Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

 
Om, Joul-Lents va Kirxgoff qonunlari. 
Om konuni.
Nemis fizigi Georg Simon Om 1827 yilda tajriba usuli
bilan zanjirda EYUK va tok kuchi orasidagi boglanishni topdi. 
R
R
E
I


0
(1.2.20) 
R - manbaa ichki karshiligi (plastinkalar orasidagi elektrolit karshiligi, 
generator chulgami karshiligi); 
R - iste’molchi karshiligi ; 
E - manbaa EYuK si; 
Zanjirni bir kismi uchun Om konuni: 
IR
U

(1.2.21) 
Joul-Lents qonuni 
Elektr 
zanjirlaridagi 
qarshilik 
tabiati 
jihatidan 
iexanikadagi
ishqalanishga o‘xshab kyotadi, chunki o‘tkazgichda elektr tokini hosil
qiluvchi erkin elektronlarning ilgarilanma harakati elektronlarning o‘tkazgich
ichida- atomlar yoki molekulalar bilan qo‘shimcha to‘qnashishiga sabab 
bo‘ladi. To‘qnashishlag» (ishqalanishlar) nagijasida mexanik energiya

---

29 
issiqlik energiyasiga aylanib (bunda ishqalanish kuchini engish uchun 
ma’lum bir ish bajariladi), o’tkazgich (sim) qiziydi..
Om qonuniga binoan
U=I/R
ekanligini hisobga olsak, tok
I
ning 
R
qarshilikli zanjir qismida bajargan ishi quyidagini tashkil etadi: 
(1.2.22) 
(1.2.22) formula Joul-Lents qonunining analitik ifodasidir. 
Elektr tokining issiqlik ta’siri elektr yoritish, elektr payvandlash, elektr 
metallurgiya, elektr qizitish, shuningdek avtomatik nazorat asboblarida foydali
hisoblanadi. Ammo elektr dvigatellarda, transformatorlarda va manba’ bilan 
iste’molchini birlashtiruvchi uzatish simlarida bu issiqlik zararlidir. CHunki
bunda elektr energiyasining bir qismi issiqlik energiyasi tarzida isrof
bo‘ladi. SHuning uchun elektr simlarning ko‘ndalang kesimini uning
qizish darajasidan kelib chiqib tanlash muhim ahamiyatga ega. 
O‘tkazgichdan elektr toki o‘tishi natijasida hosil bo‘lgan issiqlik 
o‘tkazgichni qizitib, atrof-muhitga tarqaladi. Elektr toki ajratib chiqargan 
issiqlik miqdori tashqi muhitga tarqalayotgan issiklik miqdoriga teng
bo‘lganda, o‘tkazgichda issiqlik muvozanati yuzaga keladi. SHu
o‘tkazgichda turg’un harorat yuzaga keladi, Bu harorat berilgan o‘tkazgich 
(sim) uchun chegaraviy qizish harorati hisoblanadi.
Chegaraviy qizish haroratidan o‘tganda o‘tkazgichning harorati tashqi
muhit haroratidan yuqori bo‘ladi.
Simlarning ortiqcha qizishi ularning izolyasiyasiga zarar etkazishi, ochiq 
simning mexanik xususiyatlarini pasaytirib yubori
щ
i mumkin. Qizigan 
izolyasiya sovuq izolyasiyaga karaganda tezroq eskirib, elektr mashinalari va
apparatlarining xizmat muddatini keskin qisqartiradi. Elektr simlarning 
ortiqcha qizib ketmasligi uchun ma’lum qo‘ndalang kesimga ega bo‘lgan
o‘tkazgichdan o‘tadigan uzoq vaqtli turg‘un yuklama tokining miqdorini 
aniqlash kerak bo‘ladi. 
Amaliy hisoblashlarda turli ko‘ndalang kesimga ega bo‘lgan elektr 
simlar chegaraviy yuklama toklarining qiymatlari kursatilgan tayyor
jadvallardan foydalaniladi.