Iii bab. Xirurgik nawqaslar kutim xirurgiyada medicinalıq etika hám deontologiya

Kolostomani kútimlew. Yo'g'on ishek irińli tesik jarasi kolostoma dep ataladı hám og’an quidagilar sebep boladı:

1) Tiykarınan o'sma etiologiyasi sebepli (obstruktsiyadan aldın) yo'g'on ishek tutılıwında, gazlar hám iplasdı alıp taslaw ushın;

2. O'sma procesi nátiyjesinde yo'g'on ishekti tolıq alıp taslag’anda, sigma sıyaqlı ishekti aralıqqa túsiriw múmkin bolmag’anda.

Yo'g'on ishek irińli tesik jarasi bir shaqlı hám eki shaqlı bolıwı múmkin.

Soqır ıshek irińli tesik jarasi (tsekostoma) den tiykarınan suyıq ajıratılg’an qarjı shıg’adı, yo'g'on ishek irińli tesik jaralarınan bolsa qáliplesken iplas ajralıp turadı. Terinń tásirleniwi (dermatit) tek soqır ıshek irińli tesik jaralarında payda boladı, sebebi onin' quramında jińishke ishek fermentleri ámeldegi.

Operatsiyadan 3-5 kún ótkennen, ishek peristaltikasi ádetde tiklanadi. SHu waqıttan baslap operatsiyadan keyingi jaroxatni ishek óniminen ximoya etiw taslandıq (iplas) qabıl etiwshiler járdeminde ámelge asırıladı.

Kolostomali pocentlerde úzliksiz túrde ishek bosalishini támiyinlew kerek. Bul emlewdi ılajı bolsa xar mudam bir waqıtta orınlaw kerek. Bug’an parxez, dári-dárman, xuqna (klizma) arqalı eriwiladi. Defekatsiyaning kúnine 1-2 ret, portsiyali bolıwı eń maqul túsetug’ın xolat bolıp tabıladı. Eger iplas tez-tez hám suyıq túrde ajralıp chiqsa, nawqasdı bekkemleytug’ın parxezga ótkeriledi. Onin' quramına mayda g'alladan tayarlang’an aq nan, gúrish, sarı may, tvorog, kartoshkalı pyure, shakar, gósh ónimleri kiredi.

Ichni yumshatuvchi tásirge iye bolg’an ónimler sheklenedi: kepekli nan, pıspegen miywe, palız eginleri, sút, jańa kefir, pal.

Iplas keliwi toqtag’anda, ósimlik dáreklerinen tayarlang’an ichni yumshatuvchilar beriledi (ósimlik japıraqları, itshumurt qabıqlog'i, shivit suwı) hám kóbinese xuqni (klizma) qóyıladı. Aldın irińli tesik jara ishine vazelin surtilgan qolg’ap kiyilgan barmaq kiritiledi hám ishek tutqıshı bag’darı anıqlanadı. SHundan keyin sol jónelis boyınsha nokchaning uchi yamasa naycha kiritiledi. YUmshatish ushın 500-600 ml suw yamasa 100-150 ml 10% palaw duzı eritpesi yamasa 200 ml vazelin mayı eritpesi qollanıladı.

Ishekten gazlar shıg’aradıg’an yoqimsiz xidni joq etiw ushın filtrli iplas jıynawshı (kalopriemnik) isletiw, gaz payda bolıwına tosqınlıq etetug’ın parxezni (dietani), dezodorantlarni qóllaw kerek. Gazlar ajırasıwın pivo, mineral suw, gazlang’an ishimlikler, sút ónimleri, jańa palız eginleriler, piyaz, qurg’aqlay lobıyalar asıradı. Gaz óndiristiń kóbeyiwi menen, bul ónimlerdi ratsiondan shıg’arıp taslaw menen birge, aktiv túrde, kúnine 3 maxal 0, 25-0, 3 g mug’darda aktivlengen kómir buyuriladi.

Iplas jıynawshılardıń (kalopriemnik) túrleri:

Iplas jıynawshı (kalopriemnik) - ileostoma yamasa kolostoma ajıratılg’an qarjıların jıynaw ushın qural bolıp tabıladı.

Iplas jıynawshılar (kalopriemniklar) jabısatug’ın bolıp, nawqas deneine jabıwtirilib, belbog' menen biriktiriladi.

Jabısatug’ın kalopriemniklar úsh qıylı boladı: bir komponentli, eki komponentli (taza yamasa yaltiramaydigan) hám mini-kalopriemniklar.

Bunnan tısqarı, irińli tesik jara sırtqı tuynugini (stoma) jabıw ushın qaqpaq isletiledi.

Bir komponentli kalopriemnik og’an biriktirip qoyılg’an jabıwtiruvchi plastinka menen oralg’an bolıp, onin' járdeminde teriga ornatıladı.

Eki komponentli kalopriemnik eki bólekten ibarat: qapshıq hám jabısatug’ın plastinka. Dáslep teriga “ekinshi teri” wazıypasın orınlawshı plastinka jabıwtırıladı, keyin og’an qapshıq ornatıladı.

Mini-kalopriemnik bir komponentli kalopriemnik sıyaqlı dúzilgen bolıp, lekin júdá kishi ólshemli qapshıg’ı boladı.

Óz-ózinen jabıwatug’ın kalopriemniklar bir ret isletiledi.

Olar drenajlanadigan hám drenajlanmaydigan túrlerge bólinedi.

Drenajlanadigan kalopriemniklar tolg’anda, qaltanıń tómen bólegidegi qulflash úskenesin jabıladı, kún dawamında bir neshe ret ashıp bosatiladi.

Qulflash úskenesi arqalı qalta stomadan yechilmagan xolatda oqar suw yamasa nokchadan paydalanıp juwıladı.

Drenajlanadigan ózi jabıwıwshı kalopriemnik bir retlik bolıp, 3-6 kúnde almastırıladı.

Drenajlanmaydigan kalopriemnikni almastırıw ishek ajıratılg’an qarjı menen jetkilikli dárejede tolg’annan keyin kóp ret tákirarlanadı.

Tós qápesindegi operatsiyalardan keyin pocentlerdi kútimlew. Operatsiya reti kelgendeden shıqqan nawqas operatsiyadan keyingi palataga jatqızıladı.

Keseldi tashiyotganda nawqasda tásirler rawajlansa járdem kórsetiw ushın anesteziolog xamrox boladı. YUzaga keliwi múmkin bolg’an tásirler: qusıw, aspiratsiya, nápesdi, júrekti toqtap qalıwı hám basqalar.

Ádetde, ókpede operatsiya etilgeninen keyingi dáslepki eki kún nawqasg’a individual miyribeke tayınlanadı.

Ha’r saatta qan basımı, puls hám nápes alıwlar sanı olshenedi, sistemalı túrde rentgenografiya ótkeriledi, qan hám sidik analizleri atqarıladı. Bul ótkir yamasa basqıshpa-basqısh rawajlanıp atırg’an tásirlerdi anıqlawg’a múmkinshilik beredi. Usı mag’lıwmatlardıń barlıg’ı arnawlı betke jazılg’an bolıp, ol jag’dayda emleytug’ın Shipaker tárepinen dúzilgen saatlıq kórsetpeler boladı. Bunnan tısqarı, birinshi eki kúnde diurez hám tutınıw etilgen suyıqlıq mug’darı anıqlanadı.

Operatsiya reti kelgendeden alıp kelingen nawqas aldınan isitilgan keprenka jatqızıladı, ıssı jabıladı, ayaqlarına ıssı grelka qóyıladı.

Gipoksiya bolıwın esapqa alg’an túrde, ókpede xirurgiya ámeliyatınan keyin kislorodlı terapiya ótkeriledi. Bonin' ushın rezina naychalar járdeminde nawqasdıń murınlarına atalg’an kislorod beriledi.

Kesel narkozdan keyin 6 -8 saat ótkennen, krovatning basını kóterip, nawqas yarım otırg’an xolatga ótkeriledi. Palatada júriw 2-3 kúnden keyin usınıs etiledi. 2-3 kúnden keyin ókpeniń qalg’an bólegin jaqsılaw keńeytiw ushın sharlarni isiw (kúnine 3-4 ret) usınıs etiledi.

Awqatlanıwdıń xesh qanday ayriqshalıg’ı joq. Xirurgiya ámeliyatınan keyingi dáslepki 2-3 kún - ayovchi parxez hám sherbetler usınıs etiledi. Keseldiń aktivlashishi hám ulıwma jag’dayining jaqsılanıwı menen, parxez jedel túrde keńeytiriledi.

Ókpe bólekan rezektsiya etilgeninen keyin tiykarg'i wazıypalardan biri ókpeniń tolıq hám tez keńeyiwin támiyinlewden ibarat.

Ókpe rezektsiyasidan keyin plevral boslıqdıń drenajlanishi shárt esaplanadi. Standart noqatlarg’a qoyılatug’ın 2 dane drenajlar basqalarınan ústinlew esaplanadi: orta omıraw sızıg’ı boyınsha ekinshi hám arqa qoltıq astı sızıg’ı boyınsha jetinshi qabırg’alar arasıg’a qóyıladı.

Joqarı drenaj plevral boslıqtan xavoni evakuatsiya etiwi sebepli ókpe keńeyiwin támiyinleydi.

Tómengi drenaj isiw ekssudati hám qannıń shıg’ıwı ushın kerek boladı.

Klinika da Bobrov apparatı járdeminde suw astı drenaji qollanıladı.

Operatsiyadan keyin ókpe tuwrılana almasa, kislorod támiynatı toqtatilmaydi, kishi vakuum menen aktiv aspiratsiya (keminde 15 sm suw ústini boyınsha) isletiledi. Ókpe keńeyiwi qadag’alawı drenajni baqlaw, shonin'dek, auskultatsiya, perkussiya hám rentgenoskopiya jolı menen gúzetiledi. Drenaj arqalı xavo ag’ımı ókpeniń kengaymaganligini hám bronxial patologiya sezilerli dárejede buzilmaganligini kórsetedi.

Xavo keliwiniń toqtap qalıwı ush sebepge kóre bolıwı múmkin:

1. Tolıq ókpe keńeyiwi,

2. Atelektaz,

3. Aspiratsiya sistemasındag’ı buzılıwlar.

Operatsiyadan keyingi erte dáwirde rentgenoskopiya usılı ábzel bolıp tabıladı. Bul nawqasdı bir neshe proektsiyalarda tekseriwge, funktsional simptomlarni anıqlap alıwg’a, gorizontal suyıqlıq dárejesin anıq belgilewge hám plevra punktsiyasi noqatını anıqlawg’a járdem beredi.

Drenajlardi alıp taslawda, plevral boslıqqa xavo kirmewi ushın extiyot bolıw kerek. Bonin' aldın alıw ushın drenajlarni tek aktiv aspiratsiya waqtıda alıp taslaw kerek. Drenajni alıp taslag’annan keyin teridagi jaroxatga 1-2 jipek jikin qoyıw usınıs etiledi.

Xirurgiyadan keyin tós qápesi germetik tikilgan bolıwı kerek. Bul ókpeniń ulıwma alıp taslanıwıda ásirese áhmiyetli bolıp tabıladı. YAraning nogermetikligi plevral boslıqtan hawa jótelayotganda teri astıg’a shıg’ıp, teri astı emfizemasining rawajlanıwına alıp keledi. Teri astı emfizemasi artpaqtası sebepli, qaldıq plevral boslıqda keri basım asıp baradı, kókirek aralıg’ı kesel tárepke jıljıydı. Jaroxat ushın keyingi kútimlew infektsiyaning aldın alıwdı óz ishine aladı, sebebi ol plevral boslıqqa ańsatg’ana kiredi hám kóbinese ekilemshi empiemaga sebep boladı. Infektsiyaning eń kishi belgisinde xam teri jikleri bólekan yechilishi hám irińniń tısqarıg’a shıg’ıwın támiyinlew kerek, hákis túrde ol plevral boslıqqa túsiwi múmkin. Bul sıyaqlı jag’daylarda jaroxatning shetleri antibiotikning eritpesi menen artiladi. Bul bolsa baslanıp atırg’an infektsiyasiga qarsı gúresishga járdem beredi.

Awrıw menen gúresiw. Operatsiyadan keyingi awrıw sindromi keselliktiń keshiwine unamsız tásir kórsetedi.

Pocentlerde tós qápesindegi operatsiyadan keyin gúzetiliwi múmkin:

1) artıp baratırg’an tsianoz, júzeki nápes alıw;

2) bronxial sekretni ketma- ket jótel nátiyjesinde toqtap qalıwı hám keyinirek asfiksiya rawajlanıwı;

3) anoksemiya hám kókirek aralıg’ınıń jılısıwı sebepli júrek zaifligining artpaqtası.

Usı awrıwlarg’a qarsı gúresishning eń nátiyjeli ilajları narkotik analgeziyaning nonarkotik analgetiklar menen birge qollanılıwı esaplanadi

Skelet sozılıwı bolg’an pocentlerdi kútimlew. Bunda nátiyjeli bolg’an skelet shózatug’ınlar - bul júktiń suyekka tuwrıdan-tuwrı tásir etiwi bolıp tabıladı. Skelet sozılıwı kerekli massa salmag’ını tartıwg’a múmkinshilik beredi. Jambas sozılıwlarda, uzınına júk menen jónge salıw etip bolmag’an jag’daylarda, qosımsha jambas tárepden júk qóyıladı. Skelet sozılıwı metodı suyek bóleklerin tolıq konsolidatsiyasi bolaman degenge shekem fiziologikalıq jag’daylarda ustap turadı.

Sozıw ushın qollanılatug’ın júk massası, nawqasdıń jası, muskuldıń rawajlanıw dárejesi, jılısıw úlkenligine qaray belgilenedi: san súyeki sıng’anda sozıw ushın shama menen dene massasınıń 5- den bir bólegi (8-12 kg-li júkler), baltır suyekleri sıng’anda- 2 4 kg- li júkler qollanıladı. YUkni shınjır aqırıg’a osib qoyıw maqsetke muwapıq emes, jaqsısı olar ortasında metall prujina bolg’anı maqul. Jelkedegi sınıwlarda, sozıw ádetde elastik rezina tárepinen támiyinlenedi. Kerekli júk bir neshe kún osib qóyıladı. Traktsiyaning bag’darı ziyanlang’an suyektiń bóylama o'qiga tuwrı keliwi kerek.

Sozıwdıń dawam etiw waqti 4 den 8 xaftagacha dawam etedi. Usı waqıt dawamında suyek bólekleriniń jag’dayini rentgenologik tekseriw tákirarlanadı hám eger kerek bolsa, korrektsiyalanadı. Dislokatsiya jónge salıw etilgennen keyin júk massası kemeytiriledi. Spitsa qoyılg’an tarawlarda infektsiya rawajlanshidan extiyot bolıw kerek. Skelet shózatug’ın repozitsiya úsh kún ishinde atqarılıwı kerek. Eger bul usıl payda bermasa operativ ámeliyat haqqında oylap kóriw kerek.

Skelet sozıw mudamg’ı gúzetiw hám kútimdi talap etedi. Spitsalar átirapı rawajlanıwı múmkin bolg’an infektsiyani aldın alıw ushın spirt menen artib turılıwı kerek. Suyek bólekleriniń uzaq múddet jumsaq toqımag’a tásiri nátiyjesinde ishkeriden epidermal kóbikler hám jataq jaralar rawajlanıwı múmkin. SHonin' ushın, deformatsiya anıqlang’an tág’dirde, onı lateral jóneliste qosımsha tartıw yamasa suyek bólekleri ústine qoyılatug’ın qum qapshıqları járdeminde alıp taslaw kerek. Repozitsiyadan keyin júklerdiń salmag’ını kemeytiw kerek.

Ásirese jası úlkenler jataq jag’dayida uzaq waqıt qalıwı, pnevmoniya hám jataq jaralar sıyaqlı daxshatli tásirlerdiń rawajlanıwı ushın sharayat jaratadı.

Ókpede dimlanish jag’daylari profilaktikası ushın nawqas nápes gimnastikasını orınlawı, massaj alıwı, uzaq múddet otırg’an xolatda bolıwı kerek. Kelip shıqqan tásirlerdi waqtında anıqlaw ushın waqıtı-waqıtı menen ókpeni esitip turıw kerek.

Jataq jara rawajlanıwınıń 4 basqıshında klinikalıq kórinisler:

1. Terinń pútkilligi saqlanıp turg’an túrde, basım toqtaganidan keyin xam ótimsiz terinń giperemiyasi.

2. Terinń mudamg’ı giperemiyasi, epidermisning ajırasıwı, teri pútkilliginiń júzeki aynıwı.

3. Bulshıq et qabatına shekem kirip barg’an teri qatlamları nekrozi.

4. Barlıq jumsaq toqımalardıń suyeklargacha nekrozi.

Arnawlı tayınlıqtan keyin miyribekelar jataq jaralarg’a qarsı jetkilikli sharalardı kóriwedi.

Profilaktikalıq ilajlar tómendegilerden ibarat:

1) Suyek toqımalarına basımdı tómenletiw;

2) Nawqasdıń háreketleri waqtıda yamasa onin' nadurıs jaylastırılıwı nátiyjesinde matoga súykelisiw hám zaqım aliwlerdiń aldın alıw;

3) Suyek dúnkileri ústindegi terinń gúzetiwi;

4) Terinń tazalıg’ı hám onin' ortasha ızg’arlıg’ını saqlap turıw (júdá qurg’aqlay hám júdá ızg’ar bolmaytug’ını kerek);

5) Nawqasdı jetkilikli dárejede awqatlanıwı hám suyıqlıq ıshıwını menen támiyinlew;

6 ) Nawqasg’a háreketlanayotganda óz-ózine járdem beriw usılların úyretiw;

7) Nawqasdıń jaqınlarına úyretiw.

Ásirese, g’arrı yoshdagi hám hálsiz bolg’an pocentlerde demde payda bolıwı múmkin bolg’an jataq jaralar, tiyisli kútim hám qadag’alaw menen jónge salıw etiliwi múmkin bolg’an úlken tásir bolıp tabıladı:

• Nawqasdı jatqızılg’an túrde úzliksiz háreketleniwin (nawqas tez- tez otırıwı kerek) támiyinlew.

• Kúnine bir neshe ret tanadagi mashqalalı jaylarg’a kamforaning spirtli eritpesi menen qayta islew hám massaj etiw.

• Keprendi jaqsı sanitar xolatda saqlap turıw (kepren qurg’aqlay, búrmelersiz, jiklarsiz, taza bolıwı kerek). Tananing jataq jara payda bolıwı múmkin bolg’an tarawlarıg’a basımdı kemeytiw ushın isikirilgen hámliklerdi qóllaw.