Ii боб Кимёда даврий қонун ва Д. И. Менделеевнинг элементлар

6.2DISSOSILANISH DARAJASI VA KONSTANTASI .
Elektrolitik dissosilanish darajasi (  ) umuman eritilgan elektrolit molekulalardan qancha qismi ionlarga ajratilgani ko’rsatadi va ionlardan molekulalar soning (n) umumiy eritilgan elektrolit molekulalar soni (N) ga nisbatiga tengdir
 =n/N
a ning qiymati o’lchov birligisiz (0-1) va foizda (0-100%) ifodalanadi.
Masalan: 1l 0,1M CH₃ COOH eritmasida kislotaning faqat 0,001 36 moli ionlarga ajralgan. Demak,
0,00136
 =--------------=0,0136 foizda  =0,0136 * 100= 1,36%
0,1
Dissosiyalanishg darajasioda barcha elektirodlar 3 guruhga bo’linadi
1) Agar  >3% bo’lsa kuchsiz elektirotlit: H₃ BO₃, NH ₄OH, HCN, H₂ S , CH₃ COOH, H COOH, H ₂SiO₃.
2) Agar 3%<<30% bo’lsa , o’rtacha kuchli elektirotli H ₂SO₃, H NO₂, HF, Ca(OH)₂, Mg(OH)₂.
3.agar  <30% bo’lsa kuchli elektirolit : HCl, HNO₃, H₂ SO₄ , NaOH, KOH,
HJ , HBr, deyiladi.
Kuchsiz elektrolitlar eritmasidagi ionlar o’rtasida vujudga keladigan
muvozanatga massalar ta’siri qonuni qo’llab ‘ muvozanat konstantasini
chiqarish mumkin :
CH₃ COOH = CH₃ COO^- + H⁺
Bu sistema uchun muvozanat konstantasi:
[ H⁺ ] + [ CH₃ COO^- ]
K d = -------------------------
[ CH₃ COOH ]
Bu erda Kd - muvozanat doyimiysi (ya’ni konstantasi )
Elektrolitlar eritmasidagi ion muvozanatiga muvofiq keldigan kons-
tantasi ionlanish konstantasi yoki elektrolitik dissosiasiya konstantasi
deyiladi .
Bu konstanta kuchsiz elektrolitlarda eritmaning konsentratsiyasiga
bog’liq bo’lmay , haroratga , elektrolit va erituvchining tabiatiga bogliq.
Kd - qiymati qanchalik katta bo’lsa , elektrolit shuncha kuchli bo’ladi.
Agar HCOOH va CH₃ COOH larni o’zaro solishtirsak :
K(HCOOH)= 1,8* 10^-4 va K( CH₃ COOH)= 1,78* 10^-5 .
Bu chumoli kislotasi sirka kislotaga nisbatan 10 marta kuchli ekanli- gini ko’rsatadi .
Ma’lumki ko’pchilik kislota va asoslar bosqichli dissosilanadi . Karbo-
nat kislota ( H ₂CO ₃)ning 2bosqichli dissosilanishi uchun 2 xil Kd qiymati mavjud :
1 bosqich: ⁺ _ [H ]* [HCO ₃]
H ₂CO₃ = H + HCO₃ Kd1= ------------------- =
-7 [ H ₂C O ₃ ]
=4,5 * 10
2 bosqich : - + 2- [ H ] * [ CO₃ ]
H CO₃ = H + CO₃ K_d2 = ---------------------- =
[H ₂CO₃ ]
- 12
=4,7 * 10
Bu erda elektrolitlaning umumiy doimiysi :
[H ] * [ CO₃ ]
K( H CO₃ ) = K * K ------------------- bo’ladi .
[ H CO₃ ]
Ko’p negizli elektrolitlarda bosqich tartibida Kd qiymati kamayib boradi:
K₁ > K₂ > K ₃ > … > K_n
----------------------------------------------------------------------------------------------------
Elektrolit K_diss Eletrolit K_diss.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
Nitrit kislota K=4*10^-4 Chumoli kislota K=1,4*10^-4
----------------------------------------------------------------------------------------------------
Sianid kislota K=8*10^-10 Ammoniy gidroksid K=1,78*10^-5
----------------------------------------------------------------------------------------------------
Ftorid kislota K=7*10^-3 Vodorod peroksid K₂=1*10^-25
----------------------------------------------------------------------------------------------------
Sirka kislota K=1, 78*10^-5 SULFID kislota K₁=6*10^-8
K₂=1*10^-14
----------------------------------------------------------------------------------------------------
Sulfid kislota K₁=6*10^-8 Karbonat kislota K₁=4,5*10^-7
K₂=1*10^-14 K₂=4,7*10^-12
6.3. VODOROD KO’RSATGICh .
Suv molekulalari garchi oz bo’lsada , dissosilandi :
H₂ O = H⁺ + OH ^-
Suvning kuchsiz elektrolit sifatida dissosilanish doimiysi tajribada Sinalib , uning uning uchun:
[ H ⁺] * [ OH^- ]
K_{[H O]} =---------------------= 1,8*10^-16
[ H ₂ O ]
ekanligi topilgan . Demak , konsentratsiyasi deyarli o’garmasa :
K* 1000
[H] * [OH] = K * [H ₂O] yoki ----------------=K*55,56mol [H] * [OH] = =1,8*10^-16 *55,56=1,10^-14 18,016
[H⁺] = [OH^-] = 10^-14 = 10^-7 g*mol/l
Eritma uchun[H⁺]=[OH^-] bo’lsa – neytral ; [H⁺]<10^-7 bo’lsa , ishqoriy;
[H⁺ ]>10^-7 bo’lsa , kislotali muhit deyiladi .
Eritmaning kislotali yoki ishqoriyligini H⁺ ionlari konsentratsiyasi bilan
emas , balki uning manfiy ishora bilan olingan konsentratsiyasining o’nli logarifmi bilan ifodalash qabul qilingan . Bu qiymat v o d o r o d k o ’ r - s a t g i c h i deyiladi va Ph belgi bilan ifodalanadi .
pH = -lg [H⁺]
Neytral muhitda [H⁺]=10^-7 mol/l pH=-lg[H⁺]=7
Kislotali muhit uchun pH<7 , ishqoriy muhit uchun pH>7 bo’ladi .
MASALA: 0,1 M CH₃COOH eritmasidagidagi [H⁺]*[OH^-]ni qiymatlari va eritma p H , pOH larini hisoblang .
YECHISH: [H⁺] =C_M*n *  = K_d /C_M = 1,78* 10^-5 / 0,1 =1,33*10^-3
n- bir molekula CH₃COOH ionlanganda hosil bo’ladigan H⁺ - ioni soni :
CH₃COOH H⁺ + CH₃COO^- ga asosan n=1 , ya’ni 1ta H⁺ ioni hosil bo’ladi .
Qiymatlarni o’rniga qo’yamiz :
[H⁺]=1,33*10^-3 * 0,1*1= 1,33 *10^-4 mol/l
Bundan: [OH^-] = K /[H⁺] = 1,33*10^-4 =0,752*10^-10 mol/l
pH va pOH ni hisoblaymiz .
pH=-lg [H⁺] = -lg1,33*10^-4 =4-lg1,33=4-0,2=3,8 va
pOH=14-3,8= 10,2 bo’ladi .

6.