Iii bab. Xirurgik nawqaslar kutim xirurgiyada medicinalıq etika hám deontologiya

Preagonal xolat -xushning jog’alıp ketiwi, qan aylanıwı hám nápes háreketlarining toqtap qalıwı menen keshetug’ın process.

Preagonal xolatning keshiwi onı keltirip shıg’arıwshı sebeplerine tikkeley baylanıslı:

1. elektro shokda ámeldegi bolmaydı;

2. og'ir qan joytıwlarda soatlab dawam etedi;

3. tuzalmas keselliklerde sutkalap dawam etedi.

Preagonal xolat sozılıwı organizm rezerv kúshleriniń azayıp, pútkilley jog’alıp ketiwine alıp keledi.

Preagonal jag’daylar nápesde terminal pauza menen tawsıladı hám bunda gúzetiledi:

1. bradikardiya (asistoliyagacha);

2. AQB nolgacha túsiwi;

3. adinamiya;

4. arefleksiya.

Terminal pauza dawam etiw waqti bir neshe sekunddan 2-4 minutına shekem bolıwı múmkin.

Agoniya- bul organizm ómir dawam etiw waqtinıń aqırı esaplanadi.

Bunda gúzetiliwi múmkin:

1. xushning qısqa múddetli jaqsılanıwı;

2. yurak hám nápes háreketlarining waqtınshalıq kusheytiwi (patologikalıq nápes);

3. AQB waqtınshalıq eliriwi.

Agoniya kóp qallarda bulshıq etlerdiń qısqa múddetli qısqarıwları hám keyinirek olardıń bosasıwı gúzetiledi.

Agoniya - organizmniń ólim menen gúresishini juwmag’ı esaplanıp, sırtdan járdem berilmagan qallarda ólim menen tawsıladı.

Klinikalıq ólim- agoniya jag’dayidan keyingi basqısh esaplanadi hám ómir hám ólim ortasındag’ı ótetug’ın, ómiriy funktsiyalardıń qaytarda dáwiri bolıp tabıladı. Bul qan aylanıwınıń toqtap qalıwı menen baslanatug’ın basqısh bolıp tabıladı. Klinikalıq ólim dáwirdiń dawam etiw waqti bas mıy xujayralarining gipoksiyaga shıdamlılıg’ına baylanıslı bolıp, kóp qallarda 4-7 minuttı tashkil filadi. Klinikalıq ólim dawam etiw waqti tómendegilerge baylanıslı:

1. organizmni jası hám jag’dayiga;

2. keltirib shıg’arıwshı sebeptiń túri hám jag’dayg’a;

3. organizm qozg’alıw aktivlashuvining dárejesine hám basqalar.

Agoniya jag’dayining dawam etiw waqti klinikalıq ólim basqıshınıń qısqarıwına alıp keledi.

Bul dáwir kuyidagi qallarda qiskaradi:

1. modda almasinuvi kúshayganda;

2. isitmali jag’daylarda;

3. uzoq múddetli sayız jershi keselliklerde.

Klinikalıq ólimdi sozılıwıg’a alıp keletug’ın sebepler:

1. chuqur gipotermiya;

2. yuqori oksigenatsiya sharayatında qan aylanıwınıń kútpegende toqtap qalıwı;

3.gipoksiyagaorganizmning kelisiwi.

Oyıq gipotermiyada (-20oS) klinikalıq ólim dáwiri 45 minutına shekem sozılıwı múmkin. Shonin' ushın bazi bir qallarda adam sovuk suvda bir saat cho'kkanda xam reanimatsion ilajlar jaqsı járdem beriwi múmkin. Eger klinikalıq ólimde kórsetiletug’ın ilajlar payda bermasa biologiko'lim gúzetiledi.

Klinikalıq ólim belgileri:

1. Júrek iskerliginiń toqtap qalıwı- qan aylanıwını kútpegende toqtap qalıwınıń tiykarg'i belgilerinen biri.

2. Xushning bolmaytug’ını- qan aylanıwı toqtap qalıwı menen 10 sek ishinde júzege shıg’adı.

3. Qaltıraw- xush jog’atilganda júzege shıg’adı. Kóp qallarda qaltırawdı átirapdag’ılar bayqasadı.

4. Nápes háreketiniń toqtap qalıwı- qan aylanıwı toqtap qalıwıdan keyin 20 -30 sekunddan keyin gúzetiledi.

Qosımsha belgiler: qarashıq keńeyiwi hám onin' yoruglikka reaktsiyasınıń jog’alıp ketiwi, qan aylanıwı toqtap qalıwıdan keyin 30 -40 sekunddan keyin gúzetiledi.

Biologiyalıq ólim- bul qaytmas process bolıp, xesh qanday shara ilajlar járdem bermiydi. Bul xolat klinikalıq ólim jag’dayidan keyin yuzacha shıg’adı hám pútkil organizm tirilik iskerliginiń toqtap qalıwı menen keshedi.

Biologiyalıq ólim belgileri:

1. Xushning bolmaytug’ını.

2. Júrek urıwınıń bolmaytug’ını.

3. Nápes háreketlaring bolmaytug’ını.

4. Kóz shaq perdesiniń qurıwı. Qarashıqdıń keńeyiwi hám sırtqı tásirotlarga reaktsiyası bolmaytug’ını.

5. Organizm ostki bólimlerinde ólim daqları payda bolıwı (ólimden 2 saattan keyin).

6. Organizning qatıwı (bulshıq et toqımasınıń qatıwı) ólimden keyin 6 saattan keyin júzege shıg’adı.

7. Dene xaroratining túsiwi (sırtqı ortalıq xaroratigacha).

Reanimatsion ilajlar ótkeriliwine kórsetpeler.

Reanimatsion ilajlardıń ótkeriliwi hám toqtatilishi nızam menen belgilengen. Bunday ilajlar kútpegende ólim jag’dayining xamma kórinislerinde kórsetiledi hám usınıń menen birge qarsı kórsetpeler xam ámeldegi. Qarsı kórsetpeler:

1. Ómirge noloyiq jaroxatlar (boshning deneden úzilisi, tós qápesi pútkilley ezilishi);

2. Biologiyalıq ólimniń ayqın belgileri.

Reanimatsion ilajlarg’a qarsı kórsetpe bolg’an jag’daylar:

1. 
   Eger ólim tolıq intensiv em nátiyjesinde hám házirgi kúndegi meditsinada óz sheshimin topmagan kesellikler nátiyjesinde júz bergen qallarda;
   
2. 
   Eger nawqasda tınımsız kesellikler terminal basqıshı hám kórsetiletug’ın reanimatsion sharalar paydasızligi keselliktarixida tolıq bayanlaingan qallarda (bularg’a awir onkologik kesellikler hám awir ómirge noloyiq jaroxatlar kiredi);
   
3. 
   Eger júrek iskerliginiń toqtaganiga 25 minuttan kóp waqıt bolg’an bolsa (dene xarorati sırtqı ortalıq xarorati menen birdey);
   
4. 
   Eger nawqas aldınan ótkeriladigan reanimatsion ilajlardan nızamda kórsetilgen tártipte bas tortgan bolsa.
   

Qan aylanıwı hám nápes háreketleri toqtag’anda birinshi járdem. Ókpe-júrek reanimatsiyasi atqarılıwınan aldın nawqas menen kontakt ayrıqsha orın tutadı:

Nawqas menen kontakt arqalı biz nawqas xushini jag’dayi hám shag’ımların biliwimiz múmkin.

Júrek iskerligin dáslep kól arteriyalarında hám keyinirek uyqı arteriyasında anıqlanadı.

Nápes háreketleri tós qápesi háreketine qaray emes bálki nawqas burniga jaqınlaw barıp qulaq salıw yamasa murın aldına mayin sabaq oborish arqalı anıqlanadı.

Qarashıqjag’dayini bahalaw joqarı qabaqdı kóteriw arqalı atqarıladı.

Eger nawqasda nápes hám júrek iskerligi toqtag’an bolsa, dáslep biologiyalıq ólim belgileri bar yamasa yuqligiga itibar beriledi.

Eger nawqasda klinikalıq ólim belgileri kuzatilsa «Járdem beriń! »suzlari orkali átirapdagilarni járdemge shaqırıw kerek yamasa uyali baylanıstan paydalanıw arqalı járdem shaqırıw kerek boladı. Sonnan keyin ókpe-júrek reanimatsiyasiga kiriwiladi: júrek tikkeley bolmag’an massajı, ústki kiyimlerin sheshiw hám qattıerga yotkizish (júrek iskerligi kútpegende toqtag’an qallarda prekardial zarba jaqsı járdem beredi).

Ókpe-júrek reanimatsiyasi texnikası. Tómendegi komponentlerden ibarat:

«A - airway»- nápes jollıq ótkezgishligin qayta tiklew.

«V - breathing»- jasalma nápes (O'SV).

«C - circulation»- jasalma qan aylanıwı (júrek yopik massajı).

Úshlıq usılını qullashdan aldın yukori nápes jollıq hám awız boslig'i názerden keshiriladi hám tazalanadı (qusuq massalardı alıp taslaw, qan qan uyısqanların hám sıng’an tislerden tazalaw).

Úshlıq metodı. Yukori nápes jollıq ótkezgishliginitiklashuchlik metodı «A - airway»menen alıp bariladı

1. Bas keyin basıp qayırıladı.

2. Tómengi jaq tómenge tortiladi.

3. Awız ashıladı.

YUqori nápes jollıq ótkezgishliginitiklash statsionar sharayatta arnawlı instrumentler arqalı atqarıladı (awız ochgich, til uslag’ısh, xavo ótkeriwshi).

Ókpeler jasalma ventilyatsiyasi (USV). «B - breathing»nawqasga“ awızdan awızg’a hám “awızdan murıng’a” ekspirator usıllar arqalı nápes beriledi (tikkeley yamasa nápes ótkeriwshi arqalı).Reanimator nawqas yon tárepinde turadı.

Awız boslıg’ı tozalangandan hám úshlıq usılı orınlang’annan keyin reanimator oyıq nápes alıp nawqas ókpelerine kúsh menen puflaydi hám bunda nawqasdıń burni yamasa og'zi reanimator qolı menen xavo shıg’ıp ketpewi ushın basıladı.

Jasalma nápesdi xavoo'tkazgich arqalı xam ámelge asırıladı.

Xavoo'tkazgich - egilgan rezina trubka (S xarfiga uqsaw) bolıp awıznı jabılıwına tosqınlıq etedi.

Xavoo'tkazgich awız boslıg’ı tozalangandan keyin xavo beriletug’ın tesigi tómenge qaratılg’an túrde awız boslıg’ına kiritiledi hám awız boslig'iga aylanirilib til ústinde xavoo'tkazgich tesigi tepaga shig’arıladı (tildi keyin basıp ketiwine tosqınlıq etedi).

Sırtqı tesigi arqalı reanimator xavoni nawqas ókpelerine puflaydi hám bunda murınlar tesigi jabılg’an xolatda boladı.

O'SV ni portativ apparat «RDA-1» járdeminde etiw múmkin (AMBU qopi). Bul apparat elastik qapshıqtan ibarat bolıp, xavo beretug’ın maska qaqpaq arqalı baylanısqan boladı.

Joqarı nápes jolların hám awız boslıg’ın tozalangandan keyin xavoo'tkazgichga rezinalı maska germetik jabıladı jáne bul óz gezeginde

AMBU qapshıqsına qaqpaq arqalı birikadi, sol tárzde AMBU qapshıqsınıń bosilishi ókpeler ventilyatsiyasiga alıp keledi.AMBU qapshıqsınıń qısılıwı nátiyjesinde kerekli kólemdegi hám chastotadag’ı xavoo'pkalarga puflanadi. Nápes beriw aktiv túrde jónetiledi, xavoning shıg’ıwı atmosferag’a erkin túrde. Dem shıg’arıw waqtıda AMBU qapshıqsı cho'ziladi hám xavoga tolıqdı. Bunda nápes ritmiga itibar beriw kerek boladı, sebebi nápes alıw shıg’arıwdan derlik 2 ese qısqa boladı. Bul usıldıń ábzelligi sonda, reanimatorga infektsion qawipsizlik tuwdıradı hám nawqasg’a taza xavo jónetiledi. O'SV AMBU qapshıqsı arqalı atqarılıwı, reanimatorga jeńillik hám gigienik tárepden jumısın jeńillestiredi.

Reanimatsion sharalardı eger bir kisi etetug’ın bolsa júrek hám nápes háreketleri 10 :2 (10 ret tikkeley bolmag’an júrek massajı hám 2 ret jasalma nápes), eger eki kisi atqaratug’ın bolsa 30 :2 nisbatda atqarıladı.Júrek yopik massajı.

YUrak yopik massajı etiliwi ushın nawqas qattı jayg’a yotqizilishi kerek «C - circulation» hám ol jag’dayda keyin:

1. Reanimator nawqasdıń yon tárepinde turadı;

2. Tós súyekiniń tómengi 1/3 kismidan, yag’nıy 2 barmok enligidaxanjarsimon o'simtadan joqarıdan basıw;

3. Tós kafasining bosilishi bita qol menen atqarıladı hám qosımsha kúsh sıpatında 2 chi qol ústinen basadı;

4. Bunda barmaqlar tuwrı xolatda boladı, qabırg’alarg’a tegmaydi (qabırg’alar sınıwın profilaktikası);

5. massaj reanimatorning pútkil salmag’ını bosilishi menen atqarıladı hám bunda tirsek bo'g'imi bukilmasdan maksimal dárejede ashılg’an xolatda boladı;

6. ko'krak qápesine bosilishi - kúshli, aktiv, tez bolıwı kerek hám tós kafasi 4-5 sm bosilishi kerek;

7. qo'llar basılg’annan keyin tez qoyıp jiberiledi.

Reanimatorlar nawqasdı yon táreplerinde bolıwları kerek, sebebi júrek massajı awir hám fizikalıq kúsh talap etetug’ın emlew bolg’anlıg’ı ushın tez-tez orın almasinib turıwadı.

Júrek yopik massajı natiyjeliligi oraylıq hám periferik arteriyalarda pulsatsiyaning payda bolıwı menen ańlatpalanadı.

Tiriltiw natiyjeliligi kriteriyalari. Reanimatsion ilajlar nátiyjeli esaplanadi:

1. O'SV waqtıda tós qápesi evakuatsiyasi;

2. Oraylıq hám periferik arteriyalarda pulsatsiyaning payda bolıwı;

3. Qan basımınıń anıqlanıwı, (100/10 mm. sım. úst.);

4. Keńeygen qarashıqdıń torayishi;

5. Spontan nápes, júrek urıwı, qan basımı, xushning payda bulishi, silekeyqavatlarning aqshıl qızg’ılt reń rangga kiriwi.

Ókpe-júrek reanimatsiyasi toqtatilishiga kórsetpe. Tómendegi qallarda toqtatiladi:

1. ko'rilgan ilajlardıń 30 min dawamında nátiyje bermasligi.

2. choralar ko'rilayotgan maxalda 30 minut ishinde júrek iskerliginiń nointensiv túrde islewi hám toqtap qalıwı.

Xirurgiya bólimlerinde ólik menen nızamlı háreket.

Biologiyalıq ólim konstatatsiya etilgennen keyin meditsina miyribekesi orınlawı kerek bolg’an háreketler:

1. Ólikti kiyimlerin sheship alıw jáne onı katalkada yostiksiz qattıo'rindiqga jatqızıw.

2. davolovchi Shipaker guvoxligida qımbatbaxo zatların sheship alıw, jazıp kúyiw hám úlken miyribekega tapsırıw. Eger qımbatbaxo zattı ólikten sheshiwdiń ılajı bolmasa kesellik tariyxına sol haqqında jazıw hám morgga jıberiw.

3. qovoqlarini jawıp qoyıw (eger ashıq bolsa).

4. og'izni jabıw (eger ashıq bolsa) hám tómengi jag'ni baylanıstırıp qoyıw.

5. qo'llarini qarıng’a qoyıp bir- birine bólew.

6. oyoqlarini tuwırlab qoyıw hám bir- birine bólew.

7. murdani yopinchiq menen jawıp 2 saat dawamında sol xolatda palatada yamasa bólek ójirede qkoldirish (ayqın biologiyalıq ólim belgisi - ólim daqları payda bo'lgungacha).

8. qog'ozga nawqas F. I. SH. hám kesellik tariyxı tártip nomerin jazıp oyog'iga ilib qoyıw.

9. qarindoshlariga xabar beriw.

10. murda tuwgan-tuwisqanlari menen soylesganda ólim jag’dayini túsindiriw, xurmat etiw hám tug'ri suxbatlashish.

11. yondosh kog'ozni toltırıw hám ol jag’dayda F. I. SH ni, kesellik tariyxı tártip nomerin, ólim sánesi hám waqtın kórsetiw kerek.

12. 2 saattan keyin ayqın biologiyalıq ólim belgileri gúzetilgennen keyin (ólim daqları) patologoanatomik bólimge sanitarlar arqalı jıberiw.Evtanaziya mashqalası.

Evtanaziyani 2 qıylı túri ámeldegi: aktiv hám passiv.

Aktiv evtanaziya. Bunda nawqasdıń ózi yamasa jaqınları kórsetpesine tiykarınan nawqasg’a artıqsha azap bermaslik ushın óltiriw názerde tutıladı. Bul Shipaker aktiv háreketi menen yamasa «to'lik shprits usılı» arqalı ámelge asırıladı. SHunga uqsaw jag’daylar kópshilik mámleketlerde ta'qiqlangan hám kózkóreki óltiriw dep esaplanadi.Passiv evtanaziya.

Passiv evtanaziya - júdá qıyın bolg’an em emlewleri qollanılıwını shegaralaw hám qollamaslik, qaysıki olardıń qollanılıwı nawqas ómiriniń uzayıwıg’a alıp keliwi múmkin, lekin darddan tolıq sog'aymaydi. Basqasha etip aytqanda «kechiktirilgan shpits usılı». Bunday jag’daylar ásirese og’ada awir bolg’an pocentler, dúzelmeytug’ın og’ada awir kesellikler, dekortikatsiyada hám tug'ma awir kemshiliklerde házirgi kúnde júdá aktuallıg’ısha qalıp atır. Bunday jag’daylarda Shipakerlarining bul usıldı qóllawı hám maqsetke jóneltirilganligi xozirgacha jámiyette óz ornın topmagan hám kóplegen mámleketlerde bunday xatti-háreketler usınıs etińmeydi.

Ózbekstanda evtanaziya úzil-kesil túrde qadag’an etiledi.

Qadag’alaw sorawları:

1. 
   Terminal xolat ne?
   
2. 
   Terminal jag’daylarni qanday kórinislerin bilesiz?
   
3. 
   Terminal jag’daylarni qanday tiykarg'i belgileri hám simptomlarini bilesiz?
   
4. 
   Terminal jag’daylar qanday diagnostika etiledi?
   
5. 
   Klinikalıq ólim ne?
   
6. 
   Klinikalıq ólimniń qanday belgileri sizge belgili?
   
7. 
   Biologiyalıq ólim ne? Biologiyalıq ólimniń qanday belgileri sizge belgili?
   
8. 
   Reanimatsion ilajlar ótkeriw ushın qanday kórsetpelerdi bilesiz?