Ijtimoiy xayot va din

Uchinchidan, har bir din o’z qavmlari turmushini tartibga solib, nazorat qiluvchilik - regulyatorlik vazifasini bajaradi. Dinlar o’z urf-odatlarining, marosim va bayramlarining qavmlari tomonidan o’z vaqtida, qat’iy tartibga amal qilgan holda bajarilishini shart qilib qo’yadi. Masalan, islomda kuniga 5 mahal namoz o’qilishi, har hafta juma namozini jome masjidlarda ado etilishi, Ramazon oyida bir oy ro’za tutilishi, ro’za (‘iyd al-fitr) va qurbon (‘iyd al-adho) hayitlarining nishonlanishi musulmonlarning hayot tarzini tartibga solib turadi.
To’rtinchidan, din aloqa bog’lashlik, birlashtiruvchilik - integratorlik vazifasini ham bajaradi, ya’ni har bir din o’z qavmlarining birligini, jamiyat bilan shaxsning o’zaro aloqadorlikda bo’lishini ta’minlashga intiladi.
Beshinchidan, dinning integratorlik vazifasi bilan legitimlovchilik-qonunlashtiruvchilik vazifasi chambarchas bog’liq. Dinning bu funksiyasining nazariy asosini yirik amerikalik sotsiolog T. Parsons ishlab chiqqan. Uning fikricha: “Har qanday ijtimoiy tizim muayyan cheklovlarsiz mavjud bo’la olmaydi. Buning uchun u qonun darajasiga ko’tarilgan axloq normalarini ishlab chiqishi kerak. Din bunday normalarni qonunlashtiribgina qolmay, ularga bo’lgan munosabatni ham belgilaydi”.
Oltinchidan, din vazifalarining falsafiy, nazariy jihatlari ham mavjud. Bu vazifa insonga yashashdan maqsad, hayot mazmunini, dorulfano va dorulbaqo dunyo masalalariga o’z munosabatini bildirib turishidan iboratdir³.
Dinning paydo bo’lishi. Kishilik jamiyatida din doimo inson bilan birga bo’lganmi yoki qandaydir davrda jamiyat dinsiz yashaganmi, -degan savolga turli fikrlar bildirishgan. Bu - dinning tarixiyligi masalasi bo’lib, unga ko’pincha ikki xil ko’rinishda javob topganlar.
Birinchisi, marksistik ta’limotning sobiq tarafdorlari fikricha, “qandaydir muddat insoniyat dinsiz yashagan va jamiyatning muayyan bosqichida - yuqori paleolit davrida, bundan 20-40 ming yil avval din paydo bo’lgan”, -deyilsa;
Ikkinchisi, “dinning kelib chiqishi insoniyatning paydo bo’lishi bilan bevosita bog’liq”, - degan fikrdir.
Dinning kelib chiqishi haqida yana bir nazariya mavjud: “Birinchi yolg’onchi birinchi nodonni uchratganda din paydo bo’ldi”. Bunda din yomon niyatli kishilarning o’ylab topgan narsasi bo’lib chiqadi. Bu ikkala nazariya ham hech qanday ilmiy asosga ega emas.
Faylasuflik qilgan yovvoyi odam fikricha “ibtidoiy odam yolg’iz holdagi chuqur fikr yurituvchi bo’lgan. U o’z oldiga ulkan savollarni qo’ygan. Bu savollar uning kundalik hayotida kerak emas edi. SHuni ham unutmaslik kerakki, ibtidoiy odamning fikr yuritishi uning kundalik ishlab chiqarish faoliyati bilan bog’liq bo’lgan. Bu faoliyatning tabiati, shart-sharoitlari birgina odamga tegishli bo’lib qolmay, barchaga barobar, ijtimoiy guruhga, qabila, urug’, xalqqa tegishli edi”.
Din insonning ruhiy dunyosi bilan chambarchas bog’liq bo’lib, uning ijtimoiy hayotida doimo u bilan birga bo’lgan.
SHuning uchun ham dinni o’rganish - bu insoniyatni o’rganish, -demakdir.
Dinni insoniyatdan, insoniyatni dindan ajratib bo’lmasligini tarixning o’zi isbotladi.
“Kommunistik jamiyatda din yo’q bo’lib ketadi”, -deyilgan fikr bor edi.
Bugungi kun esa kommunizm xayoliy narsa-yu, din doimiy ekanligini ko’rsatdi. Demak, din insoniyat bilan birga dunyoga kelgan.