Ii. Боб Фуқаро ва ишлаб чиқаришга мўлжалланган биноларнинг ёнғин хавфсизлиги

Яшин нима? Яшиннинг бирламчи, иккиламчи таъсири деб нимага айтилади ва унинг хавфли оқибатлари

/1; 2; 3; 5; 6; 7; 8; 13/
Яшин ҳақида тушунча бериш, яшиннинг бирламчи, иккиламчи таъсирига таъриф бериш, уларнинг ёнғин-портлаш хавфи оқибатларини тушунтириш.
Яшин - бу атмосферадаги булутнинг ҳар хил зарядланган бўлакларининг бир бири билан ёки булут билан ер орасидаги электр разрядларининг тортишувидир. Яшиннинг бино ва ташқи ускуналарга тушиши тўғридан-тўғри яшин уриши ёки бирламчи таъсири дейилади. Яшин иккиламчи таъсир кўрсатиши ҳам мумкин, бу электростатик ёки электромагнит индукцияси деб тушунтирилади.
Яшиннинг тўғри уришида ёнғин, портлаш, куч таъсиридаги бузилишлар, электр тармоғи симларида юқори кучланишлар ҳосил қилиши мумкин.
Жуда катта иссиқлик даражаси ва иссиқлик энергиясига эга бўлган яшин канали ёнувчи муҳитни ўз ўзидан алангаланишигача қиздириши мумкин. Шунинг учун яшин каналининг ёнувчи суюқликлар, енгил алангаланувчи суюқлик ва моддалар ёки ёнувчи газларнинг, буғлар, чангларнинг портлаш хавфи бўлган аралашмалари билан тўқнашуви уларнинг алангаланишига ёки портлашига олиб келади.
Ташқи портлаш хавфи бўлган металл ускуналарга, идишларга яшин тушиш оқибатида устки металл қисмининг қизиши, деворининг ичидаги енгил алангаланувчи суюқликларнинг портлаш хавфи бўлган аралашмаларнинг алангаланишига сабаб бўлади. Бу хилдаги ускуналарга нефт маҳсулотлари сақланадиган металл ёки темир бетон резервуарларни (сиғимларини) киритиш мумкин. Агар яшин уриши иншоотларни ёки қаттиқ енгил ёнувчи материалларга (тош, бетон ва шунга ўхшаш) тушса, бунда уларнинг шу ерида бузилиш, дарз кетишлар кузатилади.
Яшиннинг иккиламчи таъсири бино ичидаги конструкцияларда, трубаларда, симлардаги потенциаллар фарқи бўлганда ҳосил бўлади. Бош разряд вақтида боғланган зарядларнинг бўшаши шунчалик тез бўладики, бунда металл конструкциялари ва ер орасидаги потенциаллар ҳосил бўлади.
Ҳосил бўлган потенциаллар фарқи, ҳаттоки яшин уриши бинодан
100 м йироқда бўлганда ҳам, унинг кучи ўнлаб киловаттгача етиб ҳаво бўшлиқларида учқун ҳосил қилиши мумкин. Бундай қурилмаларга (ҳаводаги электр симлари, электр алоқа симларидаги бўш зарядларнинг шу симларда тўлқин сифатида тарқалиши ва ерга нисбатан кучланиши ўнлаб, юзлаб киловаттгача етади.
Нефт маҳсулотлари сақланадиган сиғимларда, резервуарларда жуда кўп ёнғинлар яшиннинг иккиламчи таъсирида содир бўлади. Бу ёнғинлар асосий ёнувчи моддаларнинг буғ ҳаволи аралашмалари ҳосил бўладиган жойларда учқун оқибатида содир бўлади.
Бундай потенциаллар темир йўл рельсларида, эстакадаларда, ер ости труба қувурларида, кабелларда ва бошқа металл конструкцияларда юқори электр зарядлари ҳосил бўлиши билан кузатилади.

25.