Iii bab. Xirurgik nawqaslar kutim xirurgiyada medicinalıq etika hám deontologiya

4. 10. Hirurgik nawqaslarni baqlaw hám emlewdegi emlewler.

Nawqaslarga sudna, sidikdon tutıw hám olardı tazalawShipaker tárepinen tayınlang’an medicinalıq emlewlerdi ámelge asırıw paramedikal xızmetkerlerdiń juwapkerligi bolıp tabıladı. Balalardıń xirurglik emlewxanasıda, dári-dármanlar hám fizikalıq qurallar menen emlewden tısqarı, jaralar hám travmatik zaqım aliw jayları ushın qayırqomlıq za’ru’rli bolıp tabıladı.

Xirurglik bolimlarida isleytug’ın meditsina xızmetkerleri hár qıylıdag’ı boglamlarni qóllaw texnikasını jaqsı biliwleri kerek. Boglam túrlerin úyreniw, olardı qóllaw usılları hám olar qollanılatug’ın maqsetlerdi úyrenetug’ın meditsina bólimi desmurgiya dep ataladı. Wazıypasına qaray, jaranı qurıwdan hám mexanik tırnaw ayrıqshalıqı menen qorg’aw etetug’ın qorg’aw boglamlarni ajratıladı; basıp turıwshı - tananing hár qanday bólegine qattı basım payda etiw (qan ketiwdi toqtatıw ushın tez-tez isletiledi); háreketti shegaralaytug’ın - tananing zálellengen bólegine hárekecizlikti támiyinleytug’ın boglamlar; deneiniń qandayda bir bólegin mudamg’ı túrde sozıw arqalı keńeygen tańıw sılesilar; oklyzion boglamlar dene boslig'ini jabıwda boglamlarga ajratıladı. Boglam túrlerine túrine qaray jumsaq hám qattı b'oladi. Jumsaq, gazlı shúberek, elastik, tursimon tańıw sılesiları, paxta shúberekleri menen baylanısqan tańıw sılesilardı óz ishine aladı. Qattı boglamlar gips, arnawlı plastmassalar, shinalar hám basqalardı isletedi.

Kóbinese tazalaytug’ın hukna isletiledi. Tazalaytug’ın hukna ish qatıwlarda hám xirurglik, radiologik tekseriwden, rektoromanoskopiyadan aldın qullaniladi. Huknadan maqset anus arqalı yo'gon ishekka suw yborish menen ishek b'oshligini tazalaw hám ishek diywal háreketin xoshametlewden ibarat. Isletiletug’ın suyıqlıqdıń temperaturası hám kólemi júdá za’ru’rli. Usı emlew, hár qanday basqa emlew sıyaqlı, arnawlı bir uqıp talap etedi. Balag’a huknadan aldın qovugini bosatish soraladı hám yon tárepke etqizilib ayaqları iymeygen jag’dayda dene astıg’a kleyonka jazılg’an halda boladı. Emlewdi orınlawda rezina qolg’aplar hám uzın aljapqısh taqiladi. Malum mug’darda suw menen tolg’an sarqum kushetkadan shama menen 1 m joqarıda biyiklikde osilgan boladı (sarqum tubidagi sheńber tesik arqalı rezina naycha kirgiziladi hám rezina yamasa plastmassa uchi isletiledi). Uchi qalıń vazelin moyi yamasa basqa yog jıljıtılıp to'gri ishekka 4 - 5 sm oyıqlıqda kiritiledi. Úshlıqdı erkin hám áste kirgiziw kerek. Keyin suyıqlıqdıń ag’ımı ashıladı hám onin' qısıqlıg’ı sazlanadı. Jaqsı hukna bolıwı ushın suw keminde 15-20 minutadan keyin hájetke o'tirgizish maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Bul emlewde taslandıqdı teksirish, biygana statiyalar bar ekenligi (qan, silekey hám tag’ı basqa) dizimnen ótkeriw hám hár qanday jag’dayda da miyirbiykeler hám ásirese, nawqaslar mag’lıwmatına tayanish kerek emes. Balanıń jasını inabatqa alın. Mısal ushın, bir jasqa deyingi bala ushın 200 ml etarli suw kólemi bo'lardi, lekin mektepne shekem yoshdagi bir bala ushın bul mug’dar etarli emes, hám klizma kerekli tásirge iye bolmaydı. Shonin' ushın, siz mudami Shipakeringiz menen nawqasdı qanday mug’darda suyıqlıqka jumsawıńız kerekligin tekseriwińiz kerek.

Balalardı emlewde fizikalıq usıllar. Insan terisi kóp mug’darda qan hám limfa tamırları, shonin'dek nervler menen támiyinlenedi. Shonin' ushın teri ústinde hár qıylı jollar menen háreket etiw ushın bazi bir toqımalar hám organlarg’a arnawlı bir refleks tásirge ıyelewińiz múmkin. Bul jag’day jergilikli fizikalıq tásirinlerdi - ıssılıq, suwıq hám tag’ı basqalardı qóllawg’a tiykarlang’an.

Gorchica teridagi qan tamırlardı keńeytiw jolı menen terini júdá tómen qitiglaydi.

Gorchica operatsiyadan keyingi dáwirde ókpe kesellikleri plevrit, pnevmoniya, bronxit menen tásirlerdi aldın alıw ushın buyuriladi. Gorchica paydalanıw múmkin bolmag’an jag’daylar bul terida (áspiler hám basqa irińdonlar, áspiler) jergilikli ózgerisler ámeldegi bolg’anda. Terinń arnawlı tayıngarligi ádetde talap etińmeydi, ol qurg’aqlay hám taza bolıwı kerek. Gorchica plasterlari jıllı suvda namlanadi hám Shipaker tárepinen kórsetiletug’ın terinń yamasa terinń basqa jaylarına isleytug’ın jayg’a qollaydı. Gorchica ústinen kompres qag’az hám eki yamasa tórt ret oralg’an plenka menen gorchica bekkemlenedi. 5-6 minuta dawamında gorchicanı ustap turıladı, keyin olardı alıp tashlang, jumsaq terini jıllı suw menen tazalanadı hám vazelin mayı menen yog'lanadi.

Isitgich teri qan tamırların keńeytiredi hám terida qan aylanıwını yahshilash esabine teridan solıw processlerin yaxshlaydi, bulshıq et spazmlarıni saplastırıw tásiri menen awrıw intensivligi azayadı.

Isitgichni ıssı suw menen 1/2 bólegi toldırıladı, siq suw menen jılıtıw, hawa shıg’arıp alınadı hám mantiya menen jabıladı. Hesh qashan isitgichni denege tuwrıdan-tuwrı qoyılmaydı, ol shúberek yamasa súlgi menen oralg’an bolıwı kerek hám ishki kiyimniń ústine qoyılıwı kerek. Áwele, isitgich pútkilligin tekseriw kerek, bolmasa teri hól bolıwı yamasa kúyiwi múmkin. Íssı suwlı shıysheniń deneine ornatılg’anı ushın mudami onin' awhali hám temperaturasıg’a itibar beriw kerek.

Suwıq xirurglikde ıssılıq q'ollanilgan sıyaqlı keń isletiledi. Sol maqsette, keń qapshıqdı orayda keń qopqogi menen rezina ıdıstan paydalanıladı, ol jag’dayda muz yamasa qorning kishi bulaklari erkin kiredi. Suwıq q'oyish ıssıqa teris túrde vazokonstrüksiyon tasir menen tiyisli aymaqg’a qan támiynatını kemeytiw, isiwdi sheklew, awrıw kemeytiw qan toqtatıw nerv negativ tásirlilikti azaytadı. Íssı suw ıdısı sıyaqlı muzli ıdıs prostınya ústine q'oyiladi.

Kompress isituvchi hám sawıpıwshı boladı. Íssı suw shıyshesi yamasa muz b'olaqi sıyaqlı birdey jergilikli hám refleksli háreketke iye hám tap sol kórsetpeler ushın belgilenedi. Kompress taza, qurg’aqlay teriga qollanıladı. Jılıtıw ushın paydalanıw, suw yamasa natriy hidrokarbonat, Rivanol 3% eritpesi, suw (yarımspirt kompress) hám basqalar menen 70° spirtl aralastırıp isletiledi. 4 qabatlı jıynalg’an doka bir úzindi suyıqlıq menen namlanib (shama menen 37 ° C), keyin orta dárejede siqilib, álpayımlıq menen yoyilib teriga solinadi. Qag’az yamasa polietilen menen keńlew bet ústine jaylastırılıp tańıw sılesi menen siqilmay boglanadi. Kompresni bir yamasa bir neshe soatgacha ustap turıladı. Kompresni alıp taslang’annan keyin terini spirtli eritpe menen artiladi.

Terapevtikalıq vannalar jergilikli hám ulıwma boladı. Shipaker vannani tayınlaganida miyirbiykege temperaturanı, dawam etiw waqtinı, vannaning quramını (hár qanday eritmmlarni qosıw, konsentratsiyasi hám basqalardı), processtiń dawam etiw waqtinı anıqlap beriwi kerek. Bunday vannalar qol hám ayaqlarda jaralarda hám taza operatsiyaların tayarlaw ushın q'ollaniladi. Qol yamasa ayaq vannalari ushın arnawlı ıdıslar yamasa sheleklerden paydalanıladı. Jergilikli vannalarna emlew reti kelgendede, kiyinish reti kelgendede, monshada hám hátte xanada ámelge asırıw múmkin. Isletiwden aldın ıdıslardı juwıw hám dezinfektsiya etiw kerek. Vannadagi suw temperaturası suw termometrinde anıqlanıwı kerek. Bunda teri úlken maydanı botırılan tág’dirde qan hám limfa tamırları, nerv sistemasına tásir maydanın keńeytiwge eriwiladi. Jergilikli tásirge qosımsha túrde ıssı vannalar tınıshlantıratug’ın tásirge iye bolıp, jım-jırt uyquni targ'ib etedi. Shonin' ushın shıpabaxsh maqsetler menen ulıwma vannalar keń qollanıladı. Olar, ásirese, ishek irińli tesik jaralarında, sidik hám taslandıq tasirida teridagi dermatidlarda islatiladi. Bunday jag’daylarda kaliy permanganat (gewek aqshıl qızg’ılt reń eritpe) qosılg’an ápiwayı vannalar kúnine bir neshe ret ámelge asırıladı.