Ijtimoiy siyosat

5.1.1-rasm. O„zbekiston Respublikasi aholisining yosh tarkibi (foizda)
58
 
Aholining 
qarishiga 
ta‘sir 
ko‗rsatuvchi 
muhim 
omil 
mamlakatlardagi tug‗ilish koeffitsiyentidir. Ushbu umr davomiyligi 
ko‗rsatkichi aksariyat holatlarda rivojlanish tendensiyasiga ega. Ya‘ni, 
bunda mamlakat qanchalik rivojlangan bo‗lsa, unda tug‗ilish 
koeffitsiyenti kichik, rivojlanish darajasi past bo‗lgan mamlakatlarda esa 
aksincha, yuqori koeffitsiyent qayd etiladi. 
Demografik siyosatning vazifasi - tug‗ilishni optimallashtirish, 
bolalar o‗limini kamaytirish yo‗li bilan aholi ko‗payishining optimal 
darajasini shakllantirish uchun shart-sharoit yaratishdan iborat. 
58
Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари асосида 

---

122 
Aholi yosh tarkibini tahlil qilish jarayonida aholi yoshi bo‗yicha 
quyidagi guruhlarga ajratiladi: 
- yoshlar soni (mamlakatda amal qilayotgan qonunchilikka asosan 
mehnat qilish huquqini qo‗lga kiritish yoshiga yetmaganlar, 
O‗zbekistonda 0-16 yosh) 
- 60 (65) yoshgacha bo‗lgan aholi soni (o‗rta yoshdagi , ya‘ni 
mehnatga layoqatli aholi soni) 
- 60 (65) va undan katta yoshdagi aholi soni (pensionerlar, 
qariyalar). 
Mustaqillik yillarida mamlakatimiz aholisi tarkibida mehnatga 
layoqatli va pensiya yoshidagi aholi soni yildan-yilga ortib bordi va 2018 
yil yakuniga kelib, mamlakat aholisining 59,5 foizini mehnatga layoqatli 
aholi tashkil etdi. 
5.2. Iqtisodiy va ijtimoiy siyosat o„rtasidagi nisbat. 
Iqtisodiy va ijtimoiy siyosatlar o‗rtasidagi o‗zaro nisbatlarni tahlil 
qilishdan avval ―Iqtisodiy siyosat‖ atamasining mazmunini yoritish 
maqsadga muvofiq. Mamlakatning ijtimoiy siyosat dasturlari doirasida 
amalga oshirilayotgan bandlik, soliq va shu turdagi boshqa chora-
tadbirlari ijtimoiy va iqtisodiy siyosatni o‗zida aks ettiradi. Ushbu 
dasturlar tizimi davlatning iqtisodiyotni tartibga solishdagi amaliyotini 
ifodalaydi. Iqtisodiy siyosat quyidagi yo‗nalishlarda amalga oshiriladi:
59
- sanoat siyosati (ishlab chiqarish sohasini ularga nisbatan soliq 
imtiyozlarini qo‗llash orqali rivojlantirish); 
- tashqi savdo siyosati (savdo tariflari va shartnomalari asosida chet 
el mamlakatlari bilan tashqi savdoga kirish); 
- mamlakatni iqtisodiy rivojlantirish (tovar va xizmatlarni ishlab 
chiqarish darajasini oshirish); 
- aholining turli qatlamlari o‗rtasidagi daromadlarni qayta taqsimlash 
(soliq siyosati orqali); 
- bandlik siyosati (aholini ish bilan bandligini ta‘minlash va undagi 
tarkibiy o‗zgarishlarni boshqarish). 
Ijtimoiy siyosat chora-tadbirlarini amalga oshirilishi mamlakatdagi 
iqtisodiy siyosat dasturlariga o‗z ta‘sirini o‗tkazadi. Jumladan, davlatning 
aholini turar uy-joy bilan ta‘minlash dasturi aholi farovonligini 
oshirishga yo‗naltirilgan chora-tadbirlar tizimi hisoblanadi. Ushbu 
dasturlarning amalga oshirilishi natijasida uy-joy qurilishi ko‗rsatkichi 
59
Social policy. P. 154. 

---

123 
ortib, ko‗chmas mulk bozorining rivojlanishi bilan bir qatorda moliya 
bozorida ipoteka kreditlari darajasining o‗zgarishiga olib keladi. Bu esa 
o‗z navbatida ijtimoiy dasturlarning iqtisodiy siyosatga ta‘sir 
ko‗rsatishini anglatadi.
Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida jahonda mamlakatning 
iqtisodiy raqobatbardoshligiga erishish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu 
esa o‗z navbatida milliy iqtisodiy siyosatni amalga oshirish zaruratini 
uyg‗otadi. Jahon amaliyoti ko‗rsatishicha iqtisodiy jihatdan beqaror 
bo‗lgan 
jamiyatda, 
davlatning 
ijtimoiy 
siyosat 
dasturlarini 
moliyalashtirish chora-tadbirlari samarasiz hisoblanadi. Tahlillar 
ko‗rsatishicha, ijtimoiy siyosat dasturlari bevosita iqtisodiyotda inson 
omilini rivojlantirishga yo‗naltirilgan bo‗lganligi va inson zamonaviy 
iqtisodiy munosabatlar tizimida raqobat ustunligiga erishishning vositasi 
bo‗lganligi sababli, yuqoridagi fikrga qarama-qarshi fikrlar mavjud.