Ii-bob. Neft va qatlamlarni ishlash rejimlari § Neft qatlamlarini ishlash rejimlari

II.5- rasm.Neftda erigan gaz bosimi 
rejimi
II.6-rasm. Gravitatsion rejim
Qatlamning tabiiy sharoitlariga bog’liq holda gravitatsion rejim ikki ko‘rinishda 
namoyon bo‘lishi mumkin: 
1.
Tazyiqli-gravitatsion rejim: unda neft qatlamni pasayishi bo‘yicha 
quyidagicha harakat qiladi va uning pastki qismlarida yig’iladi. Odatda, qatlam qanchalik 
pastda ochilgan bo‘lsa, quduqlarning neft ustuni va mahsuldorligi shunchalik yuqori 
bo‘ladi. G past va P
q
ning ma’lum ko‘rsatgichlarida neftda erigan gaz miqdoriga mos 
keladi. 
2.
Erkin yuzali neftli gravitatsion rejim, unda quduqlardagi neftning sathi qatlam 
ustidan pastda joylashgan bo‘ladi. Bu rejimda gazni ajralishi juda ham kam, quduqlarning 
mahsuldorligi past, lekin quduqlarni ishlash davri esa uzoq bo‘lishi mumkin. 
Ishlashda quyidagilar bo‘lishi mumkin: 
-
bir necha rejimlarni bir vaqtda harakatlanishi; 
-
ishlash jarayonida rejimning o‘zgarishi. 
Neftni suv bilan siqib chiqarish rejimi. Qatlamga qo’shimcha energiya kirgizishdа, 
ayniqsa hozirgi davrdа, yangi yuqori bosimli yuqori mahsuldorli nаsоslarni bunyod etilishi 
tufayli, qatlam bosimi, u bilan birga suyuqlik olish katta oraliqlardа o’zgarishi mumkin. 
Neftni suv bilan siqib chiqarish rejimining asosiy sharti – P
q
< P
to’y
bo‘lishiga yo‘l 
qo’ymaslik. 

---

Gaz omilining barqaror bo‘lishi – neftni suv bilan siqib chiqarish rejimining 
xususiyatli tomonidir. 
Gazli neftni suv bilan siqib chiqarish neftni suv bilan siqib chiqarish rejimiga juda 
yaqin va faqat shu bilan farqlanadi-ki, maydonning ishlatilayotgan qismida P
q
< P
to’y
, bu 
esa gazning bir qismini erigan holatdan erkin holatga o‘tishiga olib keladi. Maydonning 
qolgan qismida P
s
>P
to’y
bo‘ladi. 
P
q
< P
to’y
bo‘lgan maydonning o‘lchamlariga, bosimni pasayish sur’atiga va P
k
ni 
tushish davrining davomiyligiga bog`lik holda G ning joriy ko`rsatgichi G
bosh
dan bir 
muncha katta bo‘lishi mumkin. Keyinchalik, erkin gazni qatlamdan siqib chiqaril-gandan 
keyin G kattaligi keskin neftda erigan gaz miqdorigacha tushadi. 
Neftni (gazli neftni) gaz bilan siqib chiqarish rejimi. Rejimning namoyon bo‘lish 
xususiyati, uning samaradorligi, qatlam bosimini to‘yinish bosimidan qanchalik pastligi 
bilan yaqin bog’liqligidadir. 
Biror hajmdagi neftni siqib chiqarish uchun, dastlab tabiiy rejimda qatlam 
ishlatilganda bosim qanchalik ko‘p tushirilgan bo‘lsa, shunchalik ko‘p gaz sarflanadi. 
Qatlamga gaz haydashning birinchi davrida neftni siqib chiqarish jarayoni G ning 
o‘zgarmas ko‘rsatgichida davom etadi. Dastlab bosim qanchalik tushirilgan bo‘lsa, neftni 
qatlamga haydalayotgan gaz bilan siqib chiqarishda gaz omili shunchalik yuqori bo’ladi. 
0,1 – 0,2 hajmdagi neftni siqib chiqarilgandan keyin G ko‘paya boshlaydi. Agarda gaz 
haydashni uyumning yuqori qismida amalga oshirilsa, rejimning samaradorligi bir muncha 
oshadi. Bunda neftni gravitatsion ajralishi sodir bo‘ladi va u qatlamning qiya qismlariga 
oqib tushadi, gaz esa qatlam ko‘tarilishi bo‘yicha yuqoriga, GD ga harakat qiladi. 
Mexanizmga ko‘ra rejim gaz tazyiqi rejimiga (GD rejimi) yaqinlashadi. 
Neftni erituvchilar bilan aralash siqib chiqarish rejimi. Neftni erituvchilar bilan 
aralash siqib chiqarish jarayonini har xil sharoitlarda amalga oshirsa bo‘ladi – qatlamni 
ishlashning boshlang’ich davrida ham, oxirgi davrida ham. 
Rejimning asosiy sharti aralash siqib chiqarishni yuzaga keltirish, unda o‘zaro 
eriydigan suyuqliklarni aralashtirilganda, bu suyuqliklar chegarasida tutashish yo’qoladi, 
shuning bilan birga – sirt taranglik kuchi ham. 

---

Erituvchi sifatida suyultirilgan gaz qo’llanilganda, qatlamda shunday P
q
ga ega 
bo‘lish kerak-ki, unda gazlar suyuq holatda saqlanishi lozim. Misol sifatida propan-butan 
fraksiyasi uchun – 16 kg/sm
2
ga yaqin bosim talab qilinadi. 
Neftni yuqori bosimli gaz bilan aralash siqib chiqarish rejimi. Yuqori bosimli gaz 
bilan aralash siqib chiqarishning asosiy sharti, shunday bosimni hosil qilish hisoblanadiki, 
unda neft siqilgan gazda cheklanmagan miqdorlarda eriy boshlaydi. Agarda bu shart 
bajarilmasa, unda siqilgan gazning yuqori bosimiga qaramasdan, jarayon neftni gaz bilan 
siqib chiqarish rejimini ta’minlaydi.