Iii qism. Musiqa asarlari tahlili 1-mavzu. Musiqiy shakl va uning umumiy asoslari

III QISM. MUSIQA ASARLARI TAHLILI
1-mavzu. MUSIQIY SHAKL VA UNING UMUMIY ASOSLARI

1. 
   Musiqiy shakl tushunchasi.
   

Musiqa asarining tuzilishi musiqiy shakl deb yuritiladi. Musiqa vaqt о‘lchovli san’at bо‘lib, ma’lum bir vaqt davomida yoritiladi, о‘zlashtiriladi. Makonga (fazoga) oid san’at turlaridan farqli о‘laroq, musiqiy yaxlitlik asarni oxirigacha eshitib bо‘lgach, uni idrok etish jarayonida tug‘iladi. Har qanday musiqiy asar mazmuni shaklni belgilaydi. Musiqiy shakl ma’lum belgilar – sezuralar bilan bir-biridan ajratilgan qismlardan tashkil topadi. Sezuraning asosiy belgilari: pauza (sukut), uzun notalarda tо‘xtash, kuy-ritmik figuralarning takrorlanishi, jumladan, sekvensiyali takrorlanish, sur’at, registr almashinishi, yangi mavzuning paydo bо‘lishi, avval bayon qilingan mavzuning takrorlanishi hisoblanadi.
Musiqiy shaklni hosil qilishda musiqa ifoda vositalari: kuy, garmoniya va ritm katta ahamiyat kasb etadi.
Musiqiy asarda kuy yetakchi rol о‘ynaydi. Kuyda u yoki bu musiqiy fikrning xarakterli qirralari ayniqsa yorqin namoyon bо‘ladi.
Musiqiy asarning asosi yoki uning qismi bо‘lib xizmat qiladigan musiqiy tuzilish mavzu deb yuritiladi.
Har qaysi kuyni yuqorilab yoki pasayib boruvchi tovushlar harakati ketma-ketligi tashkil qiladi va bu kuy tо‘lqini deb ataladi. Yuqorilab boradigan harakat kо‘pincha keskinlikning ortishini ifoda etadi va kreshendo bilan kechadi. Pasayib boradigan harakat keskinlikning pasayib borishini ifoda etib, diminuendo bilan kechadi.
Kо‘tarilishlar bilan erishiladigan eng yuqorigi nuqtalar kulminatsiya (avj) yoki chо‘qqilar deb yuritiladi. Kulminatsiyaga erishish yо‘llari turlicha:

1. 
   Kulminatsiya tomon pog‘onama – pog‘ona harakatlanish;
   
2. 
   keng sakramalarlar bilan kulminatsiyaga erishish;
   
3. 
   kulminatsiyaning pog‘onama – pog‘ona harakatlar hamda sakramalarlar birligidan hosil qilinishi.
   

Asosiy kulminatsiya tuzilishning «oltin kesishish nuqtasi» deb ataladigan uchinchi choragida hosil qilinadi.