|
IV BOB. BOLALAR XIRURGIYASINDA BEMOR PARVARISHI
4. 1. Xirurgik nawqaslarning ayriqsha qásiyetleri, olardı qabıllawda
Shipakerning tutqan ornı
Balalar xirurgiyasi pediatriya salasındag’ı klinikalıq pánler arasında bólek orın iyelep turadı. Balalar xirurgiyasi eki pán: xirurgiya hám pediatriya tiykarında, tuwılg’annan 18 yoshga shekem balalarda ushraytug’ın xirurgik keselliklerdi emlew menen shug’ıllanadı. Olarg’a xar qıylı, ápiwayıdan quramalıına shekem, terini shabıwdan ag’zalardı kóshiriwne shekem bolg’an xirurgiya ámeliyatları ótkeriledi. Davoni nátiyjesi kóbinese nawqas balalardı operatsiya aldı hám operatsiyadan keyingi dáwirde kútimlewdi tuwrı uyımlastırıwıg’a baylanıslı. Nawqasdag’ı klinikalıq jag’daynı oyıq hám tuwrı biliw ushın nawqasdıń yoshiga tiyisliayrıqshalıqlardı biliwi kerek. Ásirese bul jas dáwirdegi nawqas balalarg’a ta'aluqli.
Balalardı denesi hám ag’zalarını anatomik hám fiziologikalıq dúzilisi úlkenlerden parıq etedi. Usınıń sebepinen keselliklerdi keshiwinde da kóp parqlarg’a alıp keledi. Shipakerlar usı ayrıqshalıqlardı biliwleri hám túsiniwleri kerek. Álippeni bilmasa xikoyani oqıp bo'lmasday, balalardı anatomik hám fiziologikalıq ayrıqshalıqın bilmasa, olardag’ı keselliklerdi túsiniw hám emlew múmkin emes.
Jańa tuwg’an bópeni terisi názik boladı, ol ańsat zaqım aliwi múmkin. Bolada terinń qorg’aw funktsiyası jetkiliklishe emes hám usınıń sebepinen tez zaqım alib infektsiyalar ushın kiriw dárwaza bolıwı múmkin. Bópe hám jas balalardı teri qabatın nadurıs yamasa sapasız kútim etilse, balalardı terisida xar qıylı isiw processleri hám kesellikler, olardı tásirleri (flegmona, abtsess, sepsis hám h. o.) payda bolıwı múmkin.
Balalar, ásirese kishi yoshdagi, olardı nerv sisteması tolıq rawajlanbag’anlıg’ı sebepli olarda infektsiya, intoksikatsiya, awrıw, psixologik shikastlarga umumlashtirilgan ózine has reaktsiyag’a iye. Usınıń sebepinen balalarda jergilikli belgiler kórinbesten, ulıwma belgiler (dene temperaturasını asıwı, ishi ketiwi, qayt etiwi) júzege keledi. Usınıń menen birge balalarda (ásirese 5 jasqa shekem) nerv sistemasınıń kompensator reaktsiyalardıń jog’atılıwı gúzetiledi. Bala awrıwdı qıyınshılıq menen tusinip jetedi.
Balanıń ruxiy yetilmaganligi ózin unamsız tutıwıg’a, (dissimulyatsiya) keselligin belgillarini pıtewge alıp keledi.
Balanı organizmin tiykarg’ı qásiyetlerinen mudamg’ı ósiw hám rawajlanıw: tuwılishdan 14-18 yoshigacha balalar organizminde ózgerisler gúzetiledi, bópelerde usı processler kúshlilew gúzetiledi.
Balalar organizmin ag’za hám sistemalarını yetilishi xar qıylı jas dáwirlerinde ámelge asadı. Olardıń funktsional awhali hám ulıwma fizikalıq rawajlanıwı qatar ózgerislerge ushraydı. Balalardı anatomik hám fiziologikalıq qásiyetlerine kóre olarda xirurgik keselliklerdi keshiwi úlkenlerden parıq etedi. Balalar organizmin dúzilisi, ag’za hám sistemalardı funktsiyaların qásiyetleri olardı kútimine baylanısı bar ekenini itibarg’a alıw kerek. Ósiw faktorı Shipakerning júrgizetug’ın davosiga tásirin belgileydi. Ayırım jag’daylarda usı faktorlar davoga teris, ayırım jag’daylarda kerisinshe paydalı tásir etiwleri múmkin.
Mısalı, suyek sınıwı (uzınına hám bóylamasına suyek sinib jılısıwı) nátiyjesindegi qol-oyoqdagi qiysayıwlar bala ósiwi menen tuwrılanıp ketedi hám operatsiya talap etpeydi. Shonin'dek erte yoshda bolg’an axamiyatsiz kóringen kishi zaqım aliwler yamasa epifizar o'suvchi tarawdı infektsion zıyanlanıwı (osteomielit) keyinirek bala ósiwi dáwirinde qıyın jónge salıw etiletug’ın kesellikka aylanıwı múmkin. Tag’ı mısal: bala toqımaların yahshi rawajlanbag’anlıg’ı hám dawam etiwshi ósiwi tug'ma deformatsiyalarni kesmasdan yamasa kiyim-kenshek manipulyatsiyalar járdeminde tuwrılawg’a múmkinshilik tuwdıradı, vaholanki úlkenlerde bul usıllar payda bermiydi. Tegis ayaqlıq erte basqıshında basqıshlı jumsaq boylamlar hám shinalar; displaziya hám tug'ma san shıg’ıwları da erte basqıshında funktsional shinalar hám gimnastikalar járdeminde davolanadi.
Balalarda olardıń anatomik hám fiziologikalıq qásiyetleri esabıg’a tek olarg’a has kesellikler ushraydı. Olardı arasında omfalit (kindik átirapı toqımaların qosıqg'lanishi) hám flegmonani arnawlı túri (bópeler nekrotik flegmonasi).
Bópelerde ayırım ag’za hám toqımalar funktsiyaların waqtınshalıq buzılıwları úlken axamiyatga iye. Usı jag’daylar yamasa sindromlar asıg’ıs xirurgik emlewlerdi talap etetug’ın klinikalıq kórinisleri awir kesellikler hám kemshiliklerdi yadg’a saladı. Lekin geyde usı jag’daylar ózinden ózi jog’aladı yamasa konservativ davolanadi. Mısalı, ishek disfunktsiyasi, halaziya yamasa ahalaziya shala tuwılg’an bópelerde ushraydı hám qusıw basqa as sińiriw etiw ag’zaları ótkezgishligin aynıwı menen xarakterlenedi. Operativ em bul jag’dayda járdem bermiydi, bálki konservativ em (kyuvezda saqlaw, vitaminterapiya, gormonterapiya) yahshi nátiyje beredi. Sonday etip balalar xirurgi organic hám funktsional ózgerislerdi bir- birinen ajıratıwda belgili bir qıyınshılıqlarg’a dus keledi.
Joqarıda aytilganlar bala organizminiń anatomo-fiziologikalıq kórinis qásiyetlerin kórsetip, balalar xirurgiyasi ornın belgileydi. Qalg’an tolıq mag’lıwmatlar ámeliy shınıg’ıwlarda ótiledi.
Qadag’alaw sorawları:
1. Balalar xirurgiyasi páninń ózbetinshe klinikalıq pán bolıp ajırasıwınıń tiykarg’ı sharayatları neden ibarat?
2. Balalar xirurgik kesellikleri úlkenler xirurgik kesellikleri menen ayırmashılıg’ı hám qásiyetleri neden ibarat?
3. Kishi yoshdagi balalarda ótkerilgen nadurıs kútim nátiyjesinde kelip shıqqan patologikalıq jag’daylar tuwrısında nelerdi bilesiz?
Do'stlaringiz bilan baham: | 
