Iii qism. Musiqa asarlari tahlili 1-mavzu. Musiqiy shakl va uning umumiy asoslari

Kulminatsiya uchun nafaqat kuy, registrining balandligi, balki jaranglanish kuchi, garmonik fakturaning quyuqligi ham xosdir.
Garmoniya (uyg‘unlik) kuy bilan bir qatorda musiqiy ifodaviylikning yana bir muhim vositasi sanaladi. Qadimgi yunon tilidan tarjima qilganda garmoniya kelishuv, uyg‘unlik ma’nolarini anglatadi. Garmoniya h arakati funksionallik va kolorit nuqtai nazaridan olib qaraladi.
Garmoniyaning funksional jihati tonika va boshqa ohangdoshliklarning bir- biriga qarama-qarshi qо‘yilishida namoyon bо‘ladi. Bu turg‘unlik va noturg‘unlikning о‘zaro nisbatidir. Asosiy tonallik tonika rolini bajaradi, u turg‘un va markazlashtiruvchi, bо‘ysundiruvchi asos (ibtido) vazifasini о‘taydi. Musiqiy asardagi boshqa har qanday tonallik noturg‘un bо‘liy, bо‘ysunuvchi(tobe) tonallik deb yuritiladi.
Bо‘ysunuvchi tonallikning kiritilishi keyingi rivojlanishni rag‘batlaydi. Bunda T—S—D—T formulasi asosiy tonallikning tiklanishi bilan hal qilinadigan funksional ziddiyat hosil qiluvchi tonalliklar tartibini belgilaydi. Tonikani mustahkamlashda subdominanta tonalliklarining ahamiyatini alohida e’tiborga olish kerak bо‘ladi. Tonalliklar almashinuvida variantlilik bо‘lishi mumkin:

1. 
   Yangi tonallik ladli yoki tonal sakrash yо‘li bilan kiritiladi.
   
2. 
   Yangi tonallik birdaniga modulyatsiyalash yо‘li bilan kiritiladi.
   
3. 
   Yangi tonallik ravon tarzda kiritiladi.
   

Tonalliklarning tez-tez almashinuvi keskinlikning umumiy tо‘planishiga kо‘maklashadi.
Garmoniyaning ifodaviy, koloristik jihati musiqaga alohida yorug‘-soya koloritini baxsh etadigan hamda hissiy (emotsional) ifodaviylikni kuchaytiradigan major va minor ladlarning tafovutli(kontrast) taqqoslanishlarida namoyon bо‘ladi. Yorqin noohangdosh akkordlar, g‘ayriodatiy modulyatsiyalar, tо‘liqsiz yechilishlar alohida gо‘zallikka egadir.
Musiqada ritmga eng muhim rollardan biri ajratiladi. Bu atama tartiblashtirilgan harakat ma’nosini anglatadi.
Ritm turli tovush va akkordlarni guruhlarga biriktirib mustahkamlaydiki, ular har qanday musiqiy asarning asosini tashkil etadigan tugallangan fikr – mavzularni hosil qiladi. Ritm - tovushlarning chо‘zimiga kо‘ra vaqtli tashkillanishidir. Maromiylik, davriylik metr tushunchasi bilan bog‘liq.
Metr – ritmni tashkil qilish tizimi bо‘lib, u kuchli va kuchsiz hissalarning almashinib kelish tartibiga asoslanadi. Raqs janrlari bilan bog‘liq qat’iy metrika, aksentli metrika hamda epik xarakterdagi xalq kuyi uchun xos bо‘lgan erkin metrika tushunchalari mavjud.