Iii qism. Musiqa asarlari tahlili 1-mavzu. Musiqiy shakl va uning umumiy asoslari

5. Qadimiy sonata shakli.
Rivojlantirilgan ikki qismli shakl D.Skarlatti ijodida keng va turlicha qо‘llanilgan. Uning shu shaklda yozilgan “sonatalari” ularda ba’zan chinakam “sonatalilik” jihatlari yetarli darajada aniq namoyon bо‘lishi bilan alohida qiziqish uyg‘otadi.
Eng avvalo, birinchi qismda ikkinchi tonallikning (dominanta yoki parallel major) doirasi nafaqat kengaytiriladi, balki, mustahkamlanadi ham (qism yakunida), bu esa butun ekspozitsiyaga tonal beqarorlikni bag‘ishlaydi.
Sonatalilik ekspozitsiyada mustaqil mazmun-mohiyatni kasb etgan ikkinchi bо‘limning paydo bо‘lishi va uning yangi tonallikka asoslanishi shakllagandagina vujudga keladi. Bu yerda endi bosh partiyaga tonal jihatdangina qarama-qarshi qо‘yilgan yordamchi partiyani kо‘rish mumkin.
Ikkinchi qismning ustunligidagi ikki qismli shaklning bunday tuzilishi butun ekspozitsiyaga alohida jо‘shqinlik baxsh etadi, bu esa yordamchi partiya mavzusining asosiy tonallikdagi bayoniga qaytish yо‘li orqali buzilgan muvozanatni tiklash lozimligini talab etadi. Xuddi shu narsa shaklning ikkinchi qismida yuz beradi. Yordamchi partiyaning reprizasi ekspozitsiyaning birinchi mavzu materiali о‘zgartirilgan, qayta ishlangan holda (asosiy tonallikda emas, rivojlov qism elementlari bilan) bayon etilganidan sо‘ng ijro etiladi.
Ikkinchi qismda bosh partiya uning qayta ishlangan mayzui bilan almashtirilishi, yordamchi partiya esa asosiy tonallikda qaytarilishi bilan kechadigan ikki qismli shakl qadim sonata shakli deb ataladi.
D.Skarlattining ijodida birinchi qismi hali tobe bо‘limlarga (partiyalarga) bо‘linmagan qadim reprizasiz ikki qismli shakldan bunday shaklning yaratilishini kuzatish mumkin.
Uning umumiy tonal rejasi ilgarigi holatida qoladi: birinchi qismda T dan D ga tomon bо‘lgan harakat ikkinchi qismda sekin-asta D dan T ga qayta boshlaydi. Yordamchi partiyaning mavzu materiali bosh partiya mavzudan farq qilsagina bunday tuzilish aniqroq namoyon bо‘ladi.