Iii bab. Xirurgik nawqaslar kutim xirurgiyada medicinalıq etika hám deontologiya

4. 2. Bioetika hám deontologiya tiykarların xirurgik nawqaslarni qabıllawda qóllawdıń áhmiyeti

Emlewxanada hám ambulatoriya sharayatında balalardı kútimlew da meditsina xızmetkerleri (Shipakerlar, miyirbiykeler), da nawqasdıń jaqınları tárepinen ámelge asırıladı. Meditsina xızmetkerleriniń nawqas bala hám jaqın tuwgan-tuwisqanlari menen baylanısları dawam etiw waqti basqasha bolıwı múmkin. Bunday baylanıslar geyde emlewxanag’a jatqızılg’anınan keyin kóp hápte yamasa aylar (hátte jıllar) dawam etedi. Bul jag’daylar meditsina xızmetkerleri ortasındag’ı munasábetlerde, shonin'dek den sawlıqtı saqlaw xızmetkerleri hám kesel balalar, meditsina xızmetkerleri hám balalardıń shańaraq ag’zaları ortasında etikalıq hám deontolojik printsplarına ámel etiwge sebep boladı.

Medicinalıq etika - meditsina xızmetkerleriniń etikalıq normaları kompleksi. " Etika" sózi grekshe " etos" - ádet dep ataladı. Jámiyette adamlardıń júris-turısları hám munasábetlerin normalar, qag’ıydalar hám úrp-ádetler basqaradi. Olarg’a tiykarınan meditsina xızmetkerleriniń etika hám etikalıq printspları belgilenedi: minnet, sha'n, salawat, hújdan, baxıt hám ıg’bal.

Medicinalıq etika principleri Shipakerlarning kúndelik iskerliginde gúzetiliwi kerek. Meditsina jumısshısıningburchi - nawqasg’a joqarı professional dárejede járdem beriw, hesh qashan hám hesh qanday sıltaw sebepli nawqasdıń fizikalıq hám psixik salamatlıg’ına qarsı qaratılg’an iskerlik menen shug'ullanmasligi kerek.

Meditsina etikasiga sonday mashqalalardi sheshiw kirediki, og’an tiykarınan tekg’ana jasap atırg’an insanlar turmısı hám salamatlıg’ı, bálki kelesi áwlad turmısı hám salamatlıg’ın jaqsılaw kiredi. Bular: tınıshlıq ushın gúres, g’alabalıq oba qurallarını jaratıw hám toplawg’a qarsı gúres, átirap-ortalıqdı qorg’aw hám basqalar.

Miyirbiyke minneti bul - áwele Shipaker kórsetpesin anıq orınlaw bolıp tabıladı (jag’day, dieta, inyeksiya, dene temperaturasını ólshew, dári tarqatıw, hám h. o.). Egerde hammshira Shipaker kórsetpelerin rásmiylik ushın emes, bálki shın ko'ngildan atqarg’anda nawqaslarning tez dúzeliwi, dardini kiyim-kensheklashishi jáne de nátiyjeli boladı. Bulardıń barlıg’ı intizomni, professional kónlikpeler hám bilimlerdi mudamg’ı túrde jetilistiriwdi talap etedi.

Bunday jag’dayda miyirbiykeniń ózligi za’ru’rli áhmiyetke iye. Egerde meditsina jumısshısı maman bolsa, óz wazıypaların professional atqarsayu, nawqaslar menen baylanıs ornata almasa, onin' júris-turısları emlewde kutilgan nátiyjeni bermiydi. Onin' itibarlı, mehriban bolıwı, shın júrekten mámilesi, mudami mıyıq tartıw jalg’awıwı minneti bolıp esaplanadı hám balalardıń jańa ortalıqqa iykemlesiwi ushın járdem boladı.

Sha'n hám yahshi hislatlar minnet túsiniginiń ajıralmaytug’ın bólegi esaplanadı, yag’nıy óz-ózin tusinip jetiw, yahshi hislatlarini ańlatpa etiw, abıraysın saqlaw, mudamg’ı túrde kásiplik sheberligin asırıwg’a hám jumıs sapasın yahshilashga umtılıw bolıp tabıladı.

Medicinalıq deontologiya (grekshe “deontos” - kerek bolg’an, májbúr) - meditsina xızmetkerleriniń óz professional minnetlemelerin orınlawdag’ı ahloqiy normalari hám printspları kompleksi bolıp tabıladı. Ol medicinalıq etika bólimine kiritilgen bolıp tabıladı, sebebi ol kóplegen máselelerdi óz ishine aladı. Deontologiya meditsina jumısshısınıń ahloqiy háreketlerin úyrenedi, emlew natiyjeliligin maksimal asırıwg’a qaratılg’an háreketlerdi úyrenedi, medicinalıq iskerlik dawamında unamsız faktorlar hám medicinalıq xızmettiń tolıqqonli bolmaslıg’ın aldın aladı. Xalıq ara Shipakerlik deontologiya kodeksine kóre Shipakerga ekew strategik talaplar qóyıladı: 1) bilim; 2) insanlarg’a unamlı munasábet.

Medicinalıq xızmetkerlerdiń óz-ara munasábetleri. Emlewxana sharayatında meditsina xızmetkerleri ortasındag’ı munasábetler bólek áhmiyetke iye. Medicinalıq xızmetkerlerdiń ahloqiy qag’ıydaların buzıw, olardıń kásiplik minnetlemelerin atqarmasligi emlew procesiniń natiyjeliligine tásir etedi. Nawqas balalar yamasa olardıń tuwgan-tuwisqanlari aldında hár qanday jag’dayda da medicinalıq xızmetkerler óz-ara ortasındag’ı munasábetti sheshiwge jal qoyılmaydı. Adamnıń poziciyasine itibar qaratıwımız kerek, subordinatsiyani saqlaw kerek, yag’nıy lawazımı kishi hodim úlken lawazımlı xızmetkerge bag’ınıwı: kishi hanshira - post miyirbiyke - emlew miyirbiyke - úlken miyirbiyke - Shipaker - bólim baslıg’ı.

Medicinalıq xızmetkerler nawqas balalar aldında professional temalar boyınsha sáwbetler ótkermasligi kerek. Bazi bir nawqaslar tásirli bolıwın esapqa alıw kerek, olar ańsatlıq penen tásirge beriledi hám olarda tez yatrogeniya, yag’nıy psixopatiyaga baylanıslı kesellikler rawajlanıwı múmkin.

Medicinalıq xızmetkerlerdiń áke-analardıńları hám nawqas balanıń tuwgan-tuwisqanlari menen óz-ara munasábetleri. Áke-analardıńlar, ásirese analardıńlar, kóbinese kesellikti qıyın qabıllasadı. Awir kesellengen nawqasdıń anası psixologik tárepten travma aladı hám noadekvat munasábet, yag’nıy reaktsiya bildiriwi múmkin. Usınıń sebepinen medicinalıq xızmetkerler istisno etpesdan onaga bólek itibar beriwleri zárúr. Emlewxanada awir kesel bolg’an balag’a qayırqomlıq etiwshi analardıńlarg’a bólek itibar beriliwi kerek. Hayaldı sóz menen ishontirish, tekg’ana dem alıw, bálki awqatlanıw ushın zárúr shárt-shárayatlardı jaratıp beriw, balanıń tuwrı emleniwiga isenim payda etiwine járdem beriw za’ru’rli bolıp tabıladı. Ana Shipaker tárepinen tayınlang’an manipulyatsiya, emlewlerdi hám h. o. larning áhmiyeti hám zárúr ekenligin túsiniwi kerek. Hár qanday yoshdagi balalarg’a salıstırg’anda munasábet teń hám jaqsı bolıwı kerek. Bul qag’ıyda emlewxanada qalıwdıń birinshi kúnlerinen gúzetiliwi kerek. Balalar palataga jatıwdı jaman qabıllasadı; áke-analardıńlar ketkennen keyin, medicinalıq xızmetkerlerdiń balanı tınıshlantirishi qıyın boladı.

Kóplegen áke-analardıńlar medicinalıq xızmetkerlerge yahshi hám isenim menen munasábette bolıp, olardıń awir miynetleri ushın minnatdor bolıwadı. Usınıń menen birge, turpayılıq hám shápáátsiz júris-turıslar menen emlewxana xızmetkerleriniń itibarın balalarg’a qaratıwg’a háreket etiwshi " qıyın" áke-analardıńlar da ámeldegi. Bunday áke-analardıńlarg’a medicinalıq xızmetkerler ishki hám sırtqı biymálellik menen juwap beriwi jaman xulqli adamlarg’a unamlı tásir kórsetedi.

Sapar hám zatlardı qabıllaw waqtında miyirbiykeniń nawqas áke-anası hám tuwgan-tuwisqanlari menen gáplesiwi kata áhmiyetke iye. Jumıs kópligine qaramastan Shipaker barlıq sorawlarg’a biymálellik menen juwap beriwge waqıt tappaqtası kerek. Áke-analardıńlar balanıń keselligin biliwde, emlewdń tuwrılıg’ın hám processni anıqlap alıwda meditsina miyirbiykesinen biliwde qıyınshılıq tuwdırıwı múmkin. Bunday jag’daylarda tuwgan-tuwisqanlari menen gáplesiw miyirbiykeniń kepillikine kirmaydi. Onin' keselliktiń belgileri hám nátiyjesi haqqında sóylewge haqqi joq.

Miyirbiykeler kishi piyillik menen keshirim soranıwı, tuwgan-tuwisqanlardı Shipaker yamasa bólim baslıg’ıg’a shaqırıq etiwleri ushın jiberiwleri kerek.Miyirbiykeler áke-ana qaleishiga, negizsiz talaplarıg’a qaray Shipaker buyurgan usınıs, jag’day, dietanı toqtatmasligi kerek. Bumday " labbay" dep juwap beriw tek zálel bolib, medicinalıqtamoyillarga tuwrı kelmeydi.

Medicinalıq xızmetkerler hám áke-analardıńlar ortasındag’ı munasábetlerde mámile forması za’ru’rli áhmiyetke iye. Áke-analardıńlarg’a murojatida miyirbiyke ısım-sharıflarini aynib murojat etiwleri kerek, " papasha" yamasa " mamasha" dep shaqırıw kerek emes.

Balalar bólimlerinde áke-analardıńlar menen medicinalıq xızmetkerlerdiń baylanısları jaqın hám tez-tez júz boladı: Nawqasdıń shańarag’ı menen miyirbiyke arasındag’ı tuwrı baylanıs etiw taktikasi psixik teń salmaqlılıqdı jaqsılaydı: medicinalıq xızmetker - kesel bala - onin' áke-anası.

Medicinalıq deontologiyaning etikalıq printspları hám deontologiya normalarına ámel qılıw májburiy bolıp, medicinalıq xızmetker jumıs jayına hám lawazımıg’a baylanıslı emes. Meditsina xızmetkerleriniń deontologiya normalarına jámiyetshillik múlkine tuwrı munasábette bolıw, kollegiallik sezimi, intizomni saqlaw, hadal hám hújdan menen munasábette islew kiredi. Óz-ara isenimli bolıw ushın i'qti'yatli'li'q hám g’ayratlılıqdı kórsetiw kerek.

Medicinalıq jumısshısı iskerliginde nawqaslar hám kásiplesleri arasında ózin tuta biliwi, jag’dayg’a qaray gáplesiwi hám h. o. za’ru’rli. Xar bir hodim taza kóriniske ıyelewi, kiyimi, ayaq kiyimi tazalıg’ını baqlawı, taqinchoqlari kem bolıwı hám artıqsha boyanmasligi kerek. Medicinalıq shólkemde chekish qadag’an etiledi. Jumıs kiyim (xalat, bas kiyim hám galstuk, alısıp kiyiladigan ayaq kiyim) taza hám úlgili bolıwı kerek.

Etikalıq júris-turıslargato'g'ri qutlıqlaw (ısım-sharıfi menen) da kiredi.

Medicinalıq sır. Medicinalıq xızmetker tekseriw, emlew hám gúzetiw waqtında alıng’an nawqas haqqındag’ı mag’lıwmatlardı oshkor etiw huqıqına iye emes. Nawqasdıń awhali, keselliktiń nátiyjesi, isletilineyotgan emlewdi bahalaw hám basqalar barilla aytilmaydi. Medicinalıq sirni saqlawda medicinalıq hújjetlerdi tuwrı júrgiziw hám saqlaw za’ru’rli áhmiyetke iye. Hújjetlerdiń hesh birinde medicinalıq sırlardı oshkor etiw deregi bolıwı kerek emes.

Qadag’alaw sorawları:

1. Medicinalıq etika ne?

2. Meditsina jumısshısınıń etikalıq minneti ne?

3. Deontologiya qanday uyreniledi?

4. Medicinalıq deontologiya wazıypaları qanday?

5. Medicinalıq xızmetkerlerdi ortasındag’ı baylanıslqr balalar emlewxanası sharayatında qanday boladı?

6. Post miyirbiykesi hám nawqas balanıń áke-anası ortasındag’ı munasábetlerdiń etikası qag’ıydası qanday?

7. Medicinalıq xızmetker qaysı qag’ıydalar hám printsplarg’a ámel etiwi kerek?

8. Medicinalıq sır ne?