“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

gallyutsinatsiya
 
deyiladi.
Gallyutsinatsiya hodisasi muvaqqat ruhiy xastalikning alomati bo’lib, ba’zan qo’rqinch 
hissi mahsuli hisoblanib, bosh miya katta yarim sharlari qobig’idagi qo’zg’alish jarayonlarining 
nuqsonli, sust (patalogik) harakati natijasida, goho asab tizimining zaharlanishi, zaiflashuvi, 
haddan tashqari toliqishi tufayli yuzaga kelish mumkin.
Gallyutsinatsiya hodisasi bir necha xil ko’rinishga ega bo’lish mumkin ularning eng 
asosiylari quyidagilardan iboratdir: 
yo’q narsalarningko’zga ko’ri nishi;
u yoki bu ovozlar, tovushlar, kuylar eshitilishi;
yo’q sharpalar, hidlar sezilishi kabilar.
Illuziya hissiy a’zolarimizga bevosita ta’sir etib turgan narsa va hodisalarning noto’g’ri - 
noadekvat
,
yanglish, xato idrok qilishdan iborat jarayoninig noyob hodisasidir.
Ba’zan psixologik fanida noto’g’ri idrok qilishga olib keluvchi qo’zg’atuvchilar 
konfiguratsiyasining (lotincha «contiguratio» - tashqi tuzilishida o’xshashlik, o’zaro o’xshashlik, 
joylashuvda yondashuvlik) o’zi ham 
illuziya
deb ataladi. Idrok jarayoni inson oldida turgan 
maqsadga, maqsad qo’ya olishga, unga berilgan ustanovkaga uzviy bog’liq holda irodaviy 
boshqarilish xususiyatiga egadir. 
Quyidagi bir nechta rasmlarda ko’rish ilyuziyalariga misollar keltirilgan. 
50-rasm 
95
David G. Mayers Psychology, © 2010 by Worth Publishers 282-b.

---

Agar diqqat bilan rasmning qora rangli shakliga 
qarasak, chunki eng avval ana shu shakl ko’zga 
tashlanadi, zero u oq fonga nisbatan hajman kichikroq, 
unda saksofon musiqiy asbobini chalayotgan kishining 
tasvirini ko’ramiz. Agar diqqatimizni shaklga nisbatan 
hajman kattaroq bo’lgan oq fonga qaratsak, rasmda bizga 
qarab turgan ayol yuzini ko’rishimiz mumkin. 
51-rasm 
Ushbu rasmda ham avvalgi rasmda bo’lgani kabi 
ikki kishi tasvirlangan. Biri – yosh qiz. Uni biz 
rasmning oq foniga e’tibor berib ko’rishimiz 
mumkin. Ikkinchisi – keksa ayol. Uni esa qora 
shakllarga qarab payqay olamiz. 
Odatda inson tomonidan vaqtni idrok qilish, asosan ruhiy hodisalar, holatlar, vaziyatlar, 
xususiyatlarning o’zaro o’rin almashinuvi tufayli namoyon bo’ladi va o’ziga xos tuzilishi bilan 
mazkur jarayonning boshqa shakllaridan farq qilib turadi. Vaqtni idrok qilish inson tomonidan 
aks ettirilayotgan vaqt birligining obektiv (haqqoniy, holis) mazmuniga, shaxsning unga nisbatan 
munosabatiga boliq bo’lib, xuddi shu mezon orqali uning mahsuldorligi o’lchanadi. 
52-rasm 
 
Diqqat bilan rasmning qora rangli shakllariga 
qaratsak, biz chap tomonga nigoh tashlagan 
xindyning tasvirini ko’ramiz. Rasmdagi qora rangli 
shaklar oq fonga hajman kichikroq bo’lgani sababli 
biz eng avvalo, aynan xindu tasvirini ko’rib 
turibmiz. 
Agar diqqatimizni shaklga nisbatan hajman kattaroq bo’lgan oq fonga qaratsak (bu biroz 
qiyin bo’lishi tabiiy), rasmda bizga orqasi bilan o’girilib turgan shimol xalqlaridan biri (deylik 
eskimoslar)ning vakili yoki shunchaki qishning sovug’ida qalin kiyingan kishining tasvirini 
ko’rishimiz mumkin.
 

---

53-rasm
 
Ushbu rasmda psixologiyada juda mashhur bo’lgan 
tasvirlardan biri ifodalangan. Uning siri oddiy. Agar 
diqqatimiz markazidagi oq rangli shaklga qaratilsa, kimdir 
ajoyib guldonni, yana ba’zilar oddiy ko’zani ko’rishi 
mumkin. Bordi-yu, diqqatimiz qora fonga qaratilsa, u erda 
biz bir-biriga tikilib turgan ikki kishining yuzini ko’ramiz.
Shu kabi ko’rish illuziyalariga misol bo’la oladigan rasmlarni hayotimizda juda ko’p 
uchratishimiz mumkin. Ularni ko’rganingizda rasmlaga qarab, biroz mulohaza yuritib 
ko’ringchi. Fon xususiyatlari sababli hosil bo’ladigan illuziyalar nafaqat fon va undagi shakl 
hajmiga, balki har ikkisining fazodagi joylashuviga ham bog’liq bo’ladi.