Ii. Боб Фуқаро ва ишлаб чиқаришга мўлжалланган биноларнинг ёнғин хавфсизлиги

Ерга улаш (заземления) ва нолга улаш (зануления) деб нимага айтилади ва уларга қўйиладиган асосий талаблар

/2; 3; 5; 6; 7; 11; 12; 14/
Ерга улаш (заземления) ва нолга улаш (зануления) қурилмаларига таъриф бериш, қўлланиш мақсади, тузилиши, хиллари ва уларни қандай амалга оширилишини тушунтириш. Ерга улаш ва нолга улаш қурилмаларини текшириш муддати ва қайси ташкилот томонидан текширилишини кўрсатиш. Ерга улаш қурилмаларига қўйиладиган талаблар қайси меъёрий ҳужжатда кўрсатилганлигини ва бир нечта талабларни кўрсатиш.
Электр мосламаларида ерга улаш (заземления) ва нолга улаш (зануления) қурилмалари асосан икки мақсадда статик электр токларидан ва инсон, жониворларни хавфли ток уришидан ҳимоялаш учун қўлланилади.
Ерга улаш деб, электр мосламаларининг ток юрмайдиган юзаларининг кучланиш остидаги қисмларини ерга улаш қурилмасига улаш кўзда тутилганлигига айтилади. Ерга улаш қозиқлари ва симлари биргаликда ерга улаш қурилмасини ташкил қилади.
Электр мосламаларида ерга улаш қурилмалари сифатида биринчидан табиий қозиқлар, яъни биноларнинг ер билан маҳкам уланган металл ва темир бетон конструкциялари, ер остида ётқизилган сув қувурлари (ёнувчи газ, енгил алангаланувчи суюқлик қувурларидан ташқари) ва электрлаштирилмаган темир йўл рельслари фойдаланиш мумкин.
Агар табиий ерга улаш қурилмалари йўқ бўлса, унда сунъий ерга улаш қурилмаларидан фойдаланиш тавсия этилади. Сунъий ерга улаш қозиқлари сифатида ерга тик вертикал қоқилган қувур (труба), учбурчак темир (уголок), арматуралар ва ерга ётиқ горизонтал ётқизилган ялпоқ, думалоқ темирлардан фойдаланиш мумкин. Ташқи муҳит ҳарорати ва тупроқнинг таъсирида ерга улаш қозиқлари қаршилиги ўзгаришини камайтириш мақсадида уларни ер сатҳидан 0,5-1 м чуқурликда жойлаштирилади. Электр мосламаларидаги ерга улаш симлари бир бири билан ёки ерлантириш қозиқларига улашлар асосан пайвандлаш ва болтли улаш усуллари орқали бажарилиши керак.
Ерга улаш қурилмаларини кўрсатилган муҳлатда назоратдан ўтказиш: портлаш хавфи бўлган ҳудудларда бир йилда бир марта, қолган ҳудудларда 3 йилда бир марта қозиқларнинг қаршилиги электр текшируви ташкилоти томонидан текширилиб, акт тузилиши керак.
Нолга улаш деб, 1000 В гача бўлган электр мосламаларининг кучланиш остида бўлган қисмларини уч фазали тармоқда генератор ёки трансформаторнинг ерга уланган нейтрал (ноллик) симига уланишини кўзда тутилганлигига айтилади. Электр мосламаларини ноллантириш ҳам электр мосламаларини ҳимоялашнинг яна бир чораларидан ҳисобланади. Ноллантириш қурилмаси ерга улаш қурилмасига нисбатан тежамкорлиги (арзон), шикастланган электр мосламаси қисмларидан кучланишни тезда ўчириши билан устун ҳисобланади. Бирламчи ноллик қурилманинг бир қанча камчиликлари ҳам етарли бўлиб, унинг кенг кўламда қўлланишига тўсқинлик қилади.

21.