“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

“Iqtisodiy psixolgiya”
haqida birinchi tushunchalar fransuz sotsiologi va kriminalisti 
102
Karimova V.M., Akramova F.A. Iqtisodiy psixologiya.– T.: “Shams-ASA” MCHj bosmaxonasi, 2002. 4-b. 

---

Gabriel Tard tomonidan 1903-yilda yozilgan “Iqtisodiy psixologiya” deb nomlangan 
qo`lyozmasida keltirilgan. Gabriel Tard, amerikalik Djordj Katon va vengriyalik Laslo Garai 
ushbu fanning asoschisi hisoblanadi. 
Agar iqtisodiy fikrlar rivojiga nazar tashlasak, iqtisod fani resurslardan to’g’ri foydalanish 
uchun - tabiiy zaxiralar, kapitallar, mehnat rezervlarini nimaga va kim uchun ishlab chiqarish 
kerakligini aniqlash kerak. Iqtisodning aniq va tabiiy fanlardan ajralib turadigan tomoni 
shundaki, u aniq shaxs bilan emas, balki yaxlit jamiyat a’zolari bilan ish olib boradi. 
A.Krilovning yozishicha
103
, inson ilk yoshlik davridanoq murakkab iqtisodiy munosabatlar 
doirasida va ta’sirida bo’ladi. Ilk bolalikdanoq, u oldi-sotdi, almashinish munosabatlarida bo’ladi 
va har doim tanlov asosida ish yuritadi. Hayot insonlarni xarid qilish, yo’qotish, orttirish, ish 
kuchini tabiiy hamda notabiiy rag’batlarga almashtirish va bunda ular orasidan foydali yoki 
samaralisini tanlashga o’rgatadi. Iqtisodiy psixologiyaning tarkibiy tuzilishiga e’tibor qilar 
ekanmiz, avvalo uning muammolarga boy va turlichaligini ta’kidlamoq lozim. G’arbiy Yevropa 
va amerikaliklarning ilmiy izlanishlarida uch yirik bo’lim amaliy iqtisod bilan birga o’rganilgan 
va ular quyidagilardir:
bozor munosabati - iste’molchi psixologiyasi va uy xo’jaligini boshqarish 
psixologiyasi;
biznes munosabati - tadbirkorning xulqi va qobiliyati, kelishilgan ish natijasi, 
murosaga kirishish, raqobat, savdo siri va boshqalar;
jamiyat-fuqaro munosabati - soliq, foyda, inflyasiya, ishsizlik, siyosiy iqtisodning 
ommaga ta’siri.
104
72-rasm 
Iqtisodiy psixologiya predmetining asosiy 
kategoriyalari quyidagilar: