“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
74
http:// www.press-service.uz /uz/uz/liste/view.

---

13-MAVZU. DINIY FANATIZM VA DINDORLIK 
Reja 
 
1. Diniy mutaassiblik (fanatizm), ekstremizm, aqidaparastlik (fundamentalizm), xalqaro 
terrorizm tushunchalarining mazmuni va reaksion mohiyati. 
2. Terrorizmning tinchlik va taraqqiyotga, millatlararo munosabatlar va diniy 
bag‘rikenglikka tahdidi. 
3. O‘zbekiston Respublikasida diniy ekstremizm va terrorizm xavfini oldini olishning 
huquqiy va tashkiliy asoslari. 
Mutaassiblik (
fanatizm – fransuzcha-«ibodat») muayyan g‘oyalarning to‘g‘ri ekaniga 
qattiq ishonish, ularga mukkasidan berilish, «o‘zgalar» va «o‘zgacha» qarash va g‘oyalarga 
murosasiz munosabatda bo‘lish, boshqa firqa va mazhablarni butunlay rad etish. 
Ekstremizm
tushunchasi muayyan sharoitda, biron-bir g‘oya yoki tamoyilga qat’iy 
ishonch va uni mutlaqlashtirish asosida shakllangan qoida va tartiblarni, boshqa sharoit, holat, 
vaziyatni hisobga olmagan holda, ko‘r-ko‘rona qo‘llashga urinishdir. Qisqa va lo‘nda qilib 
izohlaganda 
ekstremizm
(
lotincha extremus – o‘ta) – ijtimoiy – siyosiy xarakterdagi 
muammolarni hal etishda o‘ta keskin chora- tadbirlarni, fikr-qarashlarni yoqlovchi nazariya va 
amaliyotdir. 
Diniy ekstremizm esa bu har qanday dinning teskari uslubda namoyon etilishi, boshqa din 
yoki mazhab vakillariga nisbatan murosasizlik, noto‘g‘ri talqin etilgan diniy aqidalardan siyosiy 
qurol sifatida dunyoviy davlat va konstitutsiyaviy tuzumga qarshi qo‘llash, diniy nizo va qarama-
qarshiliklar keltirib chiqarish orqali davlat suvereniteti va hududiy daxlsizligini buzish yoki 
davlat hokimiyatini kuch bilan egallash yoxud mavjud tuzumni zo‘rlik bilan o‘zgartirishdir. 
 
Bizningcha, diniy ekstremizm jamoat xavfsizligi va jamoat tartibiga tahdid soladigan diniy 
adovatni targ‘ib qiluvchi materiallarni tayyorlash yoki tarqatish yoxud tarqatish maqsadida 
saqlash, diniy mazmundagi materiallarni qonunga xilof ravishda tayyorlash, saqlash, olib kirish 
yoki tarqatish, kontrabanda, diniy ekstremistik, fundamentalistik ruhdagi g‘ayriqonuniy nodavlat 
notijorat tashkilotlari, oqimlar, sektalar tashkil etish, ularga rahbarlik qilish, ularda ishtirok etish 
yoxud ular faoliyatida qatnashishga undash, diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish, diniy 
adovat qo‘zg‘atish, konstitutsiyaviy tuzumga tajovuz qilish bilan ifodalanuvchi ijtimoiy xavfli 
qilmishlardir.
 
Diniy aqidaparastlik esa dindagi muayyan aqida yoki qoidalarni, o‘rinli yoki 
o‘rinsizligidan qat’i nazar, ko‘r-ko‘rona qo‘llash va mutlaqlashtirishga intilishdir. Aqidaparastlik 
barcha dinlarda turli mazhab va yo‘nalishlar orasida keskinlik, nizo va to‘qnashuvlar keltirib 

---

chiqarishga sababchi bo‘lgan. Aqidaparast guruhlar haqiqatni tushuntirish, ishontirish kabi 
usullar orqali targ‘ib etishni tan olmaydi. Ular o‘z g‘oyalari bid’atli, g‘ayriinsoniy bo‘lishiga 
qaramasdan, o‘ta johil va boshqalarga nibatan murosasiz munosabatda bo‘ladilar. O‘zini shak-
shubhasiz haq deb bilish, haqiqatni faqat men bilaman, degan qarashga asoslangan manmanlik 
esa zo‘ravonlikni yuzaga keltiradi. YA’ni, aqidaparastlik ekstremizmning paydo bo‘lishiga 
zamin yaratadi. Ekstremizm turli ko‘rinishlarda bo‘lib, terrorchilikni ham hamz ichiga oladi. 
Ekstremistlar qaerda faoliyat ko‘rsatmasin, o‘z davlatini barpo qilishga intiladi. Bu maqsadga 
ular o‘zaro nizolar, ixtiloflar, qurolli to‘qnashuvlar orqali, ya’ni qon to‘kish va zo‘ravonlik orqali 
erishishni ko‘zlaydi.