Ijtimoiy iqtisodiy fanlar

- 7 yo`qotish (Muda);

- o`zgaruvchanlik (Mura);

- otriqcha ish (Muri).

Ish  jonini  birinchi  dushmani Muda ni  yo`qonish  uchun  5S  pritsipini  butun  ish 

faoliyatiga qo`llash;

Ikki dushman Mura va Muri yo`qotishlarga yo`l qo`ymaslik uchun ish hajmini yoki 

xodimlar ish joylarini va ish kunni o`zgartirmaslik lozim.

Nimaga yo`qotishlarni bartaraf etish lozim?

Ayrim  kompaniyalar  YO`QOTISHlarni  yashiradilar,  bu  esa  ularni  doimo  oshishiga, 

tannarx va ish joylarida katta muammolarni keltirib chiqishiga olib kelmoqda.

Yuksak  darajaga  erishgan  kompaniyalar 

–

esa  jarayonlardagi  YO`QOTISHlarni 

to`htovsiz bartaraf etishlari haqiqatdan ham ularni yuksalishlarga olib kelmoqda.

---

65 

 

Yo`qotishlarni kamaytirish:

- bu xavfsiz ishlash;

- sifatli bajarishga sarf-harajat;

- mahsulot/sifatni takomillashtirish, reklamalar;

- yuqori sotuv, talab va ishlab chiqarish unumdorligi va ko`proq ishlash.

Ushbu  “GMS”  5  printsipini  joriy  etilishi

barcha  talablarga  butun  jamoani  rioya 

etishga o`rgatadi va ularni keyingi murakkabroq talablarga o`tishga tayyorlaydi;

Xodimlarni  jalb  etish  orkali  xar  bir  ish  joylarida muammolarni yechishga  bo`lgan 

qiziqishi ortadi.

Barcha faoliyatda standartlashtirilgan ish va yo`riqnomalarni bo`lishi xodimlarni oson 

bilishiga, ishni birinchisidayoq to`g’ri bajarishiga va yo`qotishlarni kamayishiga olib keladi.

Biriktirilgan  sifat  pritsipi  orqa  butun  faoliyatda  nomuvofiqlikni  (nuqsonni)  qabul 

qilmaslik, yaratmaslik va o`tkazib yubormaslik amalga oshiriladi.

Qisqa vaqtda yetkazish priptsipini bajarish bilan barcha narsani o`z joyida va o`z vaqtida 

yetkazish bilan istehmolchilar ishonchi oshiriladi;

Doimo takomillashtirish  ustunligi  orqali- Xavfsizlik-Xodimlar 

–

Sifat  - Javobgarlik  -

Tannarx- Ekologiyalarda yuqori darajaga erishiladi.

10-MAVZU. XATODAN XIMOYALANISH PRINTSIPI

Reja:

10.1. Xatodan ximoyalanish nima.

10.2. Xatodan ximoyalanishda yapon atamasi va manfaatdorlik.

Xatodan ximoyalanishning juft tushunchasi:

Xaridorga salbiy ta’sir etuvchi, nuqson va 

xatolarini oldini olish, topish va bartaraf etish jarayoni.

Mahsulot  va  ishlab  chiqarish  jarayonlari, operatsiya  yoki  jarayonlarni  boshqarishdagi 

xatolardan ximoyalanishda xodimlarga yordam berish va xatolar soni kamaytirish yoki nolga 

tushirish.  Xatolardan  ximoyalanish  - ishchilar  o`rtasida  «Biriktirilgan  sifat»  shiori 

asosida qo`llab quvvatlanadi:

 

1. «Nuqsonni  yaratmayman»  - xatolardan  ximoyalanish  jarayonida  nuqsonlarni  oldini 

olish strategiyasidan foydalanish.

2. «Nuqsonni qabul qilmayman va o`tkazmayman»- xatolardan ximoyalanish jarayonida 

nuqsonlarni topish strategiyasidan foydalanish. 

 O`z xaridori talabini qanoatlantirish

Accept

Build

Ship

Qabul qilmayman

Yaratmayman

O`tkazmayman

Nuqsonni

Muammoni jamoa bo’lib xal etish.

---

66 

 

Nuqsonni  yaratmayman»  ,  «Nuqsonni  qabul  qilmayman»  va

«Nuqsonni 

o`tkazmayman»  bular  bir-biridan  aniqlanishida  farqlansada,  asosan  bir  yo`nalishga  xatoga

yo`l qo`ymaslikka qaratilgan!

Xatolardan ximoyalanish eng yaxshi metodi: - detallarni shunday loyixalash va ularni 

ishlab  chiqish  jarayonlarini  shunday  tashkil  etish  lozimki,  qaysiki  ishlab  chiqarish  yoki 

yig’ishda tuzatishlarga yo`l qolmasin. 

Foydalanilayotgan  sinov  yoki  o`lchov  vositasi  yoki  tekshirish  metodlari  xatolarni  ish 

jarayoni bajarish davrida, shuningdek jarayonni oxirgi bajarilishida topishi mumkin.

Xatoni oldini olish 

–

misol.

Katta xajmdagi korobkani xato o`tib ketishi oldini olish uchun?

Xatolardan ximoyalanish nomlari:

- inglizcha Error Proofing ili Mistake Proofing) 

- yaponcha Poka-Yoka (Poka-Yoke).

Xatolardan  ximoyalanishlarni  qanday  nomlamaylik  ularni  asosiy  maqsad 

—

xatolar 

bo`lishidan oldini olishdir.

Poka-Yoke nima?

Yaponiyalik  sifat  soxasi eksperti  SHigeo  SHingo  (Shigeo  Shingo)  tomonidan  Poka-

Yoka g’oyasi ishlab chiqilgan.

Poka 

—

«xato qilish majbur emas»

Yoka 

—

«qochish»

Xatolardan  ximoyalanishda  nafaqat  avtomobilsozlikda  kundalik  turmishmizda  xam 

keng foydalaniladi.

Bungi kundalik turmishimizdan ko`p misollar keltirishimiz mumkin: 

Kompyuter

kabellari  yig’ishni  osonlashtirish  uchun  ularni  bir

-birdan rangi  bilan 

farqlanishi.

Kofe  qaynatgichda  yashil  indikatorni  bo`lishi,  qaysiki  suvni  kerakli  xaroratda 

qaynashini ta’minlash uchun.

Ikki aniqlik:

Nuqson 

—

bu xato natijasi.

Xato 

—

bu nuqson paydo bo`lishi sababi yoki baxona.

Xaridorlar - kim ular?

Bizni oxirgi  xaridorimiz  bizni  avtomobilimiz  sotib oluvchi  insonlardir  yoki  keyingi 

foydalanuvchilardir.

Xatolardan  ximoyalanish  xaqida  gap  borganda  esa,  to`g’ridan

-

to`g’ri  xaridor  yoki 

keyingi jarayon (ishchisi) operatori, yig’ish jarayoni yoki butlovchi qism 

ishlab chiqarayotgan 

yetkazuvchi bo`lsa keyingi korxona bo`lishi mumkin.

«Xaridor»

—

bu, mahsulot oluvchi yoki xizmat ko`rsatuvchi.

Xaridor bo`lishi mumkin:

---

67 

 

-

istehmolchi;

-

korxona sexi;

-

keyingi ishchi (operator).

Xatodan  ximoyalanishdan  manfaatdorlik

g’oyasi

juda  muhim:  Parashyutlarni 

taxlashda xato bo`lishini oldini olish maqsadida, ikkinchi jaxon urishi davrida parashyutistlar 

o`z  parashyutlarini  o`zlari  taxlashgan.  Ikkinchi  jaxon  urishi  davrida  parashyutlarni 

taxlashdagi  xato  qilish  darajasi  3%  dan  0%  ga  tushib  ketgan,  sababi  parashyutistlar  o`z 

parashyutlarini o`zlari taxlashgan.

Avtomobilsozlikda sifat ko`p qism va ko`p insonlar ishtirokida erishiladi, xar bir jarayon 

bajaruvchisi  detal  ishlab  chiqaruvchi  va  ularni  yig’uvchi  ushbu  avtomobilni  egasi  bo`lib

qolsam degan fikr bilan ishni bajarish manfaatdorligi xatolarni oldini olishga olib keladi.

Inson ming xil ishni bajarishida doimo 1-3 ta xatoga yo`l qo`yadi. Bular xotira effekti 

natijasida yuzaga keladi, shunday bo`ladiki uyga mashinada ketayotganingizda yarim yo`lni 

unitib qo`yasiz. Ayniqsa bunday effektlar kechki smenada tez-tez takrorlanib turadi.

Xatodan  ximoyalanish  sifatni  yaxshilanishiga  va  xarajatlarni  kamayishiga 

kompaniyamiz  daromatini  ortishiga  olib  kelishini  ko`pchiligimiz  tushunamiz.  SHuningdek 

xatodan  ximoyalanish  boshqa  ustunliklar  xam  beradi,  yahni  ish  jarayonida  xavfsizlik  va 

qulaylik yaxshilanadi.

Motorola kompaniyasining Six Sigma sifat dasturi davrida operator (ishchi)lar mingta 

detalda 1-3 ta xatoga yo`l qo`yishi aniqlandi.

GM Powertrain kompaniyasining statistika mahlumotlariga ko`ra, xatolar soni yanada 

yuqoroq ekanligini ko`rsatdi:

-

bir kunda1600 dvigatelg’;

-

80 ta yig’uv liniya konveyer stantsiyasida:

-

yig’uv sexida yil bo`yicha 30.000 dan 90.000 tagacha 

xatolik bo`lishi mumkin.

Loyixalash davrida xatolardan ximoyalanish kiritilishining asosiy sabablar:

➢

Xaqiqatdan  xam  xatolarni  yo`qotishning  bu  yagona  metodi,  lekin  xatolardan 

ximoyalanishning boshqa metodlariga xam 

e’tibor

ni qaratish lozim. 

➢

Joriy  etishdagi  xarajatlar  kamayishi 

–

loyixalash  jarayonida  qanchalik avvaldan 

xatolardan ximoyalash lozimligi topilsa, joriy etish orzonga tushadi.

➢

Bu metod qaysi korxonada qanday avtomobil modeli yig’ilishiga bog’liq emas.

11-MAVZU. ZAMONAVIY ISHLAB CHIQARISHDA SIFAT MENEJMENTI 

TIZIMI.

Reja:

11.1. Sifat tarixi.

11.2. Sifatni boshqarishda ISO.

Birinchi tan olingan tizimlar 

–

sifat va sifat standartlari, ishlab chiqarish jarayonlari va 

mahsulotlarni  o`zini  murakkabligini  sezilarli  o`sishi  paydo  bo`lgan  sanoat  rivojlanishi  va 

texnologik o`zgarishlar natijasi sifatida ikkinchi jahon urushidan so`ng joriy qilindi.

Hozirgi  Xalqaro  standartlashtirish  tashkiloti  (International  Standards  Organization) 

1946-1947  yillari  tashkil  topdi,  uni  qisqacha  ISO  deb  yuritiladi.  Bu  nufuzli  tashkilot 

Birlashgan Millatlar Bosh Assambleyasi tarkibida faoliyat ko`rsatib, rivoj topmoqda.

ISO  ning  tuzilishidan  ko`zda  tutilgan  asosiy  maqsad  -xalqaro  miqyosdagi  mol 

almashinuvida 

va 

o`zaro 

yordamni 

yengillashtirish 

uchun 

dunyo 

ko`lamida 

---

68 

 

standartlashtirishni rivojlantirishga ko`maklashish hamda aqliy, ilmiy, texnikaviy va iqtisodiy 

faoliyatlar sohasida hamdo`stlikni rivojlantirishdir.

Bu maqsadlarni amalga oshirish uchun:

-

dunyo ko`lamida standartlarni va ular bilan bog’liq bo

`lgan

sohalarda uyg’unlashtirishni yengillashtirish uchun choralar

ko`rish;

- xalqaro standartlarni ishlab chiqish va chop etish (agar har bir

standart uchun uning faol tashkiliy va.kichik qo`mitalarining

ikkidan uch qismi mahqullab ovoz bersa va umumiy ovoz beruv-

chilarning to`rtdan uch qismi yoqlab chiqsa, standart

mahqullanishi mumkin);

- o`z qo`mita ahzolarining va texnikaviy qo`mitalarning ishlari

haqida axborotlar almashinuvini tashkil qilish;

- sohaviy  masalalar  bo`yicha  manfaatdor  bo`lgan  boshqa  xapqaro  tashkilotlar  bilan 

hamkorlik qilish ko`zda tutiladi.

Cifatni boshqarish tizimida 9000 seriyali ISO xalqaro standartlari mavjud.

Respublikamizning dastlabki mustaqillik yillaridagi (1992 yil) muhim voqealardan biri 

ushbu nufuzli xalqaro tashkilotga O`zbekiston Respublikasi 92- davlat sifatida qabul qilinishi 

bo`ldi.

Endilikda O`zbekiston Respublikasi ISO ning teng xuquqli ahzolaridan biri hisoblanadi.

Hozirda korxona va tashkilotlarda zamonaviy ishlab chiqarishda sifat tizimining o`rni 

juda ham katta. CHunki sifat oldin xam xozir xam keyin xam zarur hisoblanadi. Xamma arzon 

va sifatli narsa yoki buyum olgisi keladi. Zamonaviy ishlab chiqarishda sifatning egallagan 

o`rnini ko`rib chiqamiz.