Ichki kasallikiar

7 .1 0 . ОЧ pufagi kasalliklari
7 .1 0 .1 . X o le sistit
0 4 pufagi shilliq p a r d a s in in g y a llig ia n is h ig a xolesistit deyiladi. 
K linik k e c h ish ig a k o ‘ra, o 4 k i r va s u r u n k a li xolesistit farq qilin a d i.
239

---

7.10.2. 0 ‘tkir xolesistit
Etiologiyasi.
I c h a k ta y o q c h a s i, k o k k florasi, viru slar, ly am b lio z , 
o ‘tk ir va surunkali g e p a tit, gastrit, kolit, e n te r it, ich te r la m a , g rip p , 
b ez g ak , a n g in a , s to m a tit, o tit, g a y m o rit. 
H o m i l a d o r l i k d a v r id a
k o ‘p i n c h a o ‘t n i n g d im la n ib qolishi h a m infeksiya y u q ish ig a y o ‘l 
o c h a d i. 0 ‘t a jra tish siste m asi q is q a ris h fu n k s iy a s in in g b u zilish i, 
o ‘t p u f a g in i n g q o n b i l a n t a ' m i n l a n i s h d a g i k a m c h i l i k l a r i h a m
k asa llik n in g avj olish in i te z la sh tira d i.
K asa llik d a infeksiya k o ‘p i n c h a u c h y o kl b ila n y u q a d i: 1) e n t e -
r o g e n y u q o r i k o 't a r il i b b o r a d ig a n in fe k siy a — b u n d a o ‘n ikki 
b a r m o q li ic h a k d a g i O d d i sfikteri h a r a k a t funksiyasi b u z ilg a n id a , 
i c h a k d a n o ‘t y o i l a r i va o ‘t pufagiga o ‘ta d i; 2) g e m a t o g e n — in fe k - 
siyani b ir la m c h i o ‘c h o q d a n q o n o rq a li kelishi; 3) lim f o g e n y o ‘l, 
b u n d a infeksiya lim fa y o ‘llaridan o ‘t pufagiga keladi.
Klinikasi.
0 ‘ng q o v u r g ‘a o s tid a t o ‘s a t d a n o g ‘riq p a y d o b o 'l a d i ,
o ‘t k i r x o l e s i s t it n i n g a s o s iy a l o m a t l a r i d a n b i r i d i r . O g 'r i q o ‘ng 
q o v u r g ‘a o s tid a n ta s h q a r i, q o r i n n i n g y u q o ri q ism ig a , k in d ik a t r o -
figa, y u q o rig a va o ‘ng g a ta rq a la d i. B u n d a n t a s h q a r i, o g ‘riq la r o kng 
k u r a k tagiga, o ‘ng yelkaga, o ‘m r o v tagiga, belga b eradi.
K o ‘ngil a y n ish i, q u sish , q o r i n n i n g d a m b o i i s h i , ich q o tish i, 
b a d a n n in g s a r g ‘ayishi, t e r in in g q ic h ish i k u za tilad i. T a n a h a r o r a ti 
k o l a r i l a d i . O g ‘ir h o lla r d a h a r o r a t j u d a y u q o ri b o l a d i va q a ltira sh
b ilan o l a d i .
B e m o r n i k o ‘z d a n k e c h ir g a n d a k o ‘z sklera la ri s a r g ‘a y g a n , tili 
q u r u q , o q k a r a sh b ilan q o p l a n g a n , n a fa s olishi t e z la s h g a n , o ‘ng 
q o v u r g ‘a o s tin i p a y p a s la b k o ‘r i lg a n d a s h u q a d a r o g briq p a y d o
b o l a d i k i , b e m o r la r q o ‘l tekkizilishidan bezillab turad ilar. Kasallikka 
xos b ir q a n c h a belgilarni a n iq la s h m u m k in . M e r fi-G e o r g iy e v s k iy
belgisi yoki F re n ik u s belgisi — k o 'k r a k o ' m r o v m u s k u lin in g o ‘ng 
o ‘m r o v suyagiga b irik k a n jo y in i b o s g a n d a o g 'r iq b o ‘ladi. O r t n e r
belgisi — kaft c h e ti bilan o ‘ng q o v u r g ‘a yo y ig a te b ra tilsa o g 'r iy d i. 
V a sile n k o belgisi - n afas olish c h o ‘q q isid a o ‘t pufagi jo y la s h g a n
q is m in i te b r a tg a n d a o g ‘riq r o ‘y b e ra d i. Z a x a r i n belgisi — o 1 pufagi 
s o h a s in i b o s g a n d a o g ‘riq kuzatiladi.
Laboratoriya tahlili:
q o n d a neytrofill ley k o sito z I m m 3 q o n d a
14000— 20000 (14-109— 20-109) E C h T te z la s h g a n ; q a n d m iq d o r i 
oshgan. D u o d e n a l z o n d la sh d a b a r c h a porsiyalarda leykotsitlar, shilliq 
va ep itelial h u ja y ra la r k o ‘p. 0 ‘t n i n g
В
p o rsiy a sid a b iliribin k a m
yoki m u t la q o olib b o l m a y d i .
240

---

7.10.3. Surunkali xolesistit
Etiologiyasi'.
o ‘t k i r xolesistit; o ‘t - t o s h kasalligi; s u ru n k a li 
gepatit; sekretor yetishmovchiligi bilan o ‘tadigan gastrit; surunkali 
pankreatit; semirish kasalligi; ovqatlanish rejimining buzilishi -
yog‘li ovqatlarni k o ‘p m iq d o rd a iste’mol qilish.
Klinikasi.
Surunkali xolesistitda o ‘ng qovurgkalar tagida vaqti- 
vaqti bilan o g ‘riq qo^zib turadi. O g ‘riq k o ‘p in ch a jism o n iy harakat 
qilganda, sovqotganda, ruhiy e m otsional buzilish ja ra y o n id a issiq 
va yog‘li ovqatlarni iste’m ol qilayotgan vaqtda, achchiq taom lar, 
pivo, sh a rb a t, gazli suv ichg a n d a kuchayadi. Kekirish, ko ‘ngil 
aynishi, ishtahaning pasayishidan noliydilar. Q orin dam lanishi, 
ich qotishi, b a ’zida ich ketishi bezovta qiladi. M e ’d a -ic h a k ishi 
buzilishi kuzatiladi. O g ‘iz b e m a z a b o ‘lib turadi. Y o g l i ovqatlarni 
ha z m qila olm aydi. B e m orning uyqusi buziladi, ozib ketadi.
O g briq o ‘ng kurak tagiga, o ‘mrovga, yelka b o ‘g ‘inlariga, gohida 
c h a p q o v u r g ‘a la r ta g id a ta r q a la d i . O g ‘riq o ‘tk ir , q isq a vaqt 
xurujsim on burab oluvchi holda kechadi.
K o ‘zdan kechirilganda, sariqlik ka m , til q u ru q o q karash bilan 
qoplangan. Paypaslab ko‘rilganda o ‘ng qovurg‘a ostida og‘riq seziladi. 
Z a x a rin -G e d , Kerr, Lepen, M yussi-Georgiyev, G re k o v -O rtn e r, 
O brasov-M erfi, Vasilenko belgilari m usbat b o l a d i .
Laboratoriya tahlili:
q o n d a leykositoz, gipoxrom ka m qonlikka 
moyillik kuzatiladi, E C h T —tezlashgan. D u o d e n a l zo n d la sh d a
В
porsiyasida o ^ g a ris h la r ketadi. Xolesistografiyada o ‘t pufagi qisqa­
rish xususiyatini buzilishiga moyillik, y a 'n i diskineziya belgilari 
aniqlanishi m um kin.
Asoratlari.
0 ‘t-tosh kasalligi, o ‘t pufagi saratoni, xolesistoangio- 
xolit, reaktiv gepatit, jigarning biliar sirrozi, p a n k re a tit, o ‘tkir 
pe ritonit kabi asoratlar berishi m um kin.
Davolash va profilaktikasi.
Diyetoterapiya: 5—5a-parhez. Pevzner 
b o ‘yicha ovqatlar tarkibida yog‘, qovurilgan m ahsulotlar, tuzlar, 
baliqlar, spirtli ichimliklar, sovuq ta o m la r chegaralanadi. Ovqat 
ratsionida sut mahsulotlari, meva va poliz mahsulotlari boMishi kerak.
Shifokor ko ‘rsatmasiga b in o an , antibiotikoterapiya (tetrasiklin, 
amoksitsillin), o ‘t haydovchi vositalar (allaxol, xologol, xolosas, 
xolenzim , m akkajo‘xori popugi 25 ml ekstrakti kuniga 2—3 m ahal
30—40 to m c h i q a y n a tm a ko ‘rinishida) beriladi.
Dubaj qilish tavsiya etiladi. Buning u c h u n b e m orga nahorga 
soda eritmasi (yarim stakan suvga 1—2 choy qoshiq) ichishni tavsiya 
etiladi, b u n d a n keyin o ‘ng biqinga yotib va o ‘ng qovurg‘a ostiga
241

---

sochiqqa o ‘ralgan grelka (isitgich) q o ‘yib q o ‘yish kerak. Bu holatda 
45 m in u t yotish, keyin bir stakan m ag n iy sulfat eritm asi (bir 
stakan qaynatilgan iliq suvga 1 c hoy qoshiq m agniy sulfat q o ‘shib 
tayyorlanadi) ichib, o ‘ng biqinga grelka q o ‘yib, yana 30 m inut 
yotish kerak. B unda n keyin asta-sekin У2— 1 stakan 4 0 —50°C 
gacha ilitilgan m a'd a n li suv ichish va shu h o latd a yana 45 m inut 
yotish tavsiya etiladi.
Fizioterapevtik davo:
issiq grelka q o ‘yish, issiq priparka, parafin, 
applikatsiya - balchiq bilan davolash, diaterm iya, induktoterm iya, 
U V C h , 2 — 10 % novokainli elektroforez, 10 % m agniy sulfat, 
p a p a v e rin e ritm a si bilan d i a te rm o e le k tro f o re z , o g ‘riq v a q tid a
diadinamik terapiya - Bem ar toki yoki amplipuls o ‘tkaziladi. Ba’zida 
m ik ro to ‘lqinli terapiya qilinadi.
G iyohlar bilan davolash.
Q o q i o ‘t (m o m a q a y m o q ) ildizi, o ‘t 
haydash, ishtahani ochish m aqsadida ovqatdan 30 m inut ilgari
1—4 stakandan kuniga 3—4 m ahal ichiladi. M ak k ajo ‘xori popugi, 
qaynatm a ko‘rinishida ovqatdan oldin. H ar 3—4 soatda 1—3 qoshiq­
d a n , ekstrakti kuniga 2—3 m ahal 30—40 to m c h id a n ichiladi.
D astarbosh gullari suvga qaynatilib 1 c h o y q o s h iq d a n kuniga 
3 m a r t a ic h ila d i. M a v ra k , m a y m u n j o n , n a ’m a t a k , o t q u l o q , 
oqqaldirmoq, sariq bosho‘t, tog rayhon, turp, shotara, erm on, yalpiz, 
y a n to q , qora a ndiz, qora zirk, qora zira u r u g ia r i, ildizlari, gullari, 
dam lam asi, qaynatilgan hollarda ishlatiladi.