Iii bab. Xirurgik nawqaslar kutim xirurgiyada medicinalıq etika hám deontologiya

3. 7. Xirurgikbemorlarning ovqtlanishi

Awqatlanıw organizmnin’ eń áhmiyetli fiziologikalıq mútájligi esaplanadi.

Ol:

1. Xujayra hám toqımalardıń dúzilisi hám tuxtovsiz jańalanıwı ushın;

2. Organizm sarplag’an energiyasını oraw ushın energiya deregi sıpatında;

3. Statiyalar almasinuvidagi kerek bolg’an ferment, gormon hám basqa statiyalar payda etiw ushın.

Barlıq xujayra, toqıma hám organlardıń statiyalar almasinuvi, funktsiyası hám strukturası awqatlanıw xarakterine baylanıslı.

Awqatlanıw - bul quramalı process bolıp, oziq statiyalarınıń túsiwi, xazm etiliwi, sıpalıwı hám ózlestirilishidan ibarat.

Medicinalıq oziqlanishtananing energiya támiynatı ushın jetkiliklishe azıq-túlik ónimlerin hám olardıń kombinatsiyaların emlew hám profilaktikalıq maqsetleri menen oziqlantirishni hám differentsiyadan paydalanıwdı shólkemlestiriw ushın ilimiy tiykarlang’an sistema bolıp tabıladı.

Medicinalıq awqatlanıwdıń tiykarg'i principleri. Medicinalıq awqatlanıwdıń tiykarg'i printsplarınan biri, ulıwma azıq-túlik ratsionining balansı (azıq-túlik hám energiya ushın insannıń kúndelik mútájlikin támiyinleytug’ın azıq-túlik mug’darı), yag’nıy, belokler, maylar, uglevodlar, vitaminlar, minerallar hám suwdiń belgili bir qatnası insan organizmi ushın zárúr bolg’an nisbatlarga muwapıqlıg’ı bolıp tabıladı.

Ratsiondagi belokler tananing normal funktsiyasın saqlap qalıwda úlken rol oynaydı. Olar toqıma hám organlardıń strukturalıq materialı bolıp, katalitik (fermentlerdiń strukturalıq bólegi bolıp) hám tasıwshı (lipoproteid hám glikoproteid kórinisinde) funktsiyalardı atqaradı; gormonlarni sintez etiw ushın baslang’ısh material sıpatında xızmet etedi, organizmniń ximoya reaktsiyaların antitelolardı óndiris arqalı támiyinleydi. keri azot teń salmaqlılıqında (belok anabolizmi hám katabolizm ortasındag’ı teń salmaqlılıqdı aynıwı) belokler almasinuvi joqarı bolg’an (ishek, gematopoetik organlar) toqımalar birinshi náwbette zálellenedi hám organizmniń qarsılıgı pasayadi.

Maylar organizmda tiykarg'i energiya deregiliginen tısqarı organizmde basqa funktsiyalardı xam atqaradı (mısalı, yog'da eriydigan vitaminlarni sıpalıw processinde qatnasadı) Rattsiondagi olardıń úlesi ulıwma energiya ma`nisiniń 30 -35% (ortasha kúnine 70-105 g) bolıwı kerek. Ókiniw menen aytamiz, kópshilik adamlar ol 40 -45% quraydı. Bul ósiw, " jasırın maylar" dep ataladıg’an statiyalar, yag’nıy, konditer ónimleri ónimlerinde ushraytug’ın uglevodlar sebepli júz beredi. Qıyın eriwsheń xayvon maylarınıń artıqshası kópligi júrek-qan tamır keselliklerin rawajlanıwına alıp keliwi múmkin, shonin' ushın kúndelik tutınıwdıń 1/3 bólegi ósimlik mayları bolıwı kerek. Rattsionda kóplegen biologiyalıq aktiv statiyalar (prostaglandinlar hám basqalar) ni sintez etiw ushın zárúr bolg’an to'yinmagan maylı kislotalar ámeldegi bolıwı kerek.

Uglevodlar- áhmiyetli energiya deregi, ovkat quramında ulraning ortasha mug’darı 400-500 g bolıwı kerek. Endogen lipidlarning oksidleniwin (keton tanachalar jıynalısı menen) hám toqıma (tiykarınan, bulshıq etler) beloklerdiń bólekleniwin aldın alıw maqsetinde olardıń minimal mug’darı sutkasına 50-60 grammdan kem bolmaytug’ını kerek. Uglevodlarning tiykarg'i bólegin (300-400 g) kraxmal quramında, kemrek bólegin (50-100) mono hám disaxaridlar (glyukoza, saxaroza) kórinisinde tutınıw etiw kerek. Uglevodlarni artıqsha tutınıw etiw lipogenezni kúshaytadı hám semiriwshilikke alıp keledi.

Uglevodlarning mug’darın kemeytiw qandli diabetni emlewdń tiykarg'i bólegi esaplanadi.

Belok, uglevod hám maylardan tısqarı, tag’am quramında suw (1, 5 l sutkada), vitamin hám mikroelementlar bolıwı kerek.

Tag’am ratsionining quramını anıqlaw ushın onin' energetikalıq ma`nisin hám onin' organizmniń energetikalıq sarp etiwlerine - tiykarg'i statiyalar almasinuvi (tınısh xolatda sarplanadıg’an energiya) hám xar qıylı fizikalıq mexnatda sarplanadıg’an energiyasıg’a muwapıq bolıwın esapqa alıw kerek.

Bunda sonı inabatqa alıw kerekki, 1 gr belok, uglevodva maylar 17, 2x103, 38, 9x103, 17, 2x103 Dj (4, 1, 9, 3 i 4, 1 kkal) energiya shıg’adı.

Tag’am rejimi. Saw adam ushın eń optimal tag’am rejimi 4 maxal bolıp: bunda azang’ı shay 25%, ekinshi azang’ı shay- 15%, túslıq - 35%, keshki awqat - 25%. Bazi bir keselliklerde tag’am rejimi birotala ózgertiliwi kerek.

Pocentlerdiń awqatlanıwını shólkemlestiriw hám olardı tag’amlantırıw. Statsionar sharayatında pocentlerdiń tag’am rejiming dúzilisinde meditsina xızmetkerleri hám azıq blokları jumısshıları qatnasadılar.Pocentlerdi teshirayotgan hám emleyotgan Shipaker, onin' kesellik tariyxında belgilep, dieta usınıs etedi.

Palata miyribekesi diet stolni qabıl qılıp atırg’an Hamme pocentler sanını inabatqa alıp, olardı bóliwleydi.

Bul bóliwlanishlarni inabatqa alıp, azıq blokında kerekli miqdrorda tag’am tayarlanadı.

Kúndelik pocentler awqatlanıwını (ádetde, úlken statsionarda) dietalarni tuwrı dúzilisi hám qullanishi ushın juwapker

Shipaker-dietolog qadag’alaw etedi.Shipaker-dietolog, bunnan tısqarı, emleytug’ın Shipakerlarga nawqaslarg’a tuwrı keletug’ın diet stollar haqqında usınıslar beredi.

Azıq blokınıń tikkeley qadag’alawı (ónimler sapasın tekshiirish, tayarlaw hám saqlaw, tuwrı jetkiziw) emlewxananıń diet miyribekesiga juklenedi.

Tayın tag’amnıń bóliwleniwi tek statsionarning gezekshi Shipakeri ta'tib kórgennen keyin ámelge asırıladı.

Tayın tag’amdı jetkiziwdi ılajı bolg’anınsha tezirek ámelge asırıw kerek, sebebi tag’amnıń sovib qalıwı hám qayta isitilishi tag’amnıń sapasın to’menletedi.

Tag’amnıń bóliwleniwin bufet xızmetkerleri ámelge asıradı, awir pocentlerdi tag’amlantırıw palata miyribekelarining wazıypasına kiredi.

Ovkatlanish tashkil eti shva pocentlerdi ovkatlantirish.

Ovkatlanishni shólkemlestiriwde statsionardagi meditsina xızmetkerlerinen tashkari xojaliq jumısshıları xam qatnasıwadı.

Nawqasdı emleyotgan Shipaker og’an uyqas bulgan dietani belgileydi hám kesellik tariyxına jazıp kuyadi.

Palata miyribekesi xar bir nawqas ushın sáykes keletug’ın tugri hám paydalı ovkat rejimin tuzadi.

Sol strukturag’a karab xojaliqda jetkilikli mikdorda ovkat tayarlanadı.

Ha’r kúni pocentlerdi ulıwma ovkatlanishini Shipaker- dietolog tuzadi jáne onı to'gri dúzilisine juwap beredi.

Bunnan tasqari Shipaker dietolog kolgan Shipakerlarga xam nawqas ushın uyqas parxez stolni tańlawda maslaxatlar beredi.

Xojaliq jumısların boshkarish (ónimlerdi sapası, ovkatni tayarlanishi hám bulimga alıp kelinishini hám x. k.) diet miyribekesining gerdenine júkletiledi.

Tayın ovkatning tarkatish gezekshi Shipaker tárepinen kurilgandan sung ámelge asırıladı.

Tayın ovkatni bulimga aparıw jáne onı tarkatish tezlikde ámelge asırıladı, sebebi ovkatning sovib kolishi hám ekinshi márte isitilishi ovkatni sapasın to’menletedi.

Ovkatni tarkatishni asxana jumısshısı, ogir keselliklerdi ovkatlantirish bolsa palata miyribekesi ámelge asıradı.

Xirurgik pocentlerdi ovkatlantirish túrleri.

Xirurgik pocentlerdi ovkatlashntirish:

Tábiyiy:

Aktiv. Pocentler ulıwma rejimde uzlari ovkatlana alıwadı.

Passiv. Pocentlerdi yotok rejiminde miyribeke ovkatlantiradi.

Jasalma ovkatlanish, nawqas ózi mustakil ovkatlana almag’anda yamasa tábiy ovkatlanish ol yamasa bul sebeplerine kura (dińkeni kuritadigan kesellik, operatsiya aldı hám keyingi jag’daylarda) jetkilikli bulmaganda ámelge asırıladı.

Jasalma ovkatlanishni bir neshe túrleri ámeldegi:

Zond orkali oshkozonga jiberiw; gastrostoma hám yeyunostomalar orkali (oshkozon hám ishekke xirurgik usılı menen kilingan tesik orkali).

Hár qıylı preparatlarni paraenteral (tamır ishine in'ektsiya) yul menen, oshkozon-ishek traktiga kiritpesdan, jiberiw.

Gastrostoma hám yeyunostomalarni jasalma ovkatlantirish ushın isletilineyotganda zonddan paydalanıladı. SHonin' ushın birinshi túrlerin birlestirib zondli yamasa enteral ovkatlantirish dep ataw múmkin.

Enteral awqatlanıw. Enteral okatlanish - nutritiv terapiyanı túri, bunda ozuka statiyalar arnawlı qospalar jag’dayida peroral yamasa nozogastral zond, nozoduodenal zond, gastrostoma, yeyunostoma hám boshkalar orkali kiritaladi, tábiy jol menen energetikalıq hám plastik ixtiyojlarni xar qıylı keselaklarda kondiradilar. Enteral okatlanish oshkazon ishek sistemasını funktsiyası saklangan túrde qollanıladı, bul ishek funktsional aktivligin fiziologikalıq jol menen maksimal isletiw hám energiya mútájlikin maksimal orawdı múmkinshilikti beredi, usınıń sebepinen paranteral okatlanishdan ábzel.

Uzaq waqit islemeytug’ın ishekde vorsinkali epiteliyning deginirativ ózgeriwi gúzetiledi, bakterial translokatsiya xafini asıradı (mikroblardı ishekten korin boslıg’ına hám kán sistemasıg’a ótiwi).

Enteral awqatlanıwg’a kórsetpeler

1. Belok-energetikalıq tańsıqlıg’ı

2. Bas, buyin hám oshkozon tarawidegi o'smalar

3. Onkologik keselliklerde ximiyalıq hám nurli terapiya

4. Ótkir hám tınımsız radiatsion shistlanishlari, OIT (oshkozon-ishek trakti) keselaliklari: Kron keseligi, Malabsorbtsiya sindromi, kalta kovuzlok sindromi, tınımsız pankreatit, yazvali kolit, ot jollıq hám bawır keseliklari

5. Operatsiyadan aldın hám keyingi dáwirlerde okatlanish

6. Travmalar, kúyiw, hám ótkir zaxarlanish

7. Operatsiyadan keyingi dáwirde tásirleri (OIT irińli tesik jara jarası, sepsis, anastamozda jiklerdiń jetiwmovchiligi)

8. Infektsion keselarliklar

Enteral awqatlanıwdıń parenteralga salıstırg’anda abzallıqları:

1. 
   Ishek funtsiyasini jumısın saqlanıwı hám taminlanashi
   
2. 
   Fiziologikalıq xolatni salanishi
   
3. 
   Ishek silekey kavatining immunologik barerini jumısın saklanishi
   
4. 
   Tag’am kirgiziwdiń xar qıylı yo'larini múmkinligi (peroral, nozogastral, nozoenteral zond, gastrostoma, yeyunostoma)
   
5. 
   Ádetiy ovkatni kushimcha sapasıg’a kulanilishi múmkinligi
   
6. 
   Arzan hám xafsiz.
   

Jasalma ovkatlanish ushın yumshok plastmassa, rizina yeki silikon trubkalar (diametri 3-5 mm) xamda zond jag’dayini qadag’alaw etiw kulay bulishi ushın aqırıda olivasi bar arnawlı zondlarqo'llaniladi.

Enteral (zondli) okatlanish ushın quramında bulon, sút, yoglar, shiyki máyek, sherbet, gomogenlangan gusht hám palız eginleri konservalar, xamda balalar ovkat qospaları bolg’an xar qıylı qospalalarni qóllaw múmkin.

Bunnan tashkari házirgi zamanda arnawlı (belokli, yogli, arpa bılamıqları, gúrish bo'tkalari hám basqalar), qatań nisbatlarda beloklerr yoglar, mineral duzlar, uglevodlar, hám vitaminlar saqlaytug’ın prepalatlar qollanıladı.

Zont yamasa gastrostoma arqalı tag’amdı fraktsiyalarga bolıp yag’nıy qisimlarga bolıp mısalı kúnine 5-6 ret ; uzaq waqıt dawamında áste tamshılatib, xamda arnawlı dozatorlar járdeminde tag’am massasın avtomatik basqarilish jollıq menen kirgiziw múmkin.

Nawqasdı zond arqalı tag’amlantırıw.

Reanimatsiya hám intensiv terapiya bólimlerinde pocentlerdi oziqlantirish ushın as qazan zondlari isletiledi, olardı 1 - 2 kúnde almastırıladı yamasa xar awqatlanıwda ayrıqsha isletiledi. Kóp jag’daylarda diametri 5 mmli zond murın orkali, 8 mmli ogiz orkali isletiledi. Emlewdi ámelge asırıw ushın oshkozon zondi, shprits Jane, 10 % lidokainli aerozol boloncha, vazelin, fonendoskop, lotok hám paxta, plenka, suyuk ozuka. Murın boslıqların paxta menen tazalanadı anesteziya ushın 2 ret lidokain sepiladi hám vazelin menen artiladi. Extiyotkorlik menen aylantıriwshı háreketler menen vazelin menen surtilgan zond murın boslıg’ı ishinen kizilungach, keyin oshkozon tárep jiberiledi. Zond oshkozondaligiga isenim bolıw kerek. Bul ushın zond orkali SHprits Janedan xavo jiberiledi hám bir vaktda epigastral kismi fonadoskop menen esitiledi -bul orkali kirip atırg’an xavo shovkinini esitiw múmkin.

Ozukaviy qospa bulib - bulib jiberiledi - 50 ml xar 2 minutda. Xammasi bulib 500-800 ml.

Eger zond jińishke ishekde bulsa qospanı tuxtovsiz jiberiw maksadga muvofik.

Zond orkali ovkatlantirishda qospanı 200-300 ml den xar 3 -4 saat jiberiliwi xam múmkin. Kontsentrlangan qospalardı tez jiberilgen jag’daylarda pocentlerdi korin kismida ogriklar hám diareya gúzetiledi. Zondni xar oziklantirishdan yamasa tuxtovsiz 8 saat jiberilgandan keyin yuvilishi kerek.

Enteral oziklantirishga karshi kursatmalar:

1. Obturatsion ótkir ishek tutılıwı.

2. Ishek ishemiyasi

3. Ishekleraro anastomoz jetiwmovchiligi

4. Enteral ozuka komponentlerin ózlestira almasligi

5. Nazogastral zonddan 1200 ml den kup jiberiliwi

Azıqlı klizma.

Jasalma ovq atlantirishni bir túri bolıp esaplanadi. Ol orkali gushtli bulonlar jiberiledi. Lekin ol xozir uz moxiyatini yukotgan. Yug'on ishekde maylar hám aminokislotalarni qayta islew hám xazm etiw ayrıqshalıqı ámeldegi emes.

Parenteral ovkatlantirish.

Enteral ovkatlantirish orkali organizm mútájliklerin koplash múmkinshiligi bulmaganda, parenteral ovkatlantirishdan paydalanıladı.

Parenteral ovkatlantirish - oziklantiruvchi statiyalardı oshkozon - ishek traktiga kiritpesdan turıp, oraylıq hám pereferik venalar orkali, organizm statiyalar almasinuviga tikkeley tásir kilinadigan infuzion suyıqlıqlar kirgiziw menen ámelge asırıladı.

Parenteral oziklantirishni gruppalarg’a ajıratıw múmkin:

1. Enteral oziklantirishga karab - kushimcha yamasa tulik

2. Ámelge asırıw vaktiga karab -kún buyi, 18 - 20 soatli, ciklik 8-12 saat.

Qadag’alaw sorawları:

1. 
   Awqatlanıw ne?
   
2. 
   Emleytug’ın awqatlanıw ne?
   
3. 
   Emleytug’ın awqatlanıwdı qanday tiykarg'i principleri sizge belgili?
   
4. 
   Ovkatlanish rejimi ne?
   
5. 
   Pocentlerdi ovkatlantirish qanday tashkillashtiriladi?
   
6. 
   Pocentlerdi ovkatlantirish qanday ámelge asırıladı?
   
7. 
   Xirurgik pocentlerdi tag’amlantirishning qanday tiykarg'i túrlerin bilesiz?
   
8. 
   Enteral ovkatlantirish ne?
   
9. 
   Enteral ovkatlantirish ushın qanday kórsetpelerdi bilesiz?
   
10. 
    Enteral ovkatlantirishning abzallıqları nede?
    
11. 
    Nawqasdı zond orkali tag’amlantırıw qanday atqarıladı?
    
12. 
    Enteral ovkatlantirish ushın qanday karshi kórsetpelerdi bilesiz?
    
13. 
    Oziqlantiruvchi klizma ne?