|
Al Bukhari University Toshmurodova Dilfuza Yevropa Olimlari Rene Dekart Platon D,Yumning Falsafa haqida qarashlari
G’arb falsafasi miloddan avvalgi VII-VI asrlar chegarasida shahar-davlatlar («Polislar»)da avval Kichik Osiyoning G‘arbiy qirg‘og‘ida (Ioniyada), so‘ngra – Sitsiliya orolining yunonlar yashaydigan shaharlarida va nihoyat, Yunonistonda – Afinada (miloddan avvalgi V asr) vujudga kelgan va qadimgi dunyo madaniyati ravnaq to‘ishi uchun shart sharoitlar yaratgan sinfiy, quldorlik jamiyatining vujudga kelishi va rivojlanishi bilan bog‘liq bo‘lgan..
Antik falsafada Demokrit, Geraklit, Aflotun va Arastu ta‟limotlari. Qadimgi Yunonistonda faylasuflarni bemalol suhbat qurish va istalgan savolga javob olish imkoni bo`lga donishmandlar, hayot murabbiylari sifatida bilishgan. Yunon mutafakkirlari Olam tuzilishi va inson hayoti ma'nosini tushuntirishga harakat qilib ko`rishgan. Ular o`simliklar, hayvonlar, inson tanasi, Quyosh va yulduzlarni o`rganishgan. Mashhur yunon faylasufi Geraklit Yer yuzidagi hamma narsa olovdan kelib chiqq an deya uqtirar edi.
Geraklit fikriga ko‘ra, tabiat (olov) uzluksiz o‘zgarish jarayonini boshdan kechiradi. U rivojlanish va o‘zgarishlar manbaini ko‘radi: «Hamma narsa kurash orqali va zaruriyat tufayli yuz beradi. Har qanday hodisa o‘zining qarama- qarshiligiga o‘tadi: sovuq narsa issiq narsaga aylanadi, issiq narsa sovuq narsaga aylanadi, ho‘l narsa quruq narsaga aylanadi, quruq narsa ho‘l narsaga aylanadi». Quyosh har lahzada yangilangani kabi, barcha hodisalar ham
Platon ham ijtimoiy muammolarni tahlil qilgan. U davlatning mohiyati va shakllarini shaxs, ayniqsa podshoning shaxsi nuqtayi nazaridan o‘rgangan. Uning fikricha, podsho haqiqatparvarlik, oqillik, mardlik, adolatparvarlik kabi fazilatlarga ega bo‘lishi lozim; umuman olganda, odshoda inson barcha qobiliyatlarining oqilona mushtarakligi mavjud bo‘lishi darkor. Platon insoniyat tarixida birinchi ideal davlat nazariyasini yaratadi. U davlatning uch shaklini tan oladi: monarxiya, aristokratiya va demokratiya. Bu shakllarning har biri ikki ko‘rinishda: qonuniy va noqonuniy yoki zo‘rlik ishlatishga asoslangan ko‘rinishlarda amal qiladi.
Arximed boshi bilan ilm dengiziga sho`ng`igan olim timsoliga aylangan. Rimliklar uning jonajon shahri Sirakuzni bosib olganlarida qumda chizmalar chizgancha matematikaga oid bir masalani yechishga urinib o`tirgan ekan. Rimlik askar yetib kelganida: "Mening
chizmalarimga qo'1 tekkizmagin!" deyishgaulgurdi, xolos
Qadimgi yunon faylasufi Suqrot borliqni bilim bilan qiyoslaydi va uningcha, biror narsa, biz uni bilsakkina bor bo’ladi, insonning bilimi qancha keng bo’lsa, u shuncha keng borliqni qamrab oladi, deb hisoblaydi.
Qadimgi dunyoning atomist olimi Demokrit borliq atomlar majmuasidan iborat deb tushuntirgan. Uning fikricha, borliqning mohiyati uning mavjudligidadir. Mavjud bo’lmagan narsa yo’qlikdir.
Platon davlatning qonuniy shaklini ma‘qul ko‘radi. Uning fikricha, davlatni faylasuflar hammadan yaxshiroq boshqara oladilar. Platon o‘zining «Davlat» asarida bu haqda shunday deb yozadi: «Agar qashshoq va yo‘qsillar o‘z shaxsiy manfaatlarini qondirishni ko‘zlab, jamiyatni boshqarish imkoniyatini qo‘lga kiritgan bo‘lsalar, bundan yaxshi ish chiqmaydi: hokimiyat bellashuv maydoniga aylanadi va bunday ichki urush uning ishtirokchilarini ham, qolgan fuqarolarni ham halokatga mahkum etadi. Hokimiyat uni sevguvchi kishilar qo‘liga o‘tishi ham yaramaydi. Aks holda ular bilan bu sevgida raqiblar bellashadi...»
Rene Dekarta falsafasi - qaysi ratsionalizmni paydo bo'ladi. Bu faylasufi ham katta matematigi sifatida tanilgan edi. Ko'pchilik o'ylaydi-marta Descartes yozgan o'sha fikr haqida o'z dalillarini asoslangan bo'lishi. "Falsafa asoslari", - uning eng mashhur traktatlar biri.Birinchidan, Dekart o'quv jarayonida aqli muhimligini isbotlab Aslida mashhur, g'oyalar tug'ildi nazariyasi, moddaning tuzilishi va ta'limotiga sifatlari uning rejimlarini rivojlangan. U, shuningdek, dualizm nazariyasi muallifi.
Descartes'ın falsafa tabiiy g'oyalar ta'limotini o'z ichiga oladi. butun nuqtasi biz o'quv jarayonida ba'zi ilm bor, deb, lekin oshkora va o'rganish yoki dalil kerak emas, deb bir necha bor. Ular chaqirdi o'zgarish bo'ladi. Bu tushunchalar o'zgarish yoki taxminlar bo'lishi mumkin. Misollar tushunchalar:- Xudo;
- jon;
- raqami.
taklif misollar:
- Bu mumkin emas, bir vaqtning o'zida bo'lishi bo'lishi va yo'q qilish;
- butun qismi nisbatan har doim katta bo'ladi;
- Hech narsa faqat hech narsa sodir bo'lishi mumkin.
Bu falsafa amaliy, mavhum emas, ilm tarafdori ekanligini unutmang. U inson tabiati yaxshilandi kerak, deb hisoblaydi.
Platonning falsafasi
- qonun;---Davlat;
- Gorgias;
- Parmelid;
- Feodon.
- Bu dunyoni doimo o'zgarib turadi. U mavjud emas bir alohida moddalar sifatida;
- faqat, albatta, (aniq) g'oyalarini tanasiz mavjud bo'lishi mumkin;
- jahon - u sof g'oyalar aks ettirish, lekin hech narsa emas;
- sof g'oyalar haqiqiy, cheksiz, doimiy bo'lgan;
- Biz atrofida barcha mavjud narsalar original g'oyasi aks ettiradi - deb sof bo'ladi.
"- hech narsa, bir", shuningdek, "aql - jonli" jon, bu holatda, bu kabi tushunchalarni bog'lovchi mobil modda hisoblanadi. u ham, albatta, biz dunyodagi barcha narsalarni va hodisalarni bog'laydi. jon dunyoda va shaxs hisoblanadi. Bu, shuningdek, narsalarni bo'lishi mumkin. narsalar va jonzotlarning jon - jahon jon, bir parcha bo'lib. Ular abadiy, va er yuzida o'lim - bu shunchaki bir yangi qobiq qabul uchun bahona. jismoniy qobiq o'zgartirish kosmosning tabiiy qonunlar bilan belgilanadi.
Frakiyalik Demokrit degan faylasuf Geraklit fikriga e'tiroz bildirgan, bizni qurshab turgan hamma narsa ko`zga ko'rinmaydigan maydamayda zarralar — atomlardan tashkil topgan degan ma'nodagi fikrni bayon etgan edi. Yunon faylasufi Diogen Insonda hech qanday ehtiyojlar bo`lmasligi shart degan fikrni o`z ta'limotiga asos qilib oldi. Hayotdagi barcha qulayliklardan voz kechgan Diogen bir bochkada kun kechirgan. Makedoniyalik Aleksandr undan: "Senga qanday yordam berishim mjimkin?" deb so`raganida, Diogen: "Nariroq tursang-chi, quyoshni to`sib qo`yding!" deya kinoya qilgan ekan.
ETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT
Do'stlaringiz bilan baham: |
