti-
harakatlar, his-tu y g ‘u va kishiiar o ‘rtasidagi o ‘zaro real m uno-
sabatlar tizim ini ifoda etadi. Axloq m uayyan xalqning a tro f
m uhitga, k ishilarga va o ‘z -o ‘ziga b o ‘lgan m unosabatlari sifatida, bir
jihatdan, m ahalliy-m illiy xususiyatga eg a b o 'Isa, ikkinchi jih atd an ,
m illatning u m um jam iyat talablariga u y g ‘un m uvofiqligini ta ’m in-
lovchi um um insoniy xususiyatga ham egadir.
A xloq va ijtim oiy m unosabatlar uchun m ushtarak m anbalardan
biri, tabiiyki, til hisoblanib, u ijtim oiy axborotni saqlovchi, ifoda-
lovchi va yetkazuvchi m uhim vosita boMib, kishiiar xatti-harakati,
fe’l-atvorlarini (axloqiy ta ’sir-ta’zyiq, ishont-irish, tushuntirish,
rag 'b atlan tirish , jazo la sh va hokazo) boshqarish om ilidir.
A xloq va jam o atch ilik fikri hodisalarining bogMiqligi insoniyat
taraqqiyotining ilk bosqichi va undan keyingi dav rlarid a nam oyon
b o ‘la boshlagan fee*lib, u qabila ham da e latlar m aishiy va ijtim oiy
ongida o ‘z t a ’sirini o ‘tkaza boshlagan. M aishiy hayot doirasida
axloq asosan quyidagi y o ‘nalishlarda nam oyon boMgan:
136
A ) M unosabatlar
B) Faoliyat
A xloqiy sifatlar insonning xatti-harakatlarida nam oyon b o ‘lib,
uning gnosiologik, iqtisodiy va ijtim oiy kelib chiqishi, hozirgi
m avqeyi va axloqiy qarashlariga ishora va guvohlik berib turgan.
A xloqiy sifatlar yoki xatti-harakatlar ilk kishilik tarixi, y a ’ni
insoniyatning zam inga dastlabki q ad am lar q o ‘yilishidan shakllanish
bosqichiga kirgan va shu boisdan har bir xalq. elatlarda u o ‘ziga xos
va betakrordir. Xuddi shu ongning m uayyan holati hisoblanm ish
jam oatchilik
fikri
ham o ‘zin in g shakllanishi m anbaalarining
salm og‘i, real kuchga aylanish su r’ati, uyushqoqlik darajasi, xissiy-
em otsional potentsiali ham da m antiqiy-intellektual asoslariga k o ‘ra
m illiy iqlim iy, m ahalliy ham da regional o ‘zig a xosligiga egadir.
A xloq asrlar davom ida odam lam i jam o ag a, uyushuvga,
boshqalar m anfaatlarini shaxsiy m anfaatlaridan yuqori q o ‘yib,
yondashuvga undab kelgan. Bu xususda ulug‘ donishm andlar ibratli
fikr - qarashlarni ilgari surganlar. Sharqning buyuk olim laridan
H azrati Bahovuddin N aqshbandiy ay tar edilar: «H ar kim o ‘zgalam i
xohlasa, o ‘zini xohlabdi, kim ki o ‘zg an i xohlam abdi, bilsinki o ‘zini
xohlam abdi».
Sharq axloq qoidalari nafaqat shaxsning uyushuviga undaydi,
balki uyushgan holda h a r kishining shaxs sifatida b ir butunligi,
b arq aro r turm og‘i, jam o av iy integratsiya doirasida ham ruhiy
botiniy yaxlitlik saqlanm og‘ i zarurligi, um um iy bir butunlik k o ‘plab
serjilo v a m ustaqil yaxlitliklar y ig ‘m asidan iboratligini yorqin
ifodalaydi. Jam oada shaxs bir butunligi yem irilm aydi, um um lash-
tirish lar negiziga qurbon etilm aydi, balki m antiqiy m uvofiqlik
m ezoni doirasida uyg‘un birlashuv jaray o n i tabiiy ravishda am alga
oshiriladi. A yni chog‘da shuni e ’tiborda saqlash kerakki, h a r qanday
u y g ‘unlashuv oMchovsiz, ch eg arasiz boMmasligi. har bir harakatda
xissiy va aqliy xushyorlik boMishi xalqim iz fe’l-atvorligiga xos
a n ’anaviy belgidir.
Jam oada o ‘zlikni anglash, am m o unda gegam onlik huquqini
talab etm aslik, m aqsadga intilishda kam tar va kam suqum lik
daholarim iz ilgari surgan m uqaddas shiorlardan biri edi. H azrat
B ahovuddin
N aqshbandiy
uqtirgan
«X ilvat
dar
anjum an
(A njum anda xilvat yohud o 'zlik d a qolish), S afar d a r vatan (V atanda
137
safa r y o h u d o ‘z oM kangga m utloq em asliging, bu fano zam inda
rnehm onligingni doim o his etishing) va zo xirda xalq bilan boMishlik
uqtiriladi. A m m o botinda H aq bilan boMish» xususidagi o ‘gitlari
fikrim izning isbotidir.
M ov aro u n n ah r xalqlari
axloq
tizim i jam o atch ilik
fikrini
salm o g ‘ini, uning Haq va Islom qoidalariga nechogMi m uvofiq
kelish ig a bogMiq ekanligini alohida qayd etadi. Shu ja m o a
a ’z o larin in g to ‘g ‘ri va halolligiga, gunoh ishlardan qanchalik
o ‘zlarini forig‘ tuta bilishlari bilan ham oM chanishiga e ’tib o r
qaratiladi. A yni ch o g ‘da ja m o a a 'z o la ri gunoh yoMga kirgudek
boMsalar, ulam i tarbiyalash ishidan b o 'y in tovlam aslik zarurligi ham
uqtiriladi. «B u toifa ahlidan har kirn bir gunoh qilsa, unga chora
ta d b ir bor, biroq undan y u z o 'g irish ravo em as».
H azrat B ahovaddin N aqshbandiy ayni c h o g ‘d a axloqning buyuk
qud rati va salohiyati uning cheksiz im koniyatlariga y uksak baho
beradi. X alqni ayblash noto‘g ‘ri va behuda ish ekanligini uqtiradi.
M abodo el-ulus to ‘g ‘ri axloq iznidan v a hatto H aq yoMidan
adashgan holda ham unga tushuntirish k o ‘zi bilan qaram oq
lozim ligini, xalqni bevosita em as, bilvosita usullarda tarbiyalam oq
jo iz lig in i tayinlaydi.
Z e ro inson bir um r shakllanadi, tarbiyalanib boradi. A slida
inson o ‘z hayotini butun um r davom ida m a’qulroq tartiblarga
tushurish, ja m iy a t talablariga m uvofiqroq y o ‘nalishlarga solish
tashvishlari bilan yashab o ‘tadi. Shu boisdan ham jam o atch ilik fikri
ja m iy a t axloqiy qarashlari, talab va y o ‘riqlariga har jih atd an bogMiq
boMib keladi. C hunki jam iy at axloqiy butunligi insonlar axloqiy
jih atlarin in g yigMndisidir.
H ar qanday axloqiy qoida va talablar ja m iy a t tom onidan e ’tiro f
etilib, jam o atch ilik fikrida m ustahkam langan holdagina um rboqiylik
k asb etadi. Shu boisdan ham axloq ja m o a tc h ilik fikrining asosi va
u n g a b evosita bogMiq ijtim oiy o n g k o ‘rinishi boMib,' ja m o a ahli
fikrini belgilaydi.
Ijtim oiy ish etikasi: tam oyillar va nazariyasi - 1994-yilda
K olom ba shahri (Shrilanka)da ijtim oiy xod im lar xalqaro fede-
ratsiyasi u m um iy yigM lishda «Ijtim oiy ish etikasi: tam oyillar va
nazariyasi» nom li hujjat qabul qilindi. Bu h u jjat ikki qism dan iborat.
« Ijtim o iy ish tam oyillarining xalqaro dekleratsiyasi» v a «Ijtim oiy
138
Xodimlarining xalqaro axloqiy andozalari». B u hujjatlarning qabul
qilinishi federatsiya tom onidan uzoq-yillar davom ida orqaga surib
kelindi, bunga ajablanm asa ham b o ‘ladi. Bu tashkilotga a ’zo
boMgan yuzlab m am lakatlarning a’zolari bo‘yicha ju d a xilm a-xil.
Ularni yoMlagan davlatlar o ‘z!arining to 'z ilish i, boshqaruv shakllari,
m adaniyati bo‘yicha xilm a-xil boMib, o ‘zlaritting a n ’analariga va
ijtim oiy ishning shakllanish tarixiga ega. Q izg‘in m unozaralardan
key in um um iy xulosaga kelishga m uvaffaq boMindi, shuning
natijasida m azkur dekleratsiyalar dunyoga keldi. «Ijtim oiy ishning
axloqiy tam oyillari dereratsiyasida» quyidagi tam oyillar bayon
qilingan:
- H ar b ir odam noyob hodisa b o ‘lib, unga axloq nuqtayi
nazardan e ’tib o r berish lozim.
- H ar bir odam o ‘z ehtiyojlarini qondirishda boshqalam ing
huquqlariga zarar yetkazm asdan harakat qilish huquqiga ega va u
ja m iy a t farovonligini oshirishdagi o ‘z hissasini q o ‘shishi lozim.
- H a r bir jam iyat, boshqaruv shaklidan q a t’i nazar, o ‘zining har
b ir a ’zosini m aksim um darajada noz-ne’m atlar bilan ta ’m inlashga
intilishi lozim.
- Ijtim oiy soha xodim lari ijtim oiy adolat tam oyillariga dohildir.
- Ijtim oiy soha xodim i o ‘zin in g bilim larini, k o ‘nikm a va
m alakalarini alohida odam lar, guruhlar, ja m o a v a jam iy atlar
taraqqiy etishi uchun, shaxsiy-ijtim oiy nizolarni hal qilish, ularning
oqibatlarini b artaraf etish uchun sa rfq ilish i lozim.
- Ijtim oiy ish diskrim inatsiyani rad etish asosiga quriladi.
D em ak, u m ijozlarning jin si, yoshi, m illati, diniy e ’tiqodi, tili,
siy o siy e ’tiqodlari, jin siy y o ‘na!tirilganligidan q at’i nazar am alga
oshiriladi.
- Ijtim oiy xodim lar har bir odam va ijtim oiy guruh huquqlarini.
uning m ustaqilligi va sha’nini hurm at q ilar ekan «В М Т ning inson
huquqlari xartiyasi»'va boshqa x alqaro hujjatlarga asoslanadi.
- Ijtim oiy ish m ijozlarning daxlsizligini him oyalash tam oyiliga
asoslanadi, bunga tanlov erkinligi va kasbiy sir, m ijozning o ‘z
huquqlari v a «shaxsiy ishi» m ohiyatini tushuntirib berishga boMgan
huquqi ham kiradi.
- Ijtim oiy ish xodim lari kasbiy sir saqlaydilar, hatto u am aldagi
qonunchiligim izga zid boMsa ham . Ijtim oiy ish m ijozning ishtiroki
139
va u bilan ham korlikka asoslanadi. Ijtim oiy xizm atchilar o ‘zlari
duch keladigan h a r qanday m urakkab vazifani hal qilishda m ijozlar
bilan h am korlik qilishlari lozim.
Ijtim oiy so h a xodim lari xizm atlaridan foydalanayotgan shaxslar
o ‘z m uam m olarini hal etishda ju d a faol ishtirok etishlari lozim .
M ijozlar har doim ijtim oiy so h a xodim i tom onidan an a shu
birlikdagi harakatlam ing m aqsadi va oqibatlari haqida m a’lum ot
olishlari zarur.
Ijtim oiy ish m ijozlarining ixtiyoriyligi tam oyiliga asoslanadi.
D em ak, u h a r qanday m ajburiylikni m inim um darajaga tushirish
uchun y o ‘naltirilgan boMadi. Ijtim oiy ish o ‘z fuqarolarini ezadigan,
terrorizm , qiynoqlari va shunga o ‘xshash shafqatsiz vositalardan
foydalanadigan biror shaxs, guruh, siyosiy kuchlar yoki hokim iyat
to'zilm alari qoM lab-quvvatlashga m utlaqo zid.
Ijtim oiy so h a xizm atchisi o ‘zin in g bilim larini, ko‘nik m a va
m alakalarini alo h id a odam lar, guruhlar, ja m o a v a jam iy atlar
taraqqiy etishi uchun, shaxsiy-ijtim oiy n izolam i hal qilish, ularning
oqibatlarini b artaraf etish uchun sa rfq ilish i lozim.
Ijtim oiy ish diskrim inatsiyani rad etish asosiga quriladi.
D em ak, u m ijozlarning jin si, yoshi, m illati, diniy e ’tiqodi, tili,
siyosiy e ’tiqodlari, jin siy y o ‘naltirilganidan q a t’ly n azar am alga
oshiriladi.
Ijtim oiy so h a xizm atchilari har b ir odam va ijtim oiy guruh
huquqlarini, ularning m ustaqilligi v a sh a’nini hurm at q ilar ekan,
«B M T ning inson huquqiari xartiyasi» va boshqa xalqaro hujjatlarga
asoslanishadi.
Ijtim oiy ish m ijozlarining daxlsizligini him oyalash tam oyiliga
asoslanadi, bunga tan io v erkinligi v a kasbiy sir, m ijozning o ‘z
huquqiari va «shaxsiy ishi» m ohiyatini tushuntirib berishga boMgan
huquqi ham kiradi.
Ijtim oiy xizm atch ilar k a sb iy sim i saqlaydilar, hatto u am aldagi
qonunchilikka zid boMsa ham . Ijtim oiy ish m ijozining ishtiroki v a u
bilan ham korlikka asoslanadi. Ijtim oiy xizm atchilar o 'z la ri duch
keladigan h a r qanday m urakkab vazifani hal qilishda m ijozlar bilan
ham korlik qilishlari lozim , bunda m ijozning m anfaatlarini eng
yaxshi usulda him oya qilish uchun harakat q ilish kerak. Ijtim oiy
so h a xizm atchilari xizm atlaridan foydalanayotgan sh ax slar o ‘z
140
mtmmmolarini hal e tish d a ju d a faol ishtirok etishlari lozim . M ijozlar
lliti' doim ijtim oiy soha xizm atchisi tom onidan an a shu birgalikdagi
linrakatlarining m aqsadi va oqibatlari (x atar va foyda) haqida
mu’lum ot olishlari zarur.
Ijtim oiy ish m ijozlarining ixtiyoriyligi tam oyiliga asoslanadi.
Dcniak, u har qanday m ajburiylikni m inim um darajaga tushirish
uchun yo'naltirilgan bo‘ladi.
Ishtirokchilardan bir guruhining m uam m olarini boshqa guruh
m uam m olari hisobiga hal qilish zaruriyati tugMlganda m ajbur qilish
har doim m uqobil guruhning m anfaatlarini batafsil k o ‘rib chiqish,
har ikki guruhni to ‘la esh itib bo‘lgandan keyingina tam oyil
tanlashga asoslanishi kerak. Ijtim oiy xizm atchilar m uqobil guruh-
larning h a r ikkisini ham m alakali vakillar bilan ta ’m inlashlari zarur.
Ijtim oiy xizm atchilar, shuningdek, o ‘z m am lakatlari qonunchiligida
ochiq m ajbur qilish im koniyatlarini m inim um darajaga tushirishlari
kerak.
Ijtim oiy ish o ‘z fuqarolarini ezadigan, terrorizm , qiynoqlar va
shunga o ‘xshash shafqatsiz vositalardan foydalanadigan b iro r shaxs,
guruh, siyosiy kuchlar yoki hokim iyat tuzilm alarini qo‘ IIab-
quvvatlashga m utlaqo zid.
« Ijtim oiy ishning xalqaro axloqiy andozalari»da 5 guruh
ko‘rsatilgan: axloqiy xulq-atvor .andozalari; m ijozlar bilan o ‘zaro
m unosabatlar; agentliklar va tashkilotlar bilan o ‘zaro m unosabatlar;
ham kasabalar bilan o ‘zaro m unosabatlar; kasbga m unosabat.
A xloqiy xulq-atvor andozalari.
1. H ar bir inson unikal ekani, inson xulq-atvorini va unga
ko‘rsatiladigan yordam xususiyatini belgilaydigan sharoitlar unikal
ekanini tushunishga intiling.
2. K asbiy qadriyatlarni tatbiq qiling, bilim va k o ‘nikm a-
laringizni takom illashtiring; kasbingiz o b ro ‘sini tushiradigan xatti-
harakatlar qilm ang.
3. Shaxsiy va kasbiy im koniyatlaringizga ortiqcha baho
berm ang.
4. H ar doim paydo boMayotgan m uam m olam i hal qilishda
bilim laringiz, k o ‘nikm alaringiz va ilm iy bilish m etodlaridan
foydalaning.
141
5. Jam iy at hayotining sifatini yaxshilashga xizm at qiladigan
siyosatning asosiy y o ‘nalishlarini va ijtim oiy dasturlam i ishlab
c h iq ish d a kasbiy tajribangizdan foydalaning.
6. Ijtim oiy ehtiyojlar, shaxsiy, guruh va ja m o a , m illiy va
x alqaro ijtim oiy m uam m olam ing m ohiyati v a xususiyatini aniqlang
v a ularni tushuntiring.
7. 0 ‘zingizning xususiy shaxs sifatid a ham , kasbiy uyushm a,
a g en tlik
yoki
tash k ilo t
vakili
sifatida
ham
bajarayotgan
harakatlaringiz va m aqsadingizni tushunarli shaklda aniq va ravon
izohlang.
M ijo zlar bilan o‘zaro m unosabatlar.
1. M ijozlarga nisbatan m ajburiyatlaringizni birinchi o ‘ringa
q o ‘ying, biroq boshqa odam larning axloqiy m aqsadlarini ham
h urm at qiling.
2. M ijozning o ‘zaro ishonch, sir va konfidensiallikka, axbo-
rotdan m as’uliyatli foydalanishga boMgan huquqlarini him oya
qiling.
A xborot to ‘plash va uni boshqa shaxslarga berish faqatgina
m ijozning m anfaatlari yoMida am alg a oshiriladigan kasbiy faoliyat
d oirasida y u z berishi m um kin, bu harakatlarning zarurligi haqida
m ijo z oldindan ogohlantirilishi lozim . X ech bir axborot m ijozni
o ldindan xabardor qilm ay turib va uning roziligisiz boshqalarga
berilm aydi, bundan m ijoz o ‘z xatti-harakatlari uchun m as’ul boMa
olm aydigan va bu h arakatlar boshqa sh ax slar uchun jid d iy x a v f
tu g ‘diradigan holatlar m ustasno. M ijoz o ‘z i haq id a ijtim oiy xizm at-
ch id a m avjud boMgan har qanday ax b o ro t bilan tanishish huquqiga
ega.
3. M ijozning shaxsiy intilishlari, tashabbuslari va xusu-
siyatlarini qadrlang va hurm at qiling. A gentlik v a ijtim oiy m uhit
d o irasid a ijtim oiy xizm atchi m ijo zg a o ‘z xatti-harakatlari uchun
m a s’u liyatli boMishda k o 'm ak lash ad i. B iro r sababga k o ‘ra m ana shu
darajada kasbiy yordam ko‘rsatilishining im koni boMmasa, bu haqda
m ijozga x ab ar beriladi va u o ‘z bilganicha harakat qiladi.
4. M ijozga (alohida odam ga, guruhga, jam o ag a, jam iy atg a)
o ‘zin i
nam oyon
qilishi
va
shaxsiy
salohiyatini
m aksim al
rivojlantirishda yordam bering, shu bilan birga boshqa odam larning
ham huquqlarini m azkur darajada saqlang. M ijozga xizm at
142
ko'rsatish asosida uning m utaxassis bilan m uloqotlaridan o ‘zining
qonuniy istaklari v a foydasiga erishish uchun foydalanish zarurligini
tushuntirish yotadi.
A gentliklar va tashkilotlar bilan o ‘zaro m unosabatlar.
1. Ijtim oiy siyosatlari, m etodlari va am aliyoti m ijozlarga sifatli
yordam k o 'rsatish v a kasbiy ijtim oiy ishni qoM lab-quvvatlashga
qaratilgan agentliklar va tashkilotlar bilan m ustahkam ham korlikda
ishlang.
2. A gentlik yoki tashkilotning nizom dagi m aqsadlari va
vazifalariga toMa m as’uliyat bilan m unosabatda boMing; ijtim oiy
ishning eng yuksak andozalariga erishish m aqsadida am alga
oshirilayotgan ijtim oiy siyosatni, u n in g uslubiyoti v a am aliyotini
ishlab chiqishga o ‘z hissangizni q o ‘shing.
3. M ijoz taqdiriga toMa m as’uliyat bilan m unosabatda boMing;
ijtim oiy
siyosatga,
uning
uslubiyoti
va
am aliyotiga
zarur
o‘zgarishlarni tegishli agentliklar va tashkilotlar orqali kiriting.
B archa im koniyatlardan foydalansangiz-u, biroq o ‘zgartirishlam i
kiritishning imkoni boMmasa. unda yuqori tashkilotlarga yoki
m anfaatdor keng jam oatchilikka m urojaat qiling.
4. M ijozga
yoki
ja m o ag a
ijtim oiy
ish
sam aradorligi
to ‘g ‘risidagi hisobotni m ijozlar, agentlik v a tashkilotlar oldida
vujudga keladigan m uam m olam i davriy tahlil qilish, shuningdek,
shaxsiy faoliyatingizni tahlil qilish shaklidagi kasbiy hisobot sifatida
taqdim qiling.
5. Ijtim oiy ish axloqiy tam oyillari harakati, bajariladigan ish
tartibi v a am aliyotiga zid boMgan harakatlam i qilm ang.
H am kasabalar bilan o ‘zaro m unosabatlar.
1. H am kasblaringiz v a boshqa m utaxassislam ing kasbiy
tayyorgarligi va am aliy faoliyatiga hurm at bilan m unosabatda
boMing,
ularga
ijtim oiy
ish
sam aradorligiga
erishishlarida
qoMingizdan kelgan yordam ni bering.
2. H am kasblaringiz v a boshqa m utaxassislam ing turlicha
fikrlari va am aliy yondashuvlariga hurm at bilan m unosabatda
boMing, tegishli tashkilotlarda tanqidiy m ulohazalaringizni toMa
m as’uliyat bilan bayon qiling.
3. H am kasabalaringiz, boshqa m utaxassislar va k o ‘ngiIIilar
orasida
bir-birlarini o 'za ro
m ukam m allashtirish
va o'zlarin i
143
nam oyon qilish m aqsadida bajarilayotgan bilim lar, k o ‘n ik m alar va
g ‘oyalarni
olishga
va
tarqatishga
boMgan
harakatlarga
k o 'm ak lash in g .
4. M ijo zlar m anfaatlari yoki axloq m e’yorlari buzilishi
to ‘g ‘risidagi har qanday maM umotlami tegishli idoralarga yetkazing.
5. H am kasblaringizni adolatsiz xurujlardan him oya qiling.
K asbga m unosabat.
1. K asbning qadrini, bilim lar v a m etodologiyasini him oya
qiling; ulam i om m alashtirish va takom illashtirishga o ‘z hissangizni
q o ‘shing.
2. Ijtim o iy ishdagi professionalizm ni
koMaring, uni har
tom onlam a takom illashtirishga harakat qiling.
3. K asbingizni o ‘rinsiz tanqiddan him oya qiling, kasbingiz
zarur ekani to ‘g ‘risidagi ishonchni m ustahkam lash uchun im koni
bor ishlam ing barchasini qiling.
4. K asbingizni, uning nazariyalari, usullari v a am aliyotini
konstruktiv tanqid qiling.
5. Y angi va m avjud boMgan ehtiyojlarni qondirish uchun zarur
boMgan ijtim oiy ishning yangicha yondashuvlari v a usullarini ishlab
chiqishni h a r tom onlam a rag‘batlantiring.
Ijtim oiy x izm atchining m ajburiyatlari:
1) v a ’zxonlik qilm aslik, buyruq berm aslik, ta ’qiqlam aslik.
M ijoz shaxsining sh a’ni va noyobligini hurm at qilib uni harakatga,
tashabbusga, ijodga undash;
2) m ijozga quloq tu ta bilish, sabr-toqat ko‘rsatish, m uam m o va
vaziyatni tushunish, uning o ‘m ig a o ‘zin i q o 'y a bilish, n azo k at va
odob k o ‘rsata bilish;
3) m uloqotm and boMish, ochiq boMish, m ijozni «gapirtira
bilish», birgalikda m uam m olam ing yechim ini aniqiash; atro fd ag ilar
uchun kerakli va qiziqarli boMish;
4) m ijoz va u n in g atrofidagilar o ‘rtasida vosita, bogMovchi
halqa boMish, m ijozga k o ‘rsatilayotgan xayriya y ordam i orqali
uning sh a’ni pastga urilishiga yoM q o ‘ym aslik;
5) m ijoz bilan ishlashda norasm iy boMa bilish, m ijozning o ‘z
m uam m olarini hal q ilishda m aslahatchi, ko‘m akchi vazifasini baja-
rish; o‘zaro m unosabatlam i tenglik asosidagi dialogga qurish;
6) doim o insonparvarlik va m ehribonlik nuqtayi nazaridan
yondashish. M ijozni m uhokam a qilm aslik va unga tanbeh berm as-
lik; shaxs yoki odam lar guruhiga g 'ay riin so n iy va diskrim inatsion
yondashuvlarning oldini olish; m ijozni jism o n iy yoki ruhiy
o‘ng‘aysizlikdan, asabiylashishdan,
xavfdan va haqoratlardan
h im oya qilish;
7) o ‘z xulq-atvorining yuksak axloqiy andozalarga m osligini
saqlash, har qanday m akrlar, birovlam i aldash, порок xatti-
harakatlarni istisno qilish. D oim o faqatgina m ijoz m anfaatlari
y o ‘lida harakat qilish;
8) o 'z ig a
ko'm akchilarni
topa
bilish,
ijtim oiy
ishni
rivojlantirishda jam oatchilik ko'm agini ta ’m inlash;
9 ) faqatgina o ‘zi vakolatli boMgan doirada ish yuritish, o‘z
ishining sifati uchun shaxsan m as’ul boMish; tashqi ta ’sir va
bosim larga berilm aslik; m ijozni qoM lanilayotgan tadbirlar, unga
k o ‘rsatilayotgan
yordam
hissi,
yozuvlar,
to‘planayotgan
. m a’lum otlar haqida xabardor qilish;
1 0 )o ‘zin in g kasbiy m unosabatlaridan shaxsiy m aqsadlar yoMida
foydalanm aslik; vaziyatlarai m uhokam a q ilish va baholashda faqat
kasbiy m aqsadlar bilan ishtirok etish; m ijoz ishonib bildirgan sim i
hurm at qilish va uni fosh etm aslik. K o‘rsatilgan xizm atlar uchun
haqni faqat qonuniy asoslarda olish.
Bajarilgan ish uchun
qim m atbaho sovg‘alar olm aslik;
I
I)k a sb iy bilim iari, m ahorati, m alakasini uzluksiz oshirib bd-
rishga intilish, o % am aliy faoliyatini kasbiy bilim lar asosida tashkii
etish;
1 2 )k asb n in g o b ro ‘si va pokligini him oya qilish va orttirishga
intilish. K asbiy o‘zaro m unosabatlar va o ‘zaro ta ’sir jarayonida
h am kasblar ishonchiga hurm at bilan qarash, n azo k at v a adolatni
saqlash. Kim boMishidan q at’i nazar, ham kasbi ax loqqa zid harakat
q ilsa, unga qarshi choralar k o ‘rish (V. G . B ocharova).
O datda, sovuqqonlik deb baholanadigan kasbiy m e’yorlam i
buzish yoki x ato lar «beg‘am lik, m alakasizlik yoki oldindan
o 'y la n g an niyat tufayli kasbiy m e’yorlam i buzish» sifatida
baholanadi. Ijtim oiy soha xizm atchilari m axfiylikni buzganlari,
bolalar bilan yom on m unosabatda boMinayotgani haqidagi shubha
to ‘g ‘risida
x ab ar berm aganlari,
suiiste’m olliklar,
so ‘z
bilan
145
haqoratlash yoki jism o n iy z o ‘ravonlik tahdidi singari holatlarga
befarqlik, xatti-h arak atlar yordam ida haqoratlash, davolash yoki
axloq tuzatish m uassasasiga xato natijasida yotqizish tufayli
erkinlikni cheklagani uchun sud tom onidan ta ’qib qilinishi m um kin.
M alaka tavsifi bilan belilangan m ajburiyatlam i bajarish uchun
ijtim oiy pedagog v a ijtim oiy soha xizm atchisi o ‘zin in g quyidagi
huquqlaridan keng foydalanadi:
— m ijozlarning m anfaatlarini qonun chiqaruvchi va ijroiya
hokim iyati o rganlarida ifodalash va him oyalash;
— m axsus m a ’lum ot to ‘g ‘risidagi va litsenziyaga m os boMgan
diplom yoki sertifikat b o ‘Igani taqdirda davlat yoki xususiy ijtim oiy
am aliyotni yuritish;
— m ijo zlar ehtiyojlari bilan bogMiq m a’lum otlam i to ‘plash,
aholi orasida sotsiologik s o ‘rovlar, diagnostik tadqiqotlar oMkazish;
— m ijozlarning ijtim oiy va shaxsiy m uam m olarini hal qilish
to ‘g ‘risidagi
rasm iy
so 'ro v la r
v a
iltim oslari
bilan
ja m o a t
tashkilotlariga, davlat m uassasalariga m urojaat qilish;
— o ‘z faoliyati doirasidagi u yoki bu m uam m oning holati
to ‘g ‘risida d av lat idoralariga axborot berish;
— ijtim oiy tashabbus va faollik ko‘rsatganlari uchun o ta-
onalar, oilalar, ijtim oiy ish k o ‘ngillarini taqdirlash to ‘g ‘risida
korxonalar
va
m uassasalar,
tijorat
tuzilm alari
va
ja m o a t
birlashm alariga tak liflar kiritish;
— oiladagi tarbiya, ijtim oiy ishdagi tajribani om m aviy axborot
vositalari yordam ida targ ‘ib qilish uchun faol ish yuritish;
— m uayyan ijtim oiy m uam m olam i hal qilishga qaratilgan
ja m o a t tashabbuskorlik harakatlariga boshchilik qilish.
M u h o k a m a u ch u n sav o llar
1. Ijtim oiy pedagog, ijtim oiy xizm atchi b o ‘lib ishlash uchun
z aru r boMgan um um iy ruhiy sifatlar va qobiliyatlam i sanang.
2. S iz m ijoz bilan m unosabatlaringizni qaysi axloqiy tam oyillar
asosiga qurasiz?
3. Ijtim oiy soha xizm atchilari m ijozlarning m uam m olarini hal
qilish uchun qanday huquqlarga ega?
146
■I. Ijtimoiy soha m utaxassislari jam o a sid a am al qiladigan asosiy
nxtoqiy qoidalarni ifodalab bering.
Igor V iktorovich V achkovning psixologik o ‘y in lari va
m a sh q la ri1
Do'stlaringiz bilan baham: |