Iii қисм. Моддаларни асосий тозалаш усуллари

27-расм. Бўлиб-бўлиб кристаллаш жараёнининг схемаси

Кристалларни суюқлантириб, асосий эритмадан ажратган ва модданинг бир қисмини суюқланмадан кристаллаб олган ҳолда, қўшимчалар миқдори янада камайган кристаллар олинади. Шундай кўринишдаги амалларни қайта-қайта такрорлаб, ифлослантирувчи компонентларни амалда тўлиқ йўқотиш мумкин.

Эритмаларда кристаллаш вариантларидан энг қулайининг танланиши ҳарорат ўзгариши билан модда эрувчанлигининг ўзгариш характерига боғлиқ. Агар ҳарорат ўзгарганда модда эрувчанлигига жуда кам ўзгарса, изотермик кристаллаш (муайян ҳароратда эритмани буғлатиш) ўтказилади. Агар ҳарорат пасайиши билан модданинг эрувчанлиги ҳам камайса, унда иссиқ тўйинган эритмаларни совутиш йўли билан кристаллаш амалга оширилади.
Эритмадан қаттиқ фазани ажратишнинг бошқа усуллари ҳам мавжуд, масалан, эритмага қандайдир махсус танланган модда қўшилиб, у ажратиб олиниши керак бўлган модданинг эрувчанлигини камайтиради, бу усул «тузлантириш усули» деб номланади.
Бироқ ушбу усул анча қийин ҳисобланади ва тозаланадиган модданинг катта йўқотишлари билан боғлиқ бўлади.

1.2. Кристаллизацион колонна усули билан тозалаш

Бундай усулда кўп босқичли қайта кристаллаш жараёни битта колоннада қарама-қарши оқим кўринишида амалга оширилади. Колоннанинг қуйи қисмидаги ҳарорат аралашманинг суюқланиш ҳароратидан юқори, юқори қисмида эса аралашманинг суюқланиш ҳароратидан паст бўлади. Колоннанинг юқори қисмида ҳосил бўлган кристаллар «чексиз винт» деб номланувчи спираль орқали колоннанинг пастки қисмига оқиб, шу ерда суюқланади. Суюқлик оқими эса кристалларга қарама-қарши йўналишда юқорига кўтарилади.

Адабиётларда бир қатор кристаллизацион колонналарнинг тавсифлари келтирилган. Шундай қурилмалардан бирининг схемаси 28-расмда намоён этилган.