67
pensiya tizimini joriy etish, kam ta‘minlanganlarni subsidiyalash orqali
ijtimoiy ta‘minot xarajatlarini cheklash kabi tadbirlarni amalga
oshirgan.
48
Buyuk Britaniyada olib borilgan ijtimoiy islohotlar og‗ir
kechdi va jamiyatdagi ijtimoiy vaziyatning yomonlashuviga olib keldi.
Jahon iqtisodiyotini globallashuvi milliy
boshqaruv organlarining
erkinliklarini cheklash orqali ijtimoiy himoya tizimining samaradorligiga
salbiy ta‘sir ko‗rsatdi. Jumladan, Fransiyada rivojlangan ijtimoiy himoya
tizimi fransuz jamiyatini «yangi kambag‗allar» ning shakllanishiga
sababchi bo‗ldi. Turmush darajasi va narxlarni o‗rganuvchi Markaz
ma‘lumotlariga qaraganda 1979-1988 yillarda kambag‗allarning soni 2
mln. kishiga ortib umumiy hisobda 8 mln. kishiga yetgan.
1999-yilda Yevropa Ittifoqidagi ijtimoiy himoya xarajatlari YaIMga
nisbatan o‗rtacha 27,5%ni tashkil etgan. Qiyosiy tahlillar, ijtimoiy
sarflarning eng yuqori darajasi Shvetsiyada (33%)
va eng quyi darajasi
Irlandiyada (14,8%) bo‗lganligi kuzatildi. XXI asr boshlarida mintaqa
mamlakatlarida ijtimoiy sarflar to‗xtovsiz o‗sib borish tendensiyasiga
ega bo‗ldi. Bunga sabab mehnatga layoqatli aholining tarkibida
ishlayotgan pensionerlar ulushining ortishi, keksalarga xizmat ko‗rsatish
va sog‗liqni saqlash xarajatlari hajmining ortishi bo‗ldi. Yevropa Ittifoqi
mamlakatlarini
YaIM
tarkibida
ijtimoiy
maqsadga
sarflangan
xarajatlarning ulushiga ko‗ra to‗rtta guruhga ajratish mumkin:
1)
Gretsiya, Ispaniya, Portugaliya va Irlandiya (15% dan 25
%gacha).
2)
Italiya, Finlyandiya va Buyuk Britaniya (o‗rtacha 25 %).
3)
Belgiya, Germaniya, Fransiya va Avstriya (25 dan 30 %gacha).
4)
Lyuksemburg, Daniya, Niderlandiya va Shvetsiya (30% va undan
yuqori).
XX asrning oxirida Yevropa Ittifoqining ko‗plab
davlatlarida
YaIMda ijtimoiy xarajatlar o‗sish sur‘atlarining kamayishi kuzatildi.
Tahlillar ko‗rsatishcha, Gretsiya, Portugaliya va Germaniyada ijtimoiy
xarajatlar borasida teskari tendensiyalar kuzatildi.
Yevropa mamlakatlaridagi ijtimoiy siyosatga ta‘sir etuvchi muhim
omil bu globalizatsiya jarayonlari hisoblanadi. Ularning ijtimoiy
himoyaga ta‘siri qator shart-sharoitlar bilan belgilanadi.
Birinchidan,
zamonaviy yuqori texnologiyalarni ishlab chiqarishga joriy qilish va
ishlab chiqarishning tarmoqli tashkil etishga asoslangan yangi turdagi
iqtisodiyotning shakllanishi, milliy institutsional tizimlar o‗rtasida
48
The student‘s companion to Social Policy. P. 132.
68
raqobatning kuchayishiga olib keldi. Ikkinchidan,
moliyaviy va sanoat
globallashuvi davlatning ichki moliya va soliq siyosatining muqobil
emasligi sharoitida kapital oqimining chetga oqib ketishi xavfini
kuchaytiradi. Bu esa hukumatdan qat‘iy byudjet siyosatini olib borishni
va ijtimoiy sohaga yunaltirilgan xarajatlatni kamaytirishni talab etdi.
Aholining ijtimoiy himoyalanganlik darajasini ko‗rsatuvchi omillar
sifatida ijtimoiy himoya tizimining samaradorligi, ijtimoiy ta‘minotda
nodavlat tashkilotlar va mikrosug‗urtalashning
turli shakllarining
farqlash mumkin.
Odatda
ijtimoiy
himoya
tizimi
quyidagi
moliyalashtirish
manbalaridan foydalanadi: 1) ish beruvchi va yollanib ishlovchilar
tomonidan to‗lanadigan sug‗urta badallari; 2) umumiy davlat
daromadlarini bir qismini tashkil etuvchi soliqlar; 3)
investitsion
daromad; 4) naqd shakldagi xususiy qo‗yilmalar. Moliyalashtirish
amaliyotida ko‗pchilik ijtimoiy himoya tizimi bir vaqtning o‗zida qator
manbalardan moliyalashtiriladi. Yevropa Ittifoqining ikkita mamlakatida,
Daniya va Irlandiyada davlat byudjeti mablag‗laridan moliyalashtirishga
ustuvorlik beriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: