Ii-qism: elektromagnetizmdan laboratoriya ishlari to’plami

Qurilmaning tuzilishi va ishlashi
Issiqlik manbai sifatida katta quvvatdagi simli qarshilik PEV olinadi va undan 36-42 V kuchlanishli tok o’tkaziladi. Simli qarshilik qiziydi va o’zidan issiqlik chiqaradi. Simli qarshilik naysimon chinni izolyator va uning ichida joylashgan o’rama simlar tashkil topganligi uchun nay chekkalariga ulash simlarini joylashtirish mumkin. Shunda bu qarshilik qiziydi, uning temperaturasini o’lchash mumkin.
Tajribada tashqi tok manbaiga simli qarshilik ulanadi. Undagi kuchlanish voltmeter bilan o’lchanadi. Kuchlanish rheostat yordamida rostlanadi.
Simli qarshilik qiziganda uning o’qida joylashtirilgan qarshiligi o’lchanishi zarur bo’lgan o’tkazgich ham qiziydi. Natijada bu qarshilikning ikki uchida joylashtirilgan idishchalardagi transformator moyiga tushirilgan termometr ham qiziydi.
Temperaturaning o’zgarganligini transformator moyiga (suyuqlikka) tushirilgan termometrlar ko’rsatadi. Termometrlar simli qarshilik tarqatgan issiqlikdan termoekranlar yordamida himoyalanadi. Ikkita termometr o’rniga bitta termopara qo’llanilsa ham bo’ladi. Tashqi tok manbaidan har xil qiymatdagi tokni simli qarshilikda o’tkazib, uning quvuri ichida turli xil temperaturalar hosil qilinadi.
Ishini bajarish tartibi:
1. Lobaratoriya ishining yo’riqnomasini o’qib o’rganing va ishga kerakli asbob - uskunalarning mavjudligini tekshiring. O’qitvchilarning savollariga javob berib, ishni bajarishga ruhsat oling.
2. Simobli termometrlarni ishlatish texnikasi xafsizligini o’rganing va unga qat’iy rivoya qiling.
3. R₀ qarshilikli o’tkazgichni qizdirishdan avval avometr bilan uning qarshiligini aniq o’lchang. R₀ ni aniqlashda Uitston ko’pigidan foydalanilsa ham bo’ladi.
4. Simobli termometrlar o’rnatiladigan idishchalarga transformator moyidan quying va termometrlarni moyli idishchaga tushiring.
5. Qarshilikning elektr zanjiriga voltmeter va ampermetr ulang.
6. Termometrlarni himoyalovchi 10 mm qalinlikdagi issiqlik izalyatorlari –ekranlarni joylashtiring.
7. Qarshilikni 4,5 V kuchlanishli o’zgarmas tok manbaiga ulang va tezgina ampermetr va voltmetrning ko’rsatishlarini yozib oling. Natijjalarni quyidagi jadvalga kiriting.

O’lchash Tartibi	Tempera Tura	I, A	U6V	R0	Rt	Rt±ΔRt	P0	Pt	Pt±Δp	Ug	I10
1	T0		0
2	T1		4,5
3
O'rtacha

1. 
   Asosiy tok manbaiga simli qarshilikni ulang va 5 munutdan so’ng ampermetrning, voltmetrning va termometrning ko’rsatishi T₁ ni yozib oling hamda shu holatga mos keluvchi o’lchanadigan qarshilik zanjiridagi ampermetr va voltmetrlar ko’rsatishlarini yozib oling.
   
2. 
   Simli qarshilik (qizdirgich) zanjirdagi rheostat yordamida kuchlanishni 5V ga oshiring va 8- banddagi o’lchashlarni qaytadan bajaring.
   
3. 
   Har safar qizdirgichga beriladigan kuchlanishni 10-15 V dan oshirib borgan holda hamma holatlar uchun (ya’ni T₂,T₃….T₇ ga mos keluvchi) ampermetr va voltmetrlar hamda termometr ko’rsatishlarni yozib oling va jadvalga kiriting.
   
4. 
   Aniqlangan natijalar asosida p=f (T) grafigini millimeter qog’oziga chizing.
   
5. 
   Topilgan va o’lchangan natijalar asosida R_T va p_T larni hisoblang hamda ularning o’rtachasini toping.
   
6. 
   Tarjibaning absalyut va nisbiy xatoliklarni hisoblang va ishdan xulosa chiqaring.