Ijtimoii pedagogika

B) Madaniyat bilan uyg‘un bo‘lish prinsipi.

Bu prinsip tarbiyaning tabiat bilan uygun bo‘lishi prinsipining davomidir. Uning zaruriyati inson tabiati bilan shart- langan. Inson bialogik mavjudod sifatida tug‘iladi, Shaxsbo‘lib esa bir avloddal ikkinchi avlodga Shaxstarbiyasi va rivojlanilsh jarayonida o‘tadi, o‘zini tutib, ijtimoiy tajribani o‘zlalggirib yetishadi. Antik jamiyatdagi falsafachilar va pedagoglar Shaxsshakllanishi va madaniyat o‘rtasidagi chukur bog‘liqlikni tahlil qilganlar. Madaniyatga uyg‘unlik prinsipi Sharq Uyg‘onish davri mugafakkirlari Forobiy, Beruniy, Ibn Sino, Navoiy asarlarida ham o‘z ifodasini topgan. Bunda ikkita muhim tezis belgilandi: ptaxe madaniyat orkrli shakllanadi, har kщtday madaniyatning asosiy boyligi — insondir. O‘tmish falsafa va pedagog olimlari madaniyat yuqori axloqiy insonni shakllantirishning zaruriy va eng muhim omilidir, deb hisoblaganlar.

Madaniyat bilan uyg‘un bo‘lish g‘oyasi pedagogikamizda Abdulla Avloniy, nomi bilan bog‘langan. Bu g‘oya uning «Turkiy guliston yoxud axloq» degan asarida Vatanga muhabbat sifatida aks ettiriladi. «Inson tug‘ilgan va o‘sgan shahrini sevadi. Biz turkistonliklar hayotimizdan ham avzal o‘z suyoshli o‘lkamizni sevganimizdek, arablar ham Arabistonini uning issis qumli cho‘llarini, eskimoslar o‘z shimolini abadiy muz va qorlar bilan qoplangan eng sovuq yerlarini sevadilar».

Madaniyat bilan uyg‘un bo‘lish prinsipi umuminsoniy va milliy madaniyati qadriyatlar me’yorlarni tarbiyada hisobga olipgni ko‘zda tutadi.

Umuminsoniy qadriyatlar o‘zining mazmuni, mohiyati, keng miqyosda amal qilishi, dunyodagi ko‘plab xalqlar, elatlar, millatlarning o‘tmigssagi, hozirgi davrdagi va istiqboldagi taraqqiyoti bilan uzviy aloqadorlikda ekanligi, o‘zida jahon sivilizatsiyasining yaxlit va bir butunligini ifodalashi bilan xarakgerlanadi. «Mustaqil O‘zbekistonimizning kuch-kudrati manbai,

deb ta’kidlaydi I. A Karimov — xalqimizning umuminsoniy qadriyatlarga sodiqshgidadir.

Barcha davlatlarda, jamiki ijtimoiy tuzumlarda inson eng oliy qadriyat hisoblanadi. Moddiy qadriyatlar — kishilarning moddiy ehtiyojlarini bevoeita qondiruvchi ittitab chiqarish vositalari, mehnat qurollari, mehnat predmetlari moddiy ne’matlaridir.

Bola jamiyat madaniyatini o‘zlashtirsa va tabiiy yo‘l bilan jamiyatga kirsa normal rivojlanadi, biroq bola jismoniy, psixologik, ijtimoiy kamchiliklarga ega bo‘lsa, unda uning xalq madaniyati qadriyatlariga jalb qilinishi ancha murakkablashadi. Madaniyat bilan uygun bo‘lish prinsipida quyidagi qoidalarni bajarilishi talab etiladi:

bolalarda har xil madaniyat turlarining shakllanipshda me’yordan chetga chiqishini e’tiborga olish:

rivojlanishida nuqsoni bor bolalar ijodini rivojlantirish;

bolani tarbiyalash ijtimoiylashtirish jarayonida jamiyat va tabiatning ma’naviy va moddiy madaniyati asosssa amalga oshirilishi.

Insonparvarlik tamoyili

Insoniylik so‘zlari lotincha «hunmanus» so‘zidan kelib chiqib, «insoniy» degan manoni bildiradi. Insonparvarlik — inson qadriyatlarini Shaxsdeb, erkinliklari, baxtga bo‘lgan xuquqini, qobiliyatlarini rivojlanishi va namoyon bo‘lishini tan oladigan

Kfipannap tizimi. Bu inson manfaati ijtimoiy hodisalarni baholash mezoni tenglik haqqoniylik, insonparvarlikni jamiyatdagi munosabatlarini istagan me’yor deb hisoblaydigan tizimdir.