Iii bab. Xirurgik nawqaslar kutim xirurgiyada medicinalıq etika hám deontologiya

4.11. Narkoz tu’sinigi, tu’rleri, asqiniwlari boyinsha shipakerdin’ nawqas penen sa’wbet qiliwdin’ a’hmiyeti

Narkoz (yun. narcosis – karaxtlik) – jasalmajol menen (bazi birximiyaliqzatlar ha’m basqafaktorlarta’sirinde) paydaqilinatug’inshuqir uyqi halati, bunda adam hesh na’rsenisezbeydi, iqtiyariyha’reket qila almaydi, es-hushi pu’tkilleyya’ki qisman jog’aladi.

Qadim zamanlardan beri nawqaslardixirurgikusuldaemlewwaqtindainsannin’joqariawiriw sezgisini jen’ip o’tiwmashqalasinsheshiwza’rurligi alimlar ha’m shipakerlerdi tashwishke salip kelgen. Qadim zamanlardanberliinsaniyatawiriwsizlandiriwdin’isenimli ha’m qa’wipsizusillarinaniqlawmaqsetindeizleniwleralip barmaqtalar ha’m ha’zirgiku’ndeawiriwsizlandiriw usullarin u’yrenetug’in arnawlipa’n de bar bolip, bul anesteziologiya panidir. Ha’zirgiku’nde anesteziologiya pa’ni awiriwsizlandiriw usullarin rawajlandiriwjolindaizleniwlerdi dawamettirip, uliwmaawiriwsizlandiriwwaqtindadenedekeri ta’sir ha’m keyingi asqiniwlardikemeytiwge arnawliitibarberilmekte.

Anesteziologiya – awiriwsizlandiriwhaqqindag’i pa’n bolip, operatsiya jaraqatinin’nawqasdenesineunamsizta’sirinenqorg’awusillarinu’yrenedi. Zamanago’yko’zqarastan, anesteziologiya – denenin’xirurgikjaraqati ha’m onin’ aqibetlerinenqorg’aw, xirurgikaralasiwiwaqtindatirishilik funksiyalardi nazarat qiliw ha’m basqariw. Xirurgika’meliyati adam organizmi ushintek g’anaawiriwli, balki belgili bir de’rejede agressiv faktor ham esaplanip, bunin’na’tiyjesinde organizmde kompensatsiya-adaptiv reaksiyalar kompleksin dekeltiripshig’aradi.

Anesteziyanin’tiykarg’itu’rleri.

Uliwmaawiriwsizlandiriw (anesteziya) – jasalma tarizdeorayliq nervsistemasinin’iskerliginpa’seytiwbolip, bunda nawqasshuqir uyqi halatinda boladi ha’m bul jarayan qayta arqag’a qaytariliwi mumkin. Narkozda kisi hesh na’rsenisezbeydi, iqtiyariyha’reket qila almaydi, es-hushi pu’tkilleyya’ki qisman jog’aladi, reflekslerdin’ ayrim tu’rleri ham jog’aladi.

  Jergilikliawiriwsizlandiriw – insan organizminin’belgili bir bo’limin, kishi sanasi ya’ki es-hushin saqlap qalg’an halda, jasalmara’wishteawiriwseziwshen’liginjog’altiwdir.

Anesteziyag’a tayarliq.Nawqas anesteziolog ko’rikten o’tkerilip, to’mendegileraniqlaniwi shart:

• 
  nawqasuliwmaawhalinbahalaw;
  
• 
  anesteziya o’tkiziliwinekeri ta’sir qiliwshifaktorlardinawqas anamnezinen sorapaniqlaw;
  
• 
  klinik ha’m laborator mag’liwmatlardibahalaw;
  
• 
  xirurgik ha’m anesteziya qa’wpinaniqlaw;
  
• 
  anesteziya usulin tan’law;
  
• 
  premedikatsiya xarakterin aniqlaw.
  

Premedikatsiya – narkozdin’adamorganizmine operatsiya waqtinda ha’m operatsiyadan keyingi da’wirdegiasqiniwlarin kemeytiwmaqsetinde dari preparatlarin kiritiwdir.

Premedikatsiya waziypalari:

• 
  nawqashissiy qozg’aliwlarinkemeytiw;
  
• 
  neyrovegetativ stabilizatsiya;
  
• 
  nawqas organizminin’ sirtqi ta’sirlerge reaksiyasin kemeytiw;
  
• 
  anestetiklardin’ta’siriushinqolaysharayatjaratiw;
  
• 
  narkozda isletiletug’in da’rilerge allergik reaksiyalardin’aldin aliw;
  
• 
  silekey bezleri sekretsiyasin kemeytiw.
  

Anestetik zatlardi denegekiritiw joliboyinshauliwmaawiriwsizlandiriwtu’rleri:

1. Dem aliwjollariarqali (ingalyatsion) (anestetik zatlarnawqastin’Dem aliw sistemasina puw formasindakiritiledi ha’m alveolalar arqali qanga tarqaladi):

a) maskali;

b) traxeya ishi.

2. Tamirarqali.

3. Kombinatsiyalasqan (a’dettenarkozdin’da’stlepkibasqishlarinda anestetikler Tamirarqalidenege kiritilse, son’’i basqishlarindabolsa Dem aliwjollariarqalikiritiledi).

Uliwmaawiriwsizlandiriwdin’asqiniwlari:

• 
  Laringit, traxeobronxit.
  
• 
  Dem aliwjollari obsruksiyasi –tildi buriw, tis ya’ki protezlardin’Dem aliwjollarina kiriwi).
  
• 
  O’kpe atelektazi.
  
• 
  Pnevmoniya
  
• 
  Ju’rek-qan Tamirsistemasiiskerligindebuziliwlar: kollaps, taxikardiya, Ju’rek ritminin’buziliwi ha’m hatte fibrilatsiyag’a ya’kiJu’rekiskerliginin’toqtawi.
  
• 
  Intubatsiyadag’i ziyanlaniwlar (jutqinshaq, ko’mekey ha’m traxeya ziyanlaniwlari).
  
• 
  Asqazan-ishek traktinin’ motor iskerligindegi buziliwlar: kewilayniwi, qusiw, regurgitatsiya, aspiratsiya, ishek parezi.
  
• 
  Sidiktin’tutiliwi.
  
• 
  Gipotermiya.
  
• 
  Miy isiwi.