Ii боб Кимёда даврий қонун ва Д. И. Менделеевнинг элементлар

Оксидланиш-қайтарилиш реакциялари турлари

Оксидланиш-қайтарилиш реакциялари асосан қуйи-даги турларга бўлинади:
Молекулалараро оксидланиш қайтарилиш реакцияла­ри. Икки ёки ундан ортиқ модда молекулалари ўртасида борувчи оксидланиш ва қайтарилиш реакциялари моле-кулаларо оксидланиш-қайтарилиш реакциялари дейилади.
Юқорида кўриб чиқилган учала реакция ҳам молеку-лалараро оксидланиш-қайтарилиш реакциялари турига мисол бўлади. Чунки 1-мисолда оксидловчи N(+5) ато-ми HNO₃ таркибида бўлса, қайтарувчи pyx атомлари (Zn) дир.
2-мисолда оксидловчи кислород молекуласидаги кис­лород атомлари бўлса, қайтарувчи FeS₂ таркибида ҳам темир, ҳам олтингугурт атомларидир. 3-мисолда оксид­ловчи Mn⁺⁷KMnO₄ таркибида, қайтарувчи N⁺³KNO₂ тар­кибида электрон бериш ва олишда иштирок этаяпти. Бу турдаги реакциялар энг кўп тарқалган оксидланиш-қай­тарилиш реакцияларидир. Бу реакцияларга мисоллар:
а) ёниш жараёнлари. Реакция натижасида ёруглик нури ва иссиқлик энергияси чиқиши билан борадиган барча оксидланиш-қайтарилиш реакциялари ёниш жараёнла­ри дейилади.
С-⁴Н₄ + 2O° = С⁺⁴О₂-² + 2Н₂О-²
С° + qo = С⁺⁴О₂-²
Fe° + Cl» = Fe⁺²Cl₂-
2Mg° + О« = 2 Mg⁺²O-²
б) металларнинг сувда, кислоталарда ва ишқорларда эриши:

в) одций модцаларнинг оксидларга таъсири:

г) металлотермия реакциялари:

д) металларни металлар тузи эритмасидан сиқиб чиқариш:

2. Ички молекуляр оксидланиш-қайтарилиш реакция­лари. Оксидловчи элемент атомлари ҳам, қайтарувчи эле-мент атомлари ҳам бир модда молекуласи таркибида бўлганда кечадиган оксидланиш-қайтарилиш реакцияларидир.
Масалан: 2Ag⁺N⁺⁵Q-² = 2Ag° 4- 2N⁺⁴O₂ + О₂° оксидловчи қайтарувчи

оксидловчи қаитарувчи
3. Диспропорцияланиш (дисмутацияланиш) реакция­лари.
Оксидланиш ҳам, қайтарилиш ҳам бир хил элемент атомлари иштирокида борувчи реакциялар "диспропор-цияланиш" реакциялари дейилади. Бу реакцияларда иштирок этувчи оксидловчи ва қайтарувчи элемент атомла­ри баъзан битта модца молекулалари таркибида, баъзи ҳолларда эса икки хил модда молекулалари таркибида ҳам бўлиши мумкин:
С1₂° + 2NaOH = NaCl~ + NaCl⁺O + Н₂О
(оксидловчи ва қайтарувчи Cl — атомлари битта С1₂ — молекуласи таркибида).

Ushbu reja bilan talabalar oldingi darsda tanishgan. Yangi darsda reja asosida tayyorlanid kelish talabalarga topshiriq sifatida tayinlangan. Shuning uchun ularni ikki guruhga bo’lib o’yin viktorina tashkil qilinadi. Har bir to’g’ri javob bergan komandaga bir baldan berib boriladi. Kim ko’p javob besa shu o’quvchi komanda sardori etib tayinlanadi. Bunda sardorlar bellashuvi boshlanadi.
Viktorina savollari:
I-komandaga beriladigan savollar:

1. 
   Ham oksidlovchi, ham qaytaruvchi bo’la oladigan elementlarga misol keltiring.
   
2. 
   KMnO₄ neytral muhitda qanday oksidlanish darajasini hosil qiladi?
   
3. 
   Oksidlanish darajasiga ta’rif bering.
   
4. 
   Ion-elektron usuli deganda nimani tushunasiz va uning afzalligi nima?
   
5. 
   Oksidlovchilarga misol keltiring va uning oksidlovchlik xossalari saababini tushuntiring.
   
6. 
   Oksidlanish qaytarilish reaksiyalarining mohiyati nima?
   
7. 
   Oksidlovchi va qaytaruvchi nima?
   

II- komandaga beriladigan savollar:

1. 
   D.I.Mendeleevning elementlar davriy sistemasiga qarab qaysi elementlar oksidlovchi va qaysilari qaytaruvchi bulishini tushuntiring.
   
2. 
   KMnO₄ ishqoriy muhitda qanday oksidlanish darajasini hosil qiladi?
   
3. 
   Oksidlanish qaytarilish reaksiyalarining qanday turlari bor.
   
4. 
   Oksidlanish qaytarilish reaksiyalarining kundalik hayotda tutgat o’rnini izohlang.
   
5. 
   Ftordan yodga o’tgan sari galogenlarning oksidlovchlik xossasi qanday o’zgaradi?
   
6. 
   Oksidlanish qaytarilish reaksiyalariga muhitning qanday ta’siri bor? Misollar bilan tushuntiring.
   
7. 
   Metallar va metalmaslarga umumiy tarif bering.
   

Komanda sardorlariga topshiriq: