“Ijtimoiy fanlar”kafedrasi

 
Eshitish sezgilari
tovushlarni eshitishdan iborat 
bo’lib, musiqaviy va shovqinli tovushlarni aks 
ettiradi. Odatda tovushlar oddiy va murakkab 
turlarga ajratiladi, ularning birinchisi bir tondan 
ikkinchisi esa bir necha tonlardan tashkil topadi. 
 
 
Insonlar uchun eshitish sezgilari katta ahamiyatga ega, chunki nutqni o’zlashtirish 
tovushlarni yaxshi eshitish va ularni ajratishga bog’liq. Ona tilimizda ishlatiladigan tovushlarni 
kichik yoshdan eshitib, ularga odatlanib qolamiz, shuning uchun ularni bir-biridan ajrata bilamiz 
va tug’ri talaffuz qilamiz. Ammo chet tilidagi tovushlarni tez ajrata olmaymiz, ularni talaffuz 
etishda qiynalamiz, chunki ularga qulog’imiz o’rganmagan.
Hid bilish sezgilari
 
har qanday narsalarning hidini ongimizda aks ettirish demakdir. 
Odam to’rt yuz mingga yaqin turli hidni seza oladi. Hid bilish sezgilariga hidlarni his qilish 
kiradi.
Ta’m bilish (maza) sezgilari
- shirin, achchiq, nordon, sho’r singari mazalarni his qilish 
bilan tavsiflanadi. Ular muayyan turkumga kiritilgan va kiritilmagan xilma-xil turlarga ega 
bo’lib, narsalarning, moddalarning nomlari bilan yuritiladi: nonning mazasi, qovunning mazasi 
kabilar. Maza va hid sezgilari bir-biriga chambarchas bog’langan bo’lib, bir-biriga ta’sir 
ko’rsatadi. Qattiq tumov vaqtida ovqatning hidi sezilmagani uchun uning mazasi ham yo’qday
ko’rinadi.
 
43-rasm 

---

Teri sezgilari
tarkibi tuyish va xarorat turlaridan 
iborat bo’lib, ularning bunday nomlanishining bosh 
omili - bu retseptorlarning teri va organizmning 
tashqi shilliq pardalarida joylashganligidir. 
Tekkanni sezish
 
yoki
 
taktil sezgilar
,
terimizga tegib turgan narsani uning silliqligini yoki 
g’adur-budurligini his etishdir. 
Harorat sezgisi
issiq-sovuqni his etish demakdir. Harorat sezgisi 
harorati har xil darajali buyumlarning terimizga bevosita urilib turishidan paydo bo’ladi. 
Terimizga tegib turgan buyumning harorati, terimizga nisbatan pastroq bo’lsa - sovuqni, 
balandroq bo’lsa - issiqni sezamiz.