Ii-bob. Neft va qatlamlarni ishlash rejimlari § Neft qatlamlarini ishlash rejimlari

 
§2. Qatlamlarni ishlash rejimlarini paydo bo‘lishining geologik sharoitlari. 
Rejimlar samarodorligini taqqoslash 
Geologik sharoitlar u yoki bu qatlam rejimini hosil qilishda katta ta’sir ko‘rsatadi, 
shuningdek qatlam rejimini namoyon bo‘lish xususiyatini belgilab beradi. 
Qatlam ishlash rejimini xususiyatiga va uni samaradorligiga quyidagilar katta ta’sir 
ko‘rsatadi: 
-
kollektorlarning o‘tkazuvchanligi; 
-
qatlamni egilish burchaklari; 
-
uyumdan qatlamning yer yuzasiga chiqishigacha bo‘lgan masofa; 
-
qatlamni boshlang’ich neft, gaz va suvga to‘yinganligi; 
-
qatlamni g’ovak muhitini tuzilishi; 
-
neft va qatlam suvining qovushqoqligi; 
-
uyumning chegara tashqarisi hududi bilan gidrodinamik aloqasi. 
Kollektorlarning yaxshi o‘tkazuvchanligi va neftning qovushqoqligining pastligi 
tazyiqli rejimlarni: suv tazyiqi, tarang-suv tazyiqi va gaz tazyiqi rejimlarini rivojlanishiga 
imkon beruvchi asosiy omil (yaxshi gidrodinamik aloqa mavjud bo‘lganda) hisoblanadi. 
Qachon-ki neft uyumi qatlamni atmosfera va tashqi suvlar bilan to’laqonli 
to‘yinishi sodir bo‘ladigan, qatlamni yer yuzasiga chiqish joyiga yaqin bo‘lsa, suv tazyiqi 
rejimi uchun yaxshi sharoit yaratiladi. 
Qachon-ki neft uyumi qatlamni yer yuzasiga chiqish joyidan yuzlab kilometr 
uzoqlikda joylashgan bo‘lsa, tarang-suv tazyiqi rejimi uchun qulay sharoitlar yuzaga 
keladi. 

---

P
q
< P
to‘y
pasayishiga olib keluvchi neft olish sur’atining T
s
ning yuqori 
ko‘rsatgichlarida, qatlamning o‘tkazuvchanligi yaxshi bo‘lganda gaz tazyiqi rejimiga yoki 
erigan gaz rejimiga o‘tish mumkin. 
Gaz tazyiqi rejimi shunday holatda rivojlanadi-ki, unda ajralgan gaz pufakchalari 
asosan qatlamning yuqori qismiga ko‘chadi va u yerda gaz do‘ppisi hosil qiladi. Gaz 
pufakchalarining bunday ko‘chishiga egilish burchagining yetarli darajada tikligi va neft 
qovushqoqligining kichikligi yordam beradi. 
Qatlamning egilish burchagi past bo‘lganda gaz pufakchalari yaqindagi quduqlar 
tubiga harakat qiladi, bu esa qatlamda erigan gaz rejimi ishlayotgandan dalolat beradi. 
Gaz energiyasi sarflanib bo‘lgandan keyin rejim gravitatsionga o‘tadi. Agarda 
qatlamni egilish burchagi tik bo‘lsa, tazyiqli gravitatsion rejim, agarda burchaklar juda 
qiya bo‘lsa – erkin yuzali neftli gravitatsion rejim rivojlanadi. 
Qatlam o‘tkazuvchanligini pastligi va neft qovushqoqligining kattaligi harakatga 
qarshilikni ko‘paytiradi, bu esa qandaydir tazyiqli rejimni rivojlanishiga yo‘l qo’ymaydi. 
Shuning uchun bunday qatlamlarda ishlatishni boshidan erigan gaz rejimi rivojlanadi, gaz 
energiyasi sarflanib bo‘lgandan keyin rejim gravitatsionga o‘tadi.
Nazariy tadqiqotlar, ko‘plab eksperimentlar va neft konlarini ishlash malakasi 
shuni ko‘rsatadiki, qatlamni ishlash rejimining samaradorligi turlicha. Odatda qatlamlarni 
ishlash rejimlarining samaradorligi neft beraolishlik koeffitsienti kattaligi bilan 
belgilanadi. Uning qiymatlari quyidagi oraliqlarda o‘zgaradi: 
-
Suv tazyiqi rejimi – 0,6-0,8; 
-
Gaz do’ppisi rejimi – 0,4-0,6; 
-
Erigan gaz rejimi – 0,2-0,4; 
-
Tarang-suv tazyiqi rejimi – 0,5-0,7; 
-
Gravitatsion rejim – 0,1-0,2. 
Neft beraolishlik koeffitsientini hisoblash quyidagi formula orqali amalga 
oshiriladi: 
η = BОZ/BBZ = K
kam 
• K
siq.ch
,
bu yerda BOZ, BBZ – mos ravishda neftning boshlang’ich olinadigan va 
boshlang’ich balans zaxiralari; K
kam
, K
sik.ch
– qamrab olish va siqib chiqarish 
koeffitsientlari. 

---

Rejimlarni almashinishini asosiy sababi neft uyumida energiya zaxirasining 
kamligi tufayli bosimni tushishi hisoblanadi.